×
Sabah saatleriydi. Afganistan’ın Kabil Hamid Karzai Havalimanı’nın bir yanı sakin görünüyordu. Ama havalimanı çevresi insan seliydi. Zaman zaman ateş açılıyordu. Bağırışlar duyuluyordu. THY’nin TC-JJM tescil işaretli Boeing 777-300ER uçağı güzel bir alçalışla piste teker koydu. Pilotlar kokpit camından dışarıyı çıplak gözle ve büyük titizlikle inceliyorlardı. Ani bir durumda uçak pisti pas geçebilirdi. Uçağın kaptan pilotları Arslan Özkan, Josef Pivarlı ve iki first officer yani ikinci pilotlar Erbil Yurtseven ve Tayfun Akcar müthiş tahliyenin kahramanlarıydı.
TUTUNMAK İSTEDİLER
Uçak park pozisyonuna geldi. Havalimanının daha hareketsiz bölümündeydi. Toplam 324 yolcu güvenlik önlemleri altında havalimanına getirilmişti. Türk askeri, THY’nin Kabil’deki görevlileri ve anlaşmalı şirketlerin personelleri hızla işlemleri yaptılar. Kabin ekipleri koridor boyunca dizilmişlerdi. Uçağa gelen yolcuları büyük bir hızla koltuklarına oturttular. Kaptanlar kalkış için hazırlıklarını büyük bir hızla yaptılar. Uçak havalimanından ayrılmak için artık zaman geri saymaya başlamıştı. Risk de artmıştı. Havalimanına giren Afganlılar pistlere kadar ilerlemişlerdi. Hepsi bir uçağa tutunmak istiyordu. Onlarca bir uçağa tutunmak, hayata tutunmakla eşdeğerdi. Ölüm kimsenin aklına gelmiyordu. Kimsenin umurunda değildi.
DUVAR OLUŞTURDU
Tam havayolu şirketleri nefes almaya başlamışken, yeni varyantlar ciddi bir tehlike olarak karşımıza çıktı. Uzmanların açıklamalarına göre yeni ortaya çıkan varyantlar daha hızlı yayılıyor. Ve havayolu yolculuğunun havalimanlarından başlayıp, uçak kabinlerinde süren uzun zamanlarda bu tehlikeli canavara karşı yeni önlemler alınması gerekiyor. Kapılarını yeni açan ülkeler bile sonuna kadar açtıkları kapıları şimdi biraz kapatarak aralık bırakma yoluna gittiler. Bazı ülkeler, canavar virüsün hızla çoğaldığı ülkelere kapılarını kapatmaya başladılar. Alarm dereceleri kırmızılara dönmeye başladı. Bizim ülkemizde de vaka sayılarında hızlı bir artış var. Özellikle delta virüsü aşısız insanlara hızla bulaşıyor ve hızla hayatlarını allak bullak ediyor.
TEDBİRLER ARTTIRILMALI
Henüz havayolu şirketlerimizde ciddi bir yolcu kaybı belirlenmedi ya da belirlendi ama biz bilmiyoruz. Bilinen bir şey varsa havayolu yolcularındaki tedirginlik de giderek artmaya başladı. Aşılamanın birçok ülkede artması ile havalimanlarındaki tedbirler gevşetildi. Maskelerini fora edenler ciddi bir uyarı ile karşılaşmıyorlar. Check-in kontuarlarında ya da pasaport kuyruklarında, gümrük geçiş noktalarında sosyal mesafenin iyice düştüğünü gözlemliyoruz. Peki uçuş öncesi aşısız yolcuların getirdikleri PCR test sonuçları ne kadar güvenli? Duyuyoruz; sahte test sonuçları havada uçuşuyor. Bir kez test yaptıranlar aldıkları belgeleri başka uçuşlarında bilgisayar üzerinde oynayarak tarih değiştirip yeniden kullanıyorlar. Sahte aşı belgeleri bile yapıldı. Barkod okutmalar ne yazık ki çok ciddi yapılmıyor. Hele bazı ülkelerde girişlerde test sonuçları hiç sorulmuyor. Nasıl olsa yolcuyu getiren havayolu belgeleri görmüştür düşüncesinden de hareketle sistemde zincirleme gevşemeler var.
CİDDİ YIKIM OLUR
Biz uyuduk ve ormanlarımız yandı. Yangın söndürme uçakları için yapılan önerileri önemsemedik. İşi sadece Tarım ve Orman Bakanlığı’na bıraktık. İşin havacılığını bilen akılları dinlemedik. İmkânları göz ardı ettik. Bugün canım ormanlar cayır cayır yandı; yanarken canlarımızı da aldı. Doğamızın sihirli böcekleri gitti. Evler, barklar yıkıldı. Canım hayvanlarımız telef oldu.
ESKİ DEĞİL BAKIMSIZ
Önce şunu söyleyim. Havacılığın genel prensibine göre, eski uçak diye bir şey yoktur, bakımsız uçak vardır. Baktığınız sürece uçarlar. THK’nın elindeki uçaklar bakılsaydı bugün o yangınlara koşacaklardı. Üstelik helikopterlerden daha fazla alçalarak, yüksek manevra güçleri ve yetenekli pilotları ile belki de binlerce dekar ormanımız kül olmayacaktı. Hala o uçakları ayağa kaldırma şansımız olduğuna inanıyorum. Sanırım, kiralamalara 80 milyon dolardan fazla para harcadık. Oysa, Türk Hava Kuvvetleri’nin elinde 49 adet CN 235 nakliye uçağı var. Airbus’ın takılacak, bu tür uçaklar için imal edilmiş, Avrupa havacılık otoritesinin (EASA) onayını almış yangın kitleri mevcut. Uçak başına 1-2 milyon dolarlık bir harcama ile bu kitler takılabiliyor. Takılan kitler istendiğinde çıkarılabiliyor ve uçak nakliye, asker taşıma gibi görevlerine devam edebiliyor.
SÖNDÜRME KİTLERİ
Yıllarca havacılıkta, özellikle uçak imalatında birçok şey elle yapılırdı. Manuel imalatın hazırlık aşamalarının sanal ortama taşınmaları ise alabildiğine geç oldu. Çözümler sunan yapıların başında Dassault Sistem yer aldı. Karmaşık yapılardan, rüzgar tünellerine, 3D oluşumlarına kadar birçok çözümü bir arada sundu. İşler hızlandı, hata payları sıfıra yaklaştı. Güvenlik çok öteye taşındı. İşte bu sistemin tepe noktasındakilerden Dassault Systemes Havacılık ve Savunma Sanayii Başkan Yardımcısı David Ziegler ile Ayçin Noyan aracılığında sanal ortamda bir bağlantı ile röportaj yaptık.
Dassault Systemes’in havacılık sektöründeki uzmanlığı nereden geliyor?
Dassault Systèmes 1981’de rüzgar tüneli modelleri tasarlayan ve 3D yüzey modellemesini kullanarak rüzgar tüneli testlerinin süresini kısaltan yazılımlar geliştiren küçük bir mühendis ekibinin Dassault Aviation’dan ayrılarak yeni bir çatı altında birleşmesiyle kuruldu. Bu nedenle, havacılık ve savunma endüstrisi, şirketin odaklandığı ilk sektörlerden biri oldu. O zamandan beri Dassault Systèmes, havacılık ve savunma ürünlerinin tasarlanması, üretilmesi ve desteklenmesi anlamında önemli değişimler yarattı. Dijital model çözümleri, müşterilerin fiziksel prototip sayısını azaltmasına ve ürün geliştirme döngü sürelerinde önemli tasarruflar elde etmesine yardımcı oldu. Boeing 777 tamamen Dassault Systèmes teknolojisi kullanılarak tasarlanan ilk ticari uçak oldu ve bugün neredeyse tüm yeni ticari uçaklarda aynı teknoloji kullanılıyor. 2012’de Ürün Yaşam Döngüsü Yönetimi ve 3D tasarım konusundaki deneyimlerimizden yararlanarak 3DEXPERIENCE iş platformumuzu tanıttık. Bugün 3DEXPERIENCE, havacılık ve savunma alanında müşterilere yenilikçi deneyimler sunmak adına ‘tasarımdan operasyona’ dediğimiz tüm disiplinlerde uçak üreticileri, tedarikçiler, operatörler ve hizmet sağlayıcılarının inovasyon süreçlerini destekliyor.
SANAL DENEYİM PLATFORMU
Havayolları için altın yıllardan biri sayılan 2019 yılın yaz döneminde Amerika Kıtası’na haftada 102 sefer yapan THY hala salgının değişik varyantlarda çıkış yaptığı 2021 yaz döneminde büyük bir atakta. Haftada 126 seferle Amerika Kıtası’nın değişik noktalarına sefer sayılarını arttırarak başarılı operasyonlar gerçekleştirdi. Hatta Kanada’da Vancouver gibi yeni noktalara da uçmaya başladı. New York’a New Jersey eyaletinde bulunan Newark Havalimanı’ndan da uçuşlar başlatıldı. Hem de haftada 7 gün yapılan uçuşlarda ciddi bir doluluk yakalandı. Eğer Amerika Kıtası ülkelerinde pandemi ile gelişen yeni sorunlar ortaya çıkmazsa şirket sefer sayılarını arttıracağı noktaları da şimdiden belirledi. Ağustos içinde Houston’a 3, Washington’a ise 4 ek sefer planlaması gündeme alındı. Meksika hattında da eylül ayından itibaren seferler haftalık 6’ya çıkacak.
DOLULUK ORANI
En önemlisi İstanbul’dan Amerika kıtasına yapılan uçuşlarda doluluk oranları. Kıtanın kuzey kısmına uçuşlarda doluluk yüzde 80, Güney Amerika da ise yüzde 70-75 arasında değişiyor. Arjantin’in pandemi nedeniyle sınırlı uçuşa izin vermesi Güney Amerika’da doluluk oranlarını biraz aşağı çekse de pandemi etkisi azaldığında haftalık seferlerin 7 ve üzerine çıkması da hesaplandı. Türk Hava Yolları Amerika Kıtası’na yaptığı uçuşlarda ağırlıklı olarak Boeing 777, 787 ve A330 uçaklarını kullanıyor. Ama filoya son katılan Airbus 350 uçakları da özellikle Kanada ve Brezilya hatlarında devreye girdi. Toronto-Boston gibi hatlarda da A350 uçakları uçuş yapıyor.
Türk Hava Yolları’nın Airbus’dan aldığı A350-900 uçakları pandemi döneminde gelmeye başladı. Uzun süre uçakla köşe kapmaca oynadım. Tam bir hatta uçmak istediğimde, bakıyorum gidilecek ülkeye aşı bile olsanız uçuş yasaklanıyor. Uçak daha çok yabancı, uçulan ülkede oturma izinleri olanları taşıyor. Ben sadece bakıyorum. Flight Radar 24 aplikasyonundan gidiş gelişlerini canlı izliyorum. Ama sonunda THY Basın Müşaviri Yahya Üstün’ün sayesinde sıkı takiple yakaladım. Uçağın İstanbul-Amsterdam Schiphol seferi için planlandığını öğrendim. Tabii hemen harekete geçtim. Üstelik iki Sinovac aşısı üzerine bir de BioNTech olmuştum. Hollanda ipleri iyice gevşetmişti. Sadece uçakta doldurulacak bir sağlık deklarasyon belgesi seyahat özgürlüğü veriyordu. Elbette geçerli bir vize olması gerekiyordu. Tek sorun THY’nin son dakikada uçak tipini değiştirmesi ihtimaliydi. Ama özellikle Amsterdam-İstanbul uçuşunda yolcunun çok fazla olduğunu öğrenince rahatladım.
MÜKEMMEL BİR EKİP
Aslında başka havayollarındaki A350 uçağı ile uçmuştum. Son olarak yıllar önce Katar Havayolları’nın A350’si ile Doha-Singapur uçuşu yapmıştım. Ama bizimki, aradan geçen yıllarda daha gelişmiş teknolojilerle donatılmış olduğu için merakım fazlaydı.
İnsansız hava araçları çoktan gerçek oldu. Daha çok askeri amaçlı kullanılan İHA gibi küçük uçakların yerini şimdi kargo ve yolcu uçakları almaya başlıyor. Airbus ve Boeing gibi uçak sanayinin devleri de bu konuda ciddi yol alsalar da Xwing şirketi uzun bir yol aldı. Kendi kendine uçan otonom Cessna Grand Caravan 208B uçağını Xwing 13 Şubat 2021’den bu yana defalarca uçurdu. Hedeflenen havalimanlarına gönderdi. Sonra kaldırıp geri çağırdı. Her seferinde istenen rotadan hiçbir sapma yapmadı. Kusursuz inişler gerçekleştirildi.
SADECE İZLEDİ
Uçakta hiçbir şeye müdahale etmeyen bir pilot vardı. Ama yolcu gibi kokpitteki koltukta oturdu ve sadece olup bitenleri izledi. Yapılan yorumlar bu uçağın daha doğrusu uçağı yöneten sistemin havacılıkta devrim yaratacağı, havacılık şirketlerinin pilot ihtiyacına son vereceği ağırlık kazandı. Havacılık kazalarının yüzde 95’den fazlası yıllardır insan hatalarından kaynaklanan olaylar yüzünden meydana geliyor. Pilotaj hataları bu yüzdeyi en yükseklere çıkarıyor. Xwing şirketinin amiral gemisi uçağı olan Cessna Grand Caravan 208B uçağı ile havacılıkta bir devrim yaratıldığı konusunda herkes hemfikir oldu. 14 yolcu kapasiteli uçak kargo için de kullanılıyor. Ayrıca tekerlerinin, yani iniş takımlarına yerine bağlanan flood’lar sayesinde denizlere ve göllere de inebiliyor.
Sistemin tepe ismi Marc Pietta, “Pilotun tek yapması gereken uçak hareket ederken, taksi yaparken, havalanırken, uçarken ve inip taksi yaparken, kendi kendine motorunu kapatırken arkasına yaslanıp izlemekti. Ekibimiz tamamı yedekli veri bağlantıları aracılığıyla görev kontrol merkezimizden denetlenen uçuş operasyonlarını sorunsuz şekilde entegre etmek için otomatik uçuş sistemimizi genişletme ve iyileştirmede önemli ilerlemeler kaydettiler” dedi. Xwing, dünya çapındaki salgın hava taşımacılığına 800 pound ağırlığında kişisel koruyucu ekipman taşıyan ve kalkıştan inişe kadar otonom olarak gerçekleştirilen Arizona’daki Navajo Nation’a kargo uçuşlarıyla katıldı.
Tahminler ağır ağır bir yıl geriye kaymaya başladı. Yani hem yolcu hem de uçuş sayılarının 2019 yılına ulaşmasının 2024 yılını bulacağı sanılıyordu. Ama artık tahminler 2023 yılına doğru bir geri çekilme eğilimine girdi. Bunun ana nedeni insanlar hep bulundukları yerlerde kalmaktan sıkıldılar. Aşılamalar dünya çapında ekonomik yapısı orta ve üzerindeki bölgelerde iyi gidiyor. Bu ivme uçuşa olan ilgiyi de arttırıyor. Hem turizm hem de iş amaçlı uçuşlardaki artışın ana nedenleri arasında yolcunun alınan önlemlere güveni önemli rol oynuyor. Uçakların içlerindeki havanın hızlı değişimi, havalimanlarında alınan hijyen tedbirleri gibi uygulamalar yolcular tarafından olumlu karşılanıyor. Böyle olunca da uçuşa olan güven de artıyor. Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği-International Air Transport Association (IATA) gibi kural koyucu havacılık oluşumları birbirlerini doğruluyorlar. Hem uçaklardaki doluluk artıyor hem de uçuş sayıları yükseliyor. Daha şimdiden 2021 yılı sonralarında COVID-19 öncesi yolcu ve uçuş sayılarının yüzde 52’ye yükselmesi bekleniyor.
PEKİ SONRA NE OLACAK?
* 2022’de küresel yolcu sayısının COVID-19 öncesi seviyelerin yüzde 88’ine yükselmesi bekleniyor.
* 2023’te küresel yolcu sayısının COVID-19 öncesi seviyeleri (yüzde 105) geçmesi bekleniyor.