Sedat Ergin

Birbiri ardına tanıklık ettiğimiz çevre krizleri, evrende bizden 8-10 ışık yılı uzaklıkta aniden meydana gelen bir yıldız patlamasının güneş sisteminde tetiklediği devinimlerin gezegenimize yansıyıp yol açtığı hadiseler değil.

Öyle olsaydı, içinde küçücük bir nokta olduğumuz sonsuz bucaksız evrenin dünyamıza tatsız bir sürprizi olarak çaresizlik duygusuyla baş eğebilirdik bu hadiselere.

Oysa hepimizin her geçen gün daha fazla şikâyetçi olduğu, artık günlük hayatımızı da doğrudan sarsmaya başlayan, ülkemize ağır zararlar veren, can kayıplarına neden olan bu çevre olayları, doğrudan insan davranışlarının kaçınılmaz, kestirilebilir sonuçlarıdır.

Üstelik, dünyayı yaşanması giderek zorlaşan bir yer haline getiren bu hadiselerin hepsinin sorumlusu durumundaki insanoğlu, yerküre üzerinde var olan canlılar içinde en akıllı türdür.

İşte Birleşmiş Milletler bünyesinde oluşturulan “Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli” tarafından geçen pazartesi günü açıklanan ve uluslararası alanda büyük yankılara yol açan raporun en önemli vurgularından biri öncelikle bu noktaya yöneliyor. Rapor, temel bakışı itibarıyla, “Dünyada iklim değişikliği olarak adlandırdığımız ne oluyorsa, bilin ki hepsi insanların eseridir” diyor.

Bu çerçevede iklim değişikliği nedeniyle yaşanan küresel felaketlerin önlenebilmesi ya da en azından sınırlandırılabilmesi, yine insanoğlunun yeryüzüyle, doğayla ilişkisindeki davranış kalıplarını ne ölçüde değiştirebileceğine bağlı.

İNSANLIK İÇİN KIRMIZI ALARM ÇALIYOR

Eskiden “iklim değişikliği” dendiğinde çok uzağımızda, geleceğe ait bir durum olarak algılamayı tercih ettiğimiz soyut görünen bir kavram, bugün somut gerçeğin kendisi halinde hayatlarımızı kuşatmış bulunuyor. Geçen hafta güney sahillerimizi yakıp kavuran orman yangınlarıyla savaştıktan sonra, bu hafta Karadeniz’in orta ve batı bölgelerindeki sel baskınlarıyla baş etmeye çalışıyoruz.

Ve “

Türkiye’ye kaçak yollardan giren Afganlara ilişkin haberler her gün gündemimizde daha geniş bir yer kaplıyor. Bu sırada Afganistan cephesinde sahada yaşanan gelişmeler de büyük bir süratle toplu bir felaket senaryosuna doğru adım adım yaklaşıyor. Şimdi en çok korkulan, Taliban’ın arazide askeri üstünlüğü ele geçirmesiyle birlikte, yakın bir zamanda ülkenin tümüne hâkim olmasıdır. Bu çerçevede “Kabil’in düşmesi” ne yazık ki artık “olabilirliği” yüksek bir ihtimal haline gelmiştir.

Aslında Taliban’ın ülkenin bütününü kontrolü altına alabileceği, bizzat ABD Genelkurmay Başkanı Orgeneral Mark Milley tarafından bundan kısa bir süre önce 21 Temmuz’da açık bir dille telaffuz edilmişti. Orgeneral Milley, bu arada, başka senaryoların da ortaya çıkabileceğine işaret etmiş, “parçalanma hali”, “yerel savaş ağalarının güçlenmesi” gibi ihtimalleri bunlar arasında saymıştı.

Oysa Amerikan basınına Biden yönetiminden yansıyan son haberler, bu ihtimaller arasında ibrenin Taliban kontrolü seçeneğine doğru kaydığını, hatta Kabil’in çöküşünün tahmin edilenden de daha erken bir tarihte meydana gelebileceğine işaret ediyor.

Washington Post’ta dün çıkan bir habere göre, geçen haziran ayında yapılan istihbarat değerlendirmeleri, ABD’nin asker çekmeyi bu ayın sonunda tamamlamasının ardından Kabil’in altı ay içinde, yani 2022 yılı mart ayı başına kadar düşebileceği tahminine yer veriyordu.

Ancak Taliban’ın son haftalarda sahada elde ettiği kazanımlar ve Afgan ordusunun gerilemesiyle birlikte bu analizlerin güncellendiği anlaşılıyor. Askeri çevrelerde yapılan son tahminler, Kabil’in doksan gün içinde düşebileceğine işaret ediyor. Bu da bizi kasım ayının ortalarındaki bir zaman aralığına götürüyor. Aynı haberde bu beklentiyi 30 güne kadar çeken tahminlerin de yapıldığı belirtiliyor.

ABD TALİBAN’IN ZAFERİNİ KABULLENDİ

Buradaki kritik eşik, ABD’nin askerlerini Afganistan’dan çekme takviminin tamamlanacağı 31 Ağustos tarihi olacaktır.

Her halükârda istihbarat analizlerinde Kabil için yapılan tahminlerin sürekli öne alınması, Amerikan yönetiminin ülkeyi terk ederken Taliban’ın Kabil’in kapılarından içeri gireceği bir senaryoya şimdiden kendisini hazırladığını, bu durumla barışık olduğunu gösteriyor.

Bir başka anlatımla, ABD, yirmi yıl önce Taliban ve El Kaide’ye savaş açtığı Afganistan’ı bu örgütlere kaybetmeyi ve bu yenilginin sonuçlarıyla yaşamayı kabullenmiş görünüyor.

Bugünlerde Afganistan’da izlemekte olduğumuz görüntüler, bu ülkede muhtemelen önümüzdeki haftalarda, aylarda ve uzun dönemde tanıklık edeceğimiz felaket senaryosunun yalnızca “açılış” bölümüdür.

Öyle görünüyor ki ABD’nin askerlerini çekme takvimini bu ay sonunda tamamlamasıyla birlikte, Afganistan’ın bugünkünden çok daha derin bir kaosun, bunun tetikleyeceği büyük bir insani krizin içine düşmesi, herkesin şimdiden hazırlıklı olması gereken bir ihtimal.

2001 yılında New York’taki İkiz Kuleler’in El Kaide tarafından vurulmasından sonra Afganistan’da Taliban ve himaye ettiği El Kaide’ye savaş açan ve yaklaşık yirmi yıldır sahada bu örgütlere karşı askeri mücadele yürüten ABD, nihai çözüm olmadan ülkeyi kendi başına bırakıp çekiliyor. ABD’nin bu kararı, yakın tarihteki en büyük fiyaskolarından biri olarak kayda geçmeye şimdiden adaydır.

SORUNUN TEMELİNDE TRUMP’IN YAPTIĞI ANLAŞMA YATIYOR

Buraya nasıl gelindi diye sorarsak, vardığımız nokta belli ölçülerde bir önceki ABD Başkanı Donald Trump’ın ABD askerlerini denizaşırı savaşlardan çekme politikasının bir sonucu olarak beliriyor.

Bugün yaşanan kargaşanın gerisinde, Trump’ın siyasi talimatıyla Afganistan Özel Temsilcisi Büyükelçi Zalmay Halilzad’ın 20 Şubat 2020 tarihinde Kabil’deki hükümeti devre dışı bırakıp Taliban’la yaptığı dört maddelik anlaşma yatıyor.

Söz konusu anlaşmanın sağlam güvencelere bağlanmadan kurgulanan, aceleye getirilmiş zayıf bir metin olduğu hususunda giderek güçlenen bir görüş birliği var.

Anlaşmanın birinci bölümü, Taliban’ın, Afganistan topraklarının ABD ve müttefiklerinin güvenliği aleyhine kullanılmayacağına ilişkin taahhüdünü içeriyor.

Mutabakatın ikinci bölümü, bütün yabancı güçlerin Afganistan’dan çekilmesine dönük takvimi düzenliyor.

Son dönemde Türkiye’nin Avrupa ile ilişkilerinde ortaya çıkan önemli pürüzlerden birini, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) özellikle bazı kritik siyasi davalarla ilgili aldığı kararların uygulanmaması meselesi oluşturuyor.

AİHM’nin de bağlı olduğu Avrupa Konseyi sistemi içinde bu kararların uygulanmasından sorumlu olan Bakanlar Komitesi, bu konuyu ısrarlı bir şekilde izleyen karar organı olarak karşımıza çıkıyor. Bu komitede Avrupa Konseyi’ne üye 47 ülkenin dışişleri bakanları ya da onlara vekâleten Konsey’in Strasbourg’daki merkezinde görev yapan daimi delegeleri bir araya geliyor.

Bu komitenin -hangi düzeyde toplanırsa toplansın- son dönemdeki değişmez bir gündem maddesi, AİHM’nin Gezi davası çerçevesinde Osman Kavala hakkında aldığı kesinleşmiş tahliye kararının uygulanması talebinin tekrarlanması oluyor.

TCK 309, 312 VE 328’DEN ÜÇ AYRI SUÇLAMA

Bakanlar Komitesi’nde yakından izlenen Kavala dosyası Türkiye’de her seferinde ilginç dönemeçlerden geçerek yeni sürprizlere sahne oluyor. Bu dosya, önümüzdeki dönemde Beşiktaş taraftarlarının oluşturduğu ünlü “Çarşı Grubu” hakkında Gezi olaylarıyla ilgili olarak daha önce açılmış olan 35 sanıklı davayla birleştirileceği yeni bir formata giriyor.

Bunu gösterebilmek için geçmişte farklı düzlemlerde yürüyen her iki yargılama sürecini de kısaca hatırlamamız gerekiyor.

Yeni formatın birinci ayağında Kavala’nın birinci sanık olduğu, toplam dokuz sanık hakkında Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) “hükümeti ortadan kaldırmaya veya görevini yapmayı engellemeye teşebbüs” suçunu düzenleyen 312’nci maddesinden açılmış olan Gezi davası var. Bu davadaki sanıkların hepsi İstanbul 30. Ağır Ceza Mahkemesi’nin 18 Şubat 2020 tarihinde verdiği kararla TCK 312 maddesinden beraat ettiler.

Buna karşılık tek tutuklu sanık Kavala hakkında ertesi gün bu kez TCK’nın “anayasal düzeni ortadan kaldırmaya (darbe) teşebbüs suçunu” düzenleyen 309’uncu maddesinden tutuklama kararı verildi. (Bir süre sonra bu suçlamadan verilen tahliye kararı kaldırıldı.)

Kısa bir süre sonra 9 Mart 2020 tarihinde

Bazı resimlerle ve fotoğraflarla aranızda ayrı, özel bir etkileşim yaşanır.

Her baktığınızda, o görüntünün sizi biraz daha fazla içine çektiği soyut bir ilişki kurulur aranızda. Siz odaklandıkça her seferinde daha önce fark etmediğiniz ayrıntılar gözünüze çarpmaya başlar, yeni anlam katmanları belirir karşınızda.

Bir noktadan sonra belki görüntünün sizinle konuşmaya başladığını da duyabilirsiniz. Ondan gelen seslerin iç dünyanızda tetiklediği titreşimleri dinlersiniz. Bazen duyduğunuz sesleri tam olarak tarif edemeyebilirsiniz. Ama içinizi bir zenginliğin kapladığını çok iyi duyarsınız. O zenginlik ruhunuzu da yukarı doğru çekmektedir.

İşte Japonya’daki olimpiyatlara giden kadın voleybol milli takımımızın geçenlerde Çin Halk Cumhuriyeti’ni yendikten sonra zafer kutlaması için sahada hep birlikte çektirdiği fotoğraf benim iç dünyamda da böyle bir ruh haline yol açmış bulunuyor.

*

Yer, ABD Dışişleri Bakanlığı basın brifing salonu. Geçen pazartesi günü.

ABD Dışişleri yetkilileri, Biden yönetiminin özel durumdaki bazı Afganistan vatandaşları için uygulayacağını açıkladığı “P-2 vize programı” hakkında basına bilgilendirme yapıyorlar.

Gelgelelim Dışişleri yetkililerinin verdikleri izahat karşısında Amerikalı gazetecilerin kafası karışıyor. Daha çok soru yöneltme, daha çok sorgulama ihtiyacı duyuyorlar. Biri, “Açıklık getirmek istiyorum, yani Afganistan’dan çıkmak vize başvurusunu yapacakların kendi sorumlulukları mı?” diye soruyor.

“Evet” diyor Dışişleri yetkilisi ve ekliyor: “Afganistan’ın dışına çıkmak başvuru sahibinin sorumluluğu... Ülke dışına çıktıklarını ve nerede olduklarını bize ilettikleri anda biz de başvuru dosyalarıyla ilgili işlemleri başlatabiliriz.”

Özetle, P-2 statüsünden yararlanacak Afganlıların vize işlemlerinin başlatılabilmesi için, önce bu kişilerin ülke dışına çıkmanın bir yolunu bulmaları gerekiyor. Bir üçüncü ülkeye adım atarak “mülteci” statüsünü kazanmaları önkoşul.

ABD’li yetkililer, vize işlemlerinin sonuçlanması için geçecek bekleme süresini 12-14 ay arasında tahmin ediyorlar.

Şimdi kritik soruyu yöneltelim. Bu muhtemel -bekleme ülkesi- ya da -ülkeleri- neresi/nereleri olabilir?

1- RESMİ BORDRODA OLANLAR UÇAKLA GÖTÜRÜLÜYOR

Sorumuza yanıt vermeden önce konunun ana çerçevesini hatırlayalım. Bilindiği gibi, ABD tam 20 yıldır Taliban’a karşı savaştığı Afganistan’dan, soruna nihai bir çözüm bulunmadan çekilmeyi kararlaştırdı. ABD birliklerinin çekilmeye başlamasıyla birlikte Taliban da sahada egemenlik alanını adım adım genişletiyor.

Özellikle güney sahillerimizde karşılaştığımız son orman yangını felaketinin yaygınlığı ve yoğunluğu öngörülemeyecek sürpriz bir durum mudur? Yoksa kapıyı çalacağı pekâlâ önceden tahmin edilebilecek bir ihtimal miydi?

Önceki gün T-24’te karşıma çıkan bir haberde, bizzat Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nün paylaştığı haritalar üzerinden kafamı meşgul eden bu soruların yanıtlarını belli ölçülerde almış oldum.

Dilek Güler tarafından kaleme alınmış bu haber, söz konusu haritalarda son yangınların büyük bir bölümünün ortaya çıktığı bölgeler için “olağanüstü kuraklık” ve “nemsizlik” uyarılarının yapıldığını anlatıyordu.

MARMARİS VE FETHİYE OLAĞANÜSTÜ KURAK

Gerçekten de Tarım ve Orman Bakanlığı’na bağlı Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nün web sayfasına girildiğinde, “analizler” başlığı altındaki “kuraklık” kısmında yer alan haritalar yeteri kadar fikir verici.

Buradaki haritalardan en çarpıcı olanlarından biri, Nisan-Haziran 2021 dönemini gösteren “Meteorolojik Kuraklık Haritası”. Türkiye’nin Temmuz-Ağustos dönemine nasıl bir kuraklık tablosuyla girilmiş olduğunu gösteriyor en son 12 Temmuz 2021 tarihinde güncellenmiş olan bu harita.

Orman yangınlarının yayılmasıyla birlikte patlak veren yangın söndürme uçaklarıyla ilgili tartışma Türk kamuoyunun en önemli gündem maddelerinden biri haline gelmiş durumda.

Türk Hava Kurumu’nun (THK) elindeki uçakların devre dışı kalmasının da bir sonucu olan bu tartışma, beni benzer coğrafya ve iklim özelliklerine sahip ülkelerde bu sorunla nasıl mücadele edildiği sorusuna yanıt aramaya yöneltti. Açık kaynaklardan yararlanarak, Akdeniz’e kıyısı olan ülkelerde bu felaketle nasıl mücadele edildiğini öğrenmeye çalıştım.

Bunu yaparken iki soru üzerinde odaklandım. Birincisi, mücadelede hangi araçlar, özellikle hangi tip uçaklar kullanılıyor? İkincisi, mücadelenin devlet organizasyonu boyutuyla ilgili. Hangi bürokratik birimler orman yangınlarıyla mücadeleden sorumlu? Daha doğrusu, bu işin patronu kim?

Karşıma şöyle bir tablo çıktı:

İSPANYA: İspanya’da orman yangınlarıyla mücadelede hem Hava Kuvvetleri hem de özel sektörün devrede olduğu ikili bir yapı karşımıza çıkıyor. Hava Kuvvetleri’nin elinde Kanada yapımı Canadair/Bombardier tipi toplam 21 yangın söndürme uçağı bulunuyor. Bu kategoride hem CL-215 tipi eski, hem de CL-415 tipi yeni model uçaklar var. Söz konusu hava unsurları İspanya Hava Kuvvetleri Komutanlığı bünyesindeki 43. Grup sorumluluğu altında bulunuyor.  (İspanya 2 adet CL-415 uçağını dün AB yardımı çerçevesinde Türkiye’ye gönderdi.)

İspanya’da ayrıca AVIALSA isimli özel bir şirketin envanterinde ABD yapımı 9 adet tek motorlu Air Tractor AT-802, 15 adet Polonya yapımı tek motorlu PZL M-18A Dromader ve az sayıda başka uçak tipleri de bulunuyor. Bu şirket, başka ülkelerde açılan havadan yangın söndürme ihalelerine de katılıyor.

PORTEKİZ: Akdeniz’e sahili olmasa da Avrupa’nın güney kuşağındaki bir ülke olarak Portekiz’i de bu kümeye dahil edelim. Portekiz’in yangınla savaş filosunun ana unsurunu 6 adet ABD yapımı Air Tractor AT-802 uçağı oluşturuyor, ayrıca filoda 4 helikopter de bulunuyor. Portekiz’in AT-802 uçağı Agro-Montiar isimli bir özel şirket tarafından uçuruluyor.

Portekiz’in yangınla mücadele yönetiminde özel sektörün rolü baskın görünüyor. Bu arada, Portekiz’deki orman yangınlarında sıkça AB ülkelerinden kuvvetli bir hava desteğinin geldiğini de belirtmeliyiz.

FRANSA: