Nihat Demirkol

EXPO 2020 web sitesinde diyor ki, “Telefon ilk kez 1876 yılında Philadelphia EXPO’sunda; mikrofon ilk kez 1878 yılında Paris EXPO’sunda; faks makinesi ilk kez 1904 yılında Saint-Louis EXPO’sunda ve televizyon ilk kez 1939 New York EXPO’sunda sergilenmiştir...” Önce, “bunların altında kalmamak lâzım” diye düşündüm. Ama yaratıcı projemizin (hem de 2 yıldır) hazır olduğunu fark edince içime su serpildi. Hayır, tahmin ettiğiniz gibi, ihale süreci başlayan “Akıllı Trafik Sistemi”nden filân söz etmiyorum...
Arşivler, 2010 yılının Haziran ayını işaret ediyor; “İzmir’de turist otobüsleri seferde...” İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin web sitesinde ise, (Basında İBB başlığı altında) haberin sanıyorum güncellenmiş (eklenme tarihi: 30 Eylül 2010 Perşembe) hali mevcut: “Tur otobüslerini 5’ledi, 3 ayda 11 bin turist gezdirdi...” Özellikle kruvaziyerlerle kente gelen turistlere hizmet vermesi amacıyla hazırlanan özel tur otobüslerinin sayısı 5’e yükselirken 6’ncısının yapımına da başlanmış. Alıntı yaptığım paragraf, “İZULAŞ Atölyesi’nde özel olarak dizayn edilerek...” diye başlayıp, “...ayrıca turistik şehir otobüslerinde ücretsiz su ile yağmurlu havalarda ücretsiz yağmurluk da dağıtılıyor...” diye bitiyor.
İşte EXPO’luk proje, bu paragrafın başında ve sonunda gizli! Ben de saf saf merak eder dururdum; “bu sıcak ve yaz aylarında her daim cehennem güneşiyle kavrulan kent için, gaz tenekesinden bozma –şekilsiz ve üstü açık- otobüsleri özel olarak kim tasarladı?” diye. Neyse ki, “faili meçhul bir cinayet” değilmiş. Hizmetin, “ücretsiz sunulan can alıcı kısmını” ise “yağmurluk ikramı”ndan bahsederek vurgulamışlar. O tarihteki bir fotoğraf altına “hizmete giren tur otobüslerinin ilk yolcuları İzmir Ekonomik ve Kalkınma Koordinasyon Kurulu üyeleri oldu” diye not düşülmüş. Hepsi tanıdık ve hepsi dünyayı defalarca turlamış yüzler. Sormak isterim; yerkürenin hangi coğrafyasında şehir turu yapan araçların böyle seçeneksiz ve korumasız bir dekoltesi var? Göz hafızam, sadece bazı iki katlı otobüslerin üst katlarında, isteyenlerin çıkıp oturduğu, “açıkhava çay bahçeleri”nin olduğunu söylüyor. Otobüslerin koltukları bile, suya ve güneşe dayanıklı özel malzemeden üretilirken, bir âdem de çıkıp, “su ve güneşten, insanları nasıl koruyacağız? Bunların üstü niye açık kardeşim?” diye sormuyor, soramıyor.
“Üstünden bu kadar zaman geçmiş, aklına şimdi mi düştü?” diyebilirsiniz. Aslında, garibanları otobüsün içinde şemsiyeyle otururken gördüğüm günden beri yazacağım, ama bugüne kısmetmiş. Bir haber fikrimi tetikledi efendim. Baktım gazetelerimiz “fincancı katırlarını ürkütmemek için özel gayret sarfetmekte”, bari “mahallenin delisi işine ben soyunayım” dedim. Haber mi? Kaçak güreşen yerel medyamızda, şu satırlarla yer aldı:
“İzmir’de kavurucu yaz sıcaklarında, üstü açık duraklarda otobüs bekleyen vatandaşlar perişan oluyor. Kentin en hareketli merkezlerinden biri olan ve yolcu yoğunluğuyla dikkat çeken Çankaya semti, üstü açık duraklar nedeniyle sıcakta sıkıntı yaşanan yerlerin başında geliyor. Çocuğundan yaşlısına kadar, üstü açık duraklarda, 40 dereceye dayanan sıcaklarda bekleyenler, yetkililerin bu soruna çare bulmasını istiyor...” Açıkçası, bir “vatan haini”, bir “İzmir düşmanı” çıkar da bu haberi ecnebilere okursa diye endişeleniyorum; “Üstü Açık Gezi Otobüsü Proje”mize “gölge düşer” diye korkuyorum. Haksız mıyım?

EXPO 2020 sürecinin “Yürütme ve Yönlendirme” modeli ve içerdiği kırılganlık üstüne yazdığım son yazıya, çok sayıda İzmirli e-posta yoluyla destek verdi. Hele bir tanesi var ki, içindeki bir cümle, konuyu enine boyuna tartışmamızı gerektiriyor. Şöyle demiş, değerli okuyucu: “EXPO süreci, resmen basına ve kamuoyuna kapalı yürütülüyor...” Bu tespit, sıradan bir iddia ise çürütülmeye, yok sadece bir kaygı ise giderilmeye muhtaç. Bir köşesinden başlayalım.

“Nedir EXPO?” Resmi web sitesine göre, “EXPO’lar, küresel çapta bilgi birikimini daha yaşanılır bir dünya için bir araya getiren organizasyonlardır. Ürünlerden çok fikirler, kültürler ve dünyanın geleceği için projeler sergilenmektedir. Dünyanın en eski ve en büyük uluslararası etkinliklerinden biri olan EXPO, başka bir deyişle ‘Dünya Sergisi’, beş yılda bir düzenlenmekte ve altı ay sürmektedir. Katılımcıları arasında devletler, uluslararası kuruluşlar, sivil toplum örgütleri ve şirketler yer almaktadır. EXPO’nun en önemli özelliklerinden biri, ‘tema’sıdır. Geniş bir kapsama sahip olan temaların, tüm insanlığı ilgilendirmesi ve evrensel nitelikte olması gerekmektedir. EXPO, ev sahibi kentlerde kentsel dönüşüm projelerini hızlandırmaktadır. EXPO alanının büyüklüğü sınırsızdır ve katılımcılar kendi pavyonlarını inşa edebilmektedir.”

Peki bu tariften, kaç izmirlinin haberi var? Tahminim: Çok az kişinin! Yerelin nabzını tutacak bir anket ya da kamuoyu araştırması yapılsa, “İzmirlinin EXPO konusunda açıkca ‘bilgisiz’ olduğu ve uzak ara ‘habersiz’ bırakıldığı” ortaya çıkar diye düşünüyorum. “Ulusal dava” ilân edilen (?!) bu heyecanı, İzmirli’nin sahiplenemediği bir ortamda, “yani İzmir’liye rağmen” nasıl yaşatacaksınız?

Hatırlayınız; New York’un 1994-2001 yılları arasında belediye başkanlığını yapan Rudy Giulian, 11 Eylül saldırıları sonrasında gösterdiği otorite, TV ve radyolarda düzenlediği –programlı- basın toplantılarıyla, paniği azaltma, halkı bilgilendirme ve yatıştırma konusundaki özeniyle büyük övgü kazanmıştı. Yani yapmak yetmiyor. Varsa bile yaptığınızı duyurabiliyor musunuz? Bu sıkıntımız, sadece yerelde değil. Örneğin; UNESCO’nun, “ITRΔ yılı ilân ettiği 2012’nin yarısı geçti, “Büyük Usta için bir şey yapıldığını duyanınız var mı?” diye soruyordum sağda solda... Doğan Hızlan da köşesinde yazınca, Kültür ve Turizm Bakanlığı Güzel Sanatlar Genel Müdürü Prof. Dr. Erol Erdinç bir bilgilendirme notu göndermiş de biraz fikir sahibi olabildik.

Hiç değilse, bu köşeden, İzmir EXPO 2020 Derneği’nin girişimini paylaşalım. Başkan Bülent Kökten’in, “EXPO’yu İzmirlilere tanıtmak için, dernek olarak İzmir Fuarı’nda yer almayı özellikle genç kuşaklara ulaşmayı istiyoruz” yollu bir açıklaması var. İZFAŞ Genel Müdür Vekili ve EXPO 2020 İzmir Yönlendirme Kurulu Üyesi Mehmet Şakir Örs ise, “EXPO 2020 hedefinin 7’den 70’e tüm İzmir halkına yaygınlaştırılması gerektiğinin önemi”ne değinmiş buluşmalarında. “İEF’de İZKA ile ortak bir EXPO tanıtım alanı oluşturmayı planladıklarını ve bu alan içinde İzmir EXPO 2020 Derneği’ne yer vermekten mutlu olacakları”nı söylemiş. “Kamusal kurum ve kuruluşların yanı sıra sivil toplum örgütleri ile yapılacak olan çalışmalar da çok önemli, İzmirlilere EXPO’nun ne olduğu anlatmak, farkındalık yaratmak gerekiyor. EXPO 2020 hedefini içselleştirerek, kentin olmazsa olmaz coşkusunu, heyecanını tüm İzmirlilere yerleştirmeliyiz. EXPO 2020 hedefini en geniş kitlelere yaygınlaştırmalı ve bu konuda halkımızı bilinçlendirmeliyiz. İzmir olarak adaylık sürecini en verimli şekilde değerlendirmeliyiz” diye eklemiş. “...Meliyiz, malıyız”, tamam da ne zaman?

Ama “zülf-i yâre dokunma”nın tehlikesinden olsa gerek, “Ramazan davulcusu” hakkında iki satır lâf eden yok!
Çeşme koylarının huzuru ve selâmeti adına, mülk sahibi işadamlarıyla, tatilciler ve işletmeciler arasında arabuluculuk yapan Sayın valimiz, yaşlıların, hastaların, vardiyalı çalışanların, bebeklerin, oruç tutanların ve tutmayanların da valisi değil midir acaba?
 Belediyelerimiz zaten “oy kaygısının eyyamcılığı içinde” kendi gölgelerine saklanmış vaziyette. Onlardan bir şey beklemiyoruz artık. Müzikli mekânlara efelenip, “sokak arası-gece yarısı düğünleri”ne söz geçiremeyen yerel yönetimler, davulculara ayar vermeye kalkıp da “Roman ve hemşehri derneklerinin fincancı katırları”nı mı ürkütmeye cesaret edecek? Geçiniz!
Hâl böyle olunca, gazetelerden öğreniyoruz ki, (hadi –izler- demeyelim...) sapla saman çoktan birbirine karışmış da üstüne borçlu bile çıkmışız... 04.11’deki imsak vakti için, 01.42’den itibaren Evka-3’ün aynı sokaklarında 2.5 saat dolaşarak gümbürdeyen İzmirli davulcunun, Afyon Emirdağ’lı meslektaşları belediyeyi protesto etmişler: “Gece uykusunun en derin olduğu saatlerde, bizler fedakârlık yaparak (bak hele...) vatandaşlarımızı sahura kaldırıyoruz. Karşılığında evlere defalarca gittiğimiz halde (işte bu doğru...) ücret alamıyoruz. Üstüne üstelik bir de dayak yiyoruz. (Eh iş kazası sayılır...) Bu sebeple bu sene bizler Ramazan davulu çalmayacağız...”
Davulcu esnafının (!) isyanı burada kalsa iyi; bakın iş nerelere varmış? Açıkca diyorlar ki, “Belediye bizlere sahip çıksın. Bizim can güvenliğimizi sağlasın. Belli bir ücret belirlesin. Bu ücreti ya vatandaşlarımız ya da belediye ödesin. Yıllardır süre gelen bu geleneğimiz yok olmaktan kurtulsun...” Endişenin kaynağı, gördüğünüz gibi asla bahşişin garantiye alınması filân değil, geleneğin korunmasıdır. Hani, “kendim için bir şey istiyorsam nâmerdim” misâli...
Evet “Ramazan davulu” bir gelenektir. Ama çalar saat, cep telefonu, uyandırma servisleri gibi icatların bulunmadığı devirlere aittir. Toplum hayatının bu kadar girift olmadığı, hayatın bu kadar hızlı yaşanmadığı günlerden kalmadır. Sosyal bir ihtiyaçken, hoşluktur; bir renk, bir lezzet... Aslında bunların hepsinden, “geçmiş zaman” kullanarak bahsetmek gerek. Çünkü “kulağa uzaktan hoş gelen bu ses”, “edep devri”ne aittir. Onu var eden, onu yaşatan, onu tamamlayan veya onunla yaşayan kavramlarla birlikte anlamlıdır. Otomobil alarmlarını tetikleyecek bir hırsla, ticaret aracı olarak ve “çalınmak için çalınan” davul, ne bu devre ne de başka bir boyuta ait olabilir. Ezanın, “insanın çıplak sesi”yle okunması geleneğini (ki çok daha zahmetsiz ve kolaydır) koruyamayan bu millet, 1000 yıllık eserleri, çimento ve 3. sınıf fayans ile restore eden bir devlet, “gelenek” kavramını da elbette işine geldiği gibi yorumlayacak ve (Çevre, Ceza ve Kabahatler Kanunu’na rağmen) popülist kuralsızlığı kural olarak işletirken yüzü kızarmayacaktır.
“İzin alınarak kullanılan -pervasızca- rahatsız etme özgürlüğü” de diyebileceğimiz, bu İslâm estetiğinden habersiz zulüm, tâlip olmasanız ve yararlanmasanız bile, hizmet bedelinin tahsili için kapınıza dayanma tacizini de içerir. Türkiye, arkaik edepsizliğin “gelenek” sanıldığı tuhaf bir “Deli Dumrul” ülkesidir.