×
Gerçeklerden en önemlisi “denetim” ile ilgili.
SGK DENETİMİ YOK GİBİ
Görünen o ki Sosyal Güvenlik Kurumu İş Müfettişleri, sağlıklı bir denetim yapmamışlar. Koskoca 2014 yılında bir kez o da iki iş müfettişi 13, 14, 15 ve 18 Mart’ta dört gün denetim yapmışlar. O kadar..
Binlerce işçinin çalıştığı, çok tehlikeli olarak nitelendirilen, koskoca madene, biri İş Baş Müfettişi diğeri de yardımcısı iki kişi görevlendirilmiş. Onlar da herhangi bir sorun bulunmadığına dair rapor düzenlemişler!Felaketin boyutlarına ve ortaya çıkan eksiklik, yanlışlar ve gözden kaçanlara baktığımızda, SGK denetimi yok gibi..Pazar günü de yazdık; tavuk, civciv, horoz, ördek, hindi, kaz, koyun, keçi, kedi, köpek, tavşan ve kuş yetiştirilen yerler tehlikeli iş yeri olarak açıklandı. Bitmedi; kavun, karpuz, kiraz, vişne, çilek, erik, elma, armut, dolmalık biber, enginar, kuşkonmaz, lahana, marul ve fasulye yetiştirilen yerler de tehlikeli iş yeri olarak 1 Ocak 2014 tarihinden itibaren denetlenecek iş yerleri olarak açıklandı. Böyle olunca, sayısal olarak zaten yetersiz olan müfettişler, maden ve benzeri çok tehlikeli yerlerde kapsamlı denetim yapamaz duruma getirildiler.Bu arada, müfettişlerin sorunları da var. Örneğin, on milyonlarca liralık madeni denetleyen müfettişe, 78 lira otel parası veriliyor. Ulaşım için işletme sahibinden araç rica etme durumunda kalıyorlar vs.
RUHSAT ÖNCESİ DENETİM YETERSİZ
Maden ocaklarına ruhsatı, Enerji Bakanlığı veriyor. Bu Bakanlığın, Soma ve diğer bazı örneklerde de görüldüğü gibi, ruhsat verme aşamasında gerekli hassasiyeti göstermediği anlaşılıyor. Nitekim, Cumhurbaşkanlığı Devlet Denetleme Kurulu’nun raporunda da bu yönde uyarılar var.
Enerji Bakanlığı’nın bu zaafiyeti nedeniyle, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, normalde ruhsat verilmemesi gereken madenleri denetlemekle de karşı karşıya kalıyor.
MADENDEKİ İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLARI
Maden ocağı kapalı. İşçiler çalışmıyor. Peki.. çalışılmayan günlerin ücretini kim ödeyecek? Başka bir anlatımla, işveren mi yoksa devlet mi ödeyecek?
ÜCRETLERİN İŞVERENCE ÖDENMESİ
Madendeki işçilere ait ücretin işverence ödenebilmesi, “işin durdurulması” kararının verilmesine bağlı. Bunun için çalışanlarla ilgili “hayati tehlike” oluşturan bir durumun var olması gerekiyor. Nitekim Soma’daki durum, bu koşula uygun.
İşin bir bölümü veya tamamını durdurma kararını vermeye yetkili heyet “Üç müfettişten” oluşuyor (İşyerinde İşin Durdurulmasına Dair Yönetmelik, Md.5).
Heyet, kendisine intikal eden raporlar üzerine, gerekli incelemeyi yapıyor ve kararını, “müfettişin tespit tarihinden itibaren” iki gün içinde veriyor.
Bu karar Soma Kaymakamlığı’na iletildikten sonra, Kaymakamlık da 24 saat içinde kararını vermek zorunda.
Ardından işyerinin mühürlenmesi yoluna gidilir.
REYHANLI’daki terör saldırısında ölen vatandaşlar için getirilen ‘sivil şehit’ uygulamasının, Soma’daki maden kazasında yaşamını yitiren madenciler için de geçerli olması için çalışma başlatıldı. Başbakan Erdoğan’ın talimatıyla başlatılan çalışmanın kapsamında bir çok ek hak yer alıyor.
MEVCUT sosyal güvenlik sisteminde, “Sivil Şehitlik” ile ilgili bir düzenleme yer almıyor. Ancak 5233 Sayılı Terör ve Terörle Mücadeleden Doğan Zararlarda; yaralanma, sakatlanma ve ölüm durumunda ‘Sivil şehitlik’ kapsamında eş ve çocuklarına ya da diğer hak sahiplerine, aylık bağlama ve bazı ek avantajlar sağlanabiliyor. Soma’da yaşanan felakette, hayatını kaybedenlerin de bu kapsamda değerlendirilmesi başka bir anlatımla Soma ile sınırlı tutulması Anayasa’nın eşitlik ilkesine aykırı olur. O nedenle, genel bir düzenleme yapılması gerekiyor.
MEVCUT HAKLARSoma’da yaşanan felakette hayatını ‘iş kazası’ sonucu hayatını kaybedenlerin, Cumartesi günü Hürriyet’te açıkladığımız gibi;
Hak sahiplerine en az 1.400 lira aylık bağlanması sözkonusu. Brüt aylığı daha fazla olan maden işçisinin (örneğin 4.000 TL olanın) ailesine toplam 2.800 TL aylık bağlanacak.
Ölen maden işçisinin, prim ödeme gün sayısı 1.800 ise veya işe girişle ölüm tarihi arasında en az 5 yıl geçmişse ve bu süre içinde de 900 gün prim ödemişse, hak sahiplerine ayrıca ‘ölüm aylığı’ verilecek. Başka bir anlatımla iki maaş bile bağlanabilecek.
Tehlikeli işyeri kapsamındaki ördek, civciv, tavuk, kaz ve kuş yetiştiren işyerlerine eksikler için ceza yazmakla uğraşılacağına madenler gibi ‘çok tehlikeli’ işyerleri sıkı denetlenmeli.
BAŞLIĞI okuyunca belki de “Tavuk, civciv ve horozlar ile maden işçilerinin ne ilgisi var?” diye soracaksınız.
Haklısınız..
Ancak açıklayacağımız konu bunlarla da bitmiyor!
ÖRDEK, HİNDİ VE KAZ DA VARDevam ediyor..
Koyun ve keçi de var.
Ölenlerin ailesine ne kadar aylık bağlanacağından sorumluların alacağı cezaya tüm soruların yanıtını bulabilirsiniz.
SORU: Soma’da yaşanan facia nedeniyle 300’e yakın işçinin ölümünden, işverenin hiç mi sorumluluğu yok? Asıl merak ettiğim, tarafsız bir bilirkişi raporu ile işverenin gerekli önlemleri almadığı ortaya çıkarsa, işverene verilebilecek ceza var mı?Nilüfer SOYDAN - İstanbul
YANIT: İş kazalarında, savcılıklar genellikle “taksir” yani “gerekli dikkat ve özen yükümlülüğünün yerine getirilmemesiyle” işlenen suçlar nedeniyle dava açıyorlar. Taksirle, birden fazla kişinin yaralanmasına neden olan, 6 aydan 3 yıla kadar hapis cezası alabiliyor (Türk Ceza Kanunu, Md.89).
Taksirle, Soma örneği birden fazla kişinin ölümüne veya yaralanmasına neden olunması durumunda, 2 yıldan 15 yıla kadar hapis cezasına hükmedilebiliyor (TCK. Md.85). Bilinçli taksir halinde bu süre 1/3 ya da 1/2 artırılarak, 22.5 yıla kadar çıkabiliyor (TCK Md. 22/3). Buna göre, Soma’daki maden kazasında, sorumlular hakkında “taksir”den dava açılırsa, en fazla 15 yıl, bilinçli taksirden dava açılırsa, en fazla 22.5 yıl “hapis cezası” verilebilecek.
Ölen herkesin ailesine aylık bağlanacak mı?
Dün Hürriyet’te okudunuz. Bütün dünyada, madenlerde zorunlu olarak bulundurulması gereken Kaçış-Yaşam Odaları, ülkemizde zorunlu değil.
Oysa, dört yıl önce Şili’de yaşanan bir olayda, 33 madenci bu odalara sığınmış ve 69 gün sonra, sağ olarak kurtarılmıştı.
İŞÇİ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
Hürriyet’te okudunuz; 1 Ocak 2014 tarihinden itibaren “tehlikeli iş yeri” olarak kabul edilen 430 bin işyerinde (Erkek berberleri, kadın kuaförleri, tavuk ve horoz yetiştirenler, yapma çiçek imal edenler, saunalar, hamamlar, kavun -karpuz yetiştirenler, zeytin ve fındık yetiştirenler, kedi-köpek maması imal edenler gibi yüzlerce iş kolunda), iş yeri hekimi, iş güvenliği uzmanı ve hemşire çalıştırma veya bunları istihdam edenlerden, hizmet alma mecburiyeti getirildi.
Buna uymayanlara da “her ay için 14 bin lira idari para cezası” kesiliyor.
Örneğin Mayıs ayı itibariyle bu yükümlülüğünü yerine getirmeyen berbere beş aylık 70 bin lira ceza kesilecek! Oysa, berberin dükkanını satsan, bu paranın yarısı etmez!
ÇOK TEHLİKELİLER
“Ağaçlarla uğraşırken, ormanı görememek”
MADENDEKİ ÇOCUK İŞÇİLER
Facianın hemen ardından, madende 14-15 yaşında çocukların da olduğuna dair iddiaların ortaya atılması, insanları dehşete düşürdü.
İddialar henüz netleşmiş değil. Ancak yasal olarak, çocukların madenlerde çalıştırılması mümkün değil.İş Kanunu ile ilgili “Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik” var.Bu Yönetmeliğin dördüncü maddesine göre;
Çocuk İşçi: 14 yaşını bitirmiş 15 yaşını doldurmamış ve ilköğretimini tamamlamış kişi “çocuk işçi” sayılıyor.
Genç İşçi: 15 yaşını tamamlamış ancak 18 yaşını tamamlamamış kişi “genç işçi” sayılıyor.
Bırakın çocuk işçiyi, genç işçinin dahi madenlerde çalıştırılması hukuken mümkün değil. Kadınlar da maden işlerinde çalıştırılamıyor.
Maden ocaklarında ve yer altında ya da su altında çalışılacak işlerde 18 yaşını doldurmamış erkek ve her yaştaki kadınların çalıştırılması yasak (İş Kanunu Madde 72).
CEZASI NE?
“İnanılmaz bir artış” diyoruz çünkü, son 13 yıldır diğer mükelleflerin sayısında, ciddi bir artış yok.
Tablo-I’de de gördüğünüz gibi, bazılarında (örneğin basit usulde, KDV’de, Gelir Vergisi’nde) “gerileme” veya “yerinde sayma” bazılarında da “düşük oranda artış” var.
Kira gelirlerinde ise, yukarıda da belirttiğimiz gibi “inanılmaz bir artış” var.
KİRA GELİRLERİNDEKİ ARTIŞ
Normal koşullar altında, esnaf ve sanatkâr sayısının ve gerçek usulde gelir vergisi mükellefi sayısının, 13 yıl öncesine göre “ciddi oranda” artması gerekirdi ama artmamış!
Kira geliri beyan edenlere bakıyoruz; her yıl bir önceki yıla göre 100-200 bin artmış. Örneğin; 2011 yılına göre, 2012 ve 2013 yıllarında yaklaşık 200’er bin, 2014 Mart ayında da yaklaşık 100 bin artış var.
Buna göre;