‘Çelik Adam’ın küçük şehri: Gori

İkinci dünya savaşı yılları... Kan gövdeyi götürüyor... Yakov Cugaşvili isimli bir Kızılordu teğmeni, 1941 yazında Smolensk çarpışmalarında Alman ordusuna esir düşer.Sıradan bir esir alma olayıdır başta. Ama çok geçmeden ellerindeki teğmenin altın değerinde olduğunu anlar Naziler. Yakov, Sovyetler Birliği lideri Stalin’in hiçbir ayrıcalık görmeden cepheye giden oğludur.Naziler, haber gönderir takas için, “Sendeki esir generallerimizi ver, oğlunu al!”Stalin’in cevabı şu olur: “Bir teğmen, bir generalle değil, ancak bir teğmenle takas edilir.”Ve Almanlar Yakov’u esir kampına atar, sonra da öldürür.Stalin, acımasız, hatta alçak bir baba mıdır, “Benim tek bir oğlum yok. Bütün askerler evladımdır” diyecek kadar herkesi eşit gören adil bir lider mi?Yıllardır tartışılıyor...

Bugün tarih olan Sovyetler Birliği’nin babası Lenin ise dünya çapında bir güç olmasını sağlayan, diğer deyişiyle “Sovyet İmparatorluğu’nun kurucusu da tartışmasız Josef Stalin...”Stalinistler’e göre, o bir kahraman ancak ezici çoğunluk için acımasız bir diktatör, binlerce ölüm emri veren bir katil, yüz binleri sürgünlerde ezen bir vahşi hatta!Yani tarih, neredeyse oybirliğiyle Stalin’i mahkum etmiş durumda.

Peki, onu milyonların gözünde kötü kılan bu kişiliğinin, politik düşünce ve yönetim tarzının kökeni ne? Sosyal psikolojinin alanına giriyor belki... Klasik yöntem olarak çocukluğuna inmek mi en doğrusu? Nasıl yetiştiğiyle, iktidar basamaklarını tırmanmadan önceki yıllarında neler yaşadığıyla tam açıklanabilir mi Stalin’in kişiliği?Yakın olduğu kızı Svetlana’ya sevgisi ve hoşgörüsüne karşın, ilk eşinden oğlu Yakov’u hep dışlaması ve Nazilerin takas teklifini kabul etmeyip ölümüne engel olmaması nasıl izah edilebilir örneğin?..Sahi, siz olsanız bugün aynı teklifle karşılaşsanız o takası yapar mıydınız?
Veya Stalin, Yakov’u kızı Svetlana kadar sevmiş olsaydı, yine de geri çevirir miydi esir değiştirme önerisini?

Bugün Gürcistan’ın bir şehri olan eski Sovyet kenti Gori’ye giderken, tüm bunları düşünüyordum…Stalin orada doğup büyümüştü...Yosif Visaryonoviç Cugaşvili, nasıl bir çocukluk geçirmişti de sonradan gözünü kırpmadan onbinleri ölüme gönderen Stalin (Rusça: Çelik adam) olmuştu?Başkent Tiflis’teki tarihi bir binanın kapı yanında çakılı bir tabela konuyu iyice ilginç kılıyordu.Burası bir rahip okuluydu ve Stalin 10 yaşından itibaren birkaç yıl bu binada dini eğitim almıştı. Sonradan dini reddeden bu adam, çocukluğunda katı bir dinsel eğitim almıştı…Gori’den buraya neden gelmiş, neler yaşamış, sonra nasıl bir yola evrilmişti? Rahip okulundan ayrılmasına neden olan öğretmen ruhbanlarla ettiği kavgalar, sonrasındaki sert karakterinin bir ip ucuydu belki...

Stalin’in 1878’de dünyaya geldiği Gori, Gürcistan’ın orta bölgesinde, başkent Tiflis’e 80 kilometre mesafede orta ölçekli bir kent…Azeri şoförümüzle sohbet ederek yol alıyoruz. Almanya’dan otomobil getirip satarak yürüttükleri işlerinin son dönemde bozulduğundan yakınıyor, arada Güney Osetya savaşında Rus tanklarının geldiği yerleri, çatışma noktalarını gösteriyor.Aklıma Stalin’in Gürcü olmasına rağmen, Lenin ile ters düşmeyi dahi göze alarak Gürcistan Komünist Partisi’nin özerkliğine karşı çıkması geliyor. Onun da kendi kökenine karşı tercih ettiği Rus ağırlıklı yapı, bugün Putin’in askeri müdahalesiyle Gürcistan’ı bölmüş durumda.

Bakımsız yol ve köylerden geçerek Gori’ye varıyoruz. Tiflis’in bazı bölgeleri gibi burası da 80’li yılların Türkiye’sini andırıyor.Gürcüce ‘Tepe’ anlamına gelen Gori, Sovyet döneminde önemli bir sanayi kentiymiş. Şimdi o eski halinden eser yok. Stalin’in evi ve müzesinin burada bulunmasından başka bir özelliğini söylemek zor..O yüzden “Gori’de şuraları, buraları görün” diyemiyorum. Biraz kalıp Tiflis ya da Batum’a gitmekte acele etseniz daha iyi olur. Oralarda bir turist için seçenekler daha fazla.

Gori halkı, bütün eski Sovyet cumhuriyetleri ve Gürcistan’daki ağırlıklı görüşün aksine hemşehrileri Stalin’e sempati besliyor. Zaten, Sovyetler dağıldıktan sonra kent meydanındaki Stalin heykelinin kaldırılmasına da çok direnmişler.Müzenin bulunduğu dev bina, büyük bir bahçenin içinde ve önünde meydandan kaldırılan ile kıyaslanamayacak mütevazı bir Stalin heykeli var.Giriş 10 Lari. (1 Lari:1.50 TL). Stalin’in seyahatlerinde kullandığı özel vagonu gezmek isterseniz 5 Lari daha veriyorsunuz).Müze binada Stalin’in kullandığı eşyalar, sivil ve askeri kıyafetleri, özel silahları, o dönemden fotoğraflar sergileniyor. 1920’lerden 1950’lere kısa bir yolculuk var....

Ama asıl çarpıcı olan, müze binasının arkasındaki küçük yapı.Burası Stalin’in dünyaya geldiği ev... 19. Yüzyıl’dan kalmasına rağmen oldukça iyi durumda bugüne gelmiş. Çevresine ve üstüne koruma perdesi yapmışlar. İçeriye giremiyorsunuz ama pencerelerden küçük evin içini görüyorsunuz.
Bir odada, battaniye örtülü bir yatak var. Ne kadar doğru bilmiyorum, “Stalin’in çocukluk yatağı” diyorlar. Bu zamana kadar korunmuş olma iddiası biraz şüpheli geliyor.

Evden ayrılıp, bahçedeki özel vagonu gezmeye gittiğinizde çocuk Yosif Visaryonoviç’ten, Sovyetler’in korkulan lideri Stalin’e ani geçiş yapıyorsunuz.
Vagonda Stalin’in yatağı, banyosu, toplantı, haberleşme, yaver ve korumalarının kompartmanları var. Bir çok önemli kararın burada alındığını bilmek, geziye ayrı bir hava katıyor.Müze bahçesinden çıktığında insan bir zaman tünelinden geçtiğini düşünmeden edemiyor. Dünyanın çehresini değiştirmiş, Sovyetler Birliği’ni 30 yıla yakın demir yumrukla yönetmiş, Avrupa’nın yarısını “demir perde” ile ayırmış “Çelik adam” işte bu küçük şehirden çıkmış.
Gori, bu adamı yetiştiren kent olarak dünya tarihi için, milyonlarca insan için çok şey ifade ediyor aslında. Özellikle bu kent için Gürcistan’a gitmeniz için bir şey diyemem ama Tiflis’e gidiyorsanız, mutlaka bir saatlik yolu göze alıp Stalin’in şehrine uğrayın, güzel bir yakın tarih yolculuğu yapmış olursunuz.