×
Almanya’nın Türkiye’ye Eurofighter uçakları satışı konusundaki vetosunu kaldırdığı haberleri bu görüşmeden sonra geldi. Scholz, New York görüşmesinin üzerinden bir ay bile geçmeden yarın İstanbul’a gelerek Cumhurbaşkanı Erdoğan ile yeniden masaya oturacak.
İstanbul buluşmasının New York’a kıyasla çok daha geniş kapsamlı bir çerçevede geçmesi beklenmelidir. Gündemin, Almanya’ya dönük düzensiz göç trafiğinden bu ülkenin Türkiye’ye uyguladığı askeri ambargoya, Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden Gazze’deki savaşın bütün bölgeye yayılmasının yarattığı risklere kadar çok geniş bir gündeme yayılması muhtemeldir.
*
Erdoğan ile Scholz’un yarınki görüşmelerinde masaya gelmesi muhtemel konular ve ziyaretin genel atmosferi ile ilgili olarak şu gözlemleri yapabilmek mümkündür:
Öncelikle, sosyal demokrat Başbakan Scholz’un bir yıl sonra 25 Eylül 2025 tarihinde seçime girecek bir politikacı olduğunu göz önünde tutmamız gerekiyor. Almanya’daki kamuoyu yoklamaları ve son dönemde yapılan muhtelif eyalet seçimlerinin sonuçları, Scholz ve partisi açısından hiç de iyimser beklentiler vaat etmiyor. Bir süredir ciddi oy kayıpları söz konusu sosyal demokratlar cephesinde.
Düşündürücü olan, özellikle göçmen karşıtı çizgisiyle öne çıkan aşığı sağ çizgideki “Almanya İçin Alternatif Partisi”nin (AfD) kayda değer bir yükseliş çizgisi yakalamış olmasıdır.
Sonuçta Almanya’da göçmenlerden duyulan rahatsızlık, merkezin ister sağında ister solunda olsun, Alman politikacıları açısından en sıkıntılı başlıklardan biridir. Ve seçime giden Alman politikacıların yolu da bu yüzden sıkça Türkiye’den geçmek durumundadır.
*
İran’ın ay başında İsrail’e fırlattığı balistik füzelerin önemli bir bölümü bu ülkenin hava savunması ve ABD tarafından havada imha edildi. Buna karşılık, az sayıda da olsa füzelerin bir kısmının savunma kalkanını delip İsrail topraklarına isabet etmesi, büyük iddialar atfedilen bu sistemde pekala zafiyetler bulunduğunu ortaya koydu.
Aslında daha geçen pazar günü Hizbullah’ın gönderdiği bir insansız hava aracının İsrail sınırından içeri girip 65 kilometre kadar yol kat ederek bir askeri üssü vurup 4 İsrailli askerin ölümüne yol açması da yine hava savunma sistemine ilişkin etkinlik iddialarını gölgeleyen bir başka gelişme oldu.
Ekim başındaki İran balistik saldırısında İsrail’in hava savunmasının açıklar verdiğinin anlaşılması ABD yönetimini büyük bir süratle harekete geçmeye sevk etmiştir. Biden yönetimi elindeki en ileri hava savunma sistemi olan ve kısaca “THAAD” (Terminal Yüksek İrtifa Alan Savunma) olarak adlandırılan sistemi İsrail’e vermeyi kararlaştırmıştır.
Yapılan resmi açıklamalara göre, ABD’nin gönderdiği THAAD bataryası 12 Ekim günü itibarıyla personeliyle birlikte İsrail’e konuşlandırılmış bulunuyor.
İran’ın füze saldırısının 1 Ekim’de gerçekleştiği hatırlandığında, Amerikan yardımının İsrail’e oldukça kısa bir zamanda ulaşması her bakımdan dikkate değerdir.
*
Bu hadisenin ana mesajı, ABD’nin İsrail’in güvenliğine olan taahhüdünün ne kadar güçlü, ne kadar sarsılmaz olduğunu bir kez daha göstermiş olmasıdır.
İsrail’in ayrım gözetmeksizin yürüttüğü saldırılarda 42 bin insanı öldürmesi, Gazze’deki okulları, hastaneleri, sivil yerleşimleri bombalaması, bu alanda uluslararası alanda geçerli olan kuralların hepsini çiğnemesi, kurallar bir tarafa asgari insanlık, vicdan ölçülerinden yoksun sicili, ABD’den daha fazla askeri yardım alması önünde hiçbir engel değildir.
Tabii konu ulusal güvenlik olunca, devletin karar alma mekanizmasının işleyişinde tehdit değerlendirmeleri ve bu tehditlerin önceliklendirilmesinin önemli bir meşguliyet olduğunu da gözledim.
Devletin güvenlik, savunma politikaları önemli ölçülerde bu tehdit değerlendirmelerine göre şekillendiriliyor. Bu değerlendirmeler, devletin bu alanlarda faaliyet gösteren kurumlarının görev talimatları açısından da kuşkusuz önem taşıyor.
Devlet katındaki resmi tehdit değerlendirilmeleri kısaca “kırmızı kitap” olarak bilinen ve büyük bir gizlilik taşıyan ‘Milli Güvenlik Siyaset Belgesi’nde önemli bir yer tutuyor. Bu belge Milli Güvenlik Kurulu’nda belli zaman aralıkları içinde tehdit ortamındaki değişikliklere göre güncelleniyor.
İşte bütün bu geçen süre zarfında dış politika ve güvenlik tartışmalarını izlemiş bir gazeteci olarak resmi düzeyde İsrail’in doğrudan Türkiye’nin topraklarına göz koyduğu, bu toprakları içine alacak bir genişleme niyeti taşıdığına ilişkin bir tartışmaya tanıklık ettiğimi pek hatırlamıyorum.
“Resmi düzeyde” diyorum. Bu ayrımın nedenine birazdan geleceğim...
*
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 1 Ekim tarihinde TBMM’nin yeni yasama yılı konuşmasında İsrail ile ilgili kullandığı ifadeler galiba bu açıdan önemli bir “ilk” olma özelliği taşıyor.
Söylem analizini dünkü yazımda yaptığım bu açıklamada öncelikle dikkat çeken nokta, Cumhurbaşkanı’nın “
İsrail, Yahudilik inancında Milat’tan 1312 yıl önce indiği kabul edilen Tevrat’ta yer alan bu vaat çerçevesinde Türkiye’nin topraklarına göz dikebilir mi? Türkiye’den toprak almak gibi bir hedefin peşine düşebilir mi?
İşte yeni tartışma konularımız bu sorular...
Bu sorulara yanıt aramak üzere yola çıkarken önce Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın bu konudaki açıklamalarını kısaca hatırlamamız gerekiyor. Erdoğan, 1 Ekim konuşmasının oldukça geniş bir bölümünü İsrail’in Gazze’de yürüttüğü soykırıma ve savaşı bölgeye yayma yönündeki stratejisine ayırıyor.
Bu akış içinde konuşmasında şunları söylüyor:
“Vadedilmiş topraklar hezeyanıyla hareket eden İsrail yönetiminin tamamen dini bir fanatizm ile Filistin ve Lübnan’dan sonra gözlerini dikeceği yer, açık söylüyorum, bizim vatan topraklarımız olacaktır. Şu anda bütün hesap bunun üzerinedir...”
‘ANADOLU’YU İÇİNE ALAN HAM HAYAL’
Erdoğan, ardından “Netanyahu hükümetinin Anadolu’yu da içine alan bir ham hayal kurduğunu ve ütopya peşinde koştuğunu” kaydederek, şöyle devam ediyor:
“Bu niyetlerini çeşitli vesilelerle ifşa etmektedir. 7 Ekim’den beri yaşanan her gelişme, bu tehdidin boyutunu biraz daha artırmaktadır. İsrail’in Filistin ve Lübnan’daki saldırılarını çok yakından takip ederken, Irak’ın ve Suriye’nin kuzeyinde bölücü örgütü maşa olarak kullanmak suretiyle, nasıl birer küçük uydu yapı kurmak istediğini de çok net görüyoruz.”
Cumhurbaşkanı Erdoğan, İsrail yönetimini “Vadedilmiş topraklar hezeyanıyla” hareket etmekle suçluyor, bu çerçevede Filistin ve Lübnan’dan sonra İsrail’in ileride Türkiye topraklarına da “göz dikeceğini” söylüyor.
İlginçtir ki “Vadedilmiş topraklar” meselesi, yakın tarihte İsrail ile ilişkilerde bir kez daha Türkiye’nin gündemine girmişti. Ancak bugünkü gibi İsrail’den Türkiye’ye dönük bir tehdit algısının tanımlanması çerçevesinde değil, aksine İsrail ile ilişkilerde o dönemde hakim olan olumlu atmosferi güçlendirmeye dönük bir jest olarak.
Bu jesti yapan kişi ise dönemin Başbakanı Prof. Tansu Çiller’den başkası değildi.
Bugünkünden çok farklı bir bağlamda ifade edilmiş olsa da, o dönemde yine önemli bir tartışmaya kaynaklık etmişti Çiller’in bu sözleri.
*
Tarih 3 Kasım 1994. Prof. Çiller İsrail’e resmi bir ziyarette bulunuyor. Türkiye’den İsrail’e başbakan düzeyinde yapılan ilk ziyaret olması açısından tarihi bir anlam taşıyor bu gezi.
O tarihte Hürriyet’in Ankara Temsilcisi unvanımla izlediğim bu ziyaret, Çiller’in İsrail’de büyük bir etki yarattığı bir gezi olarak kayıtlara geçmişti. İkili ilişkilerde yaşanan sıçramaya ek olarak, Türkiye’yi bir kadın başbakanın temsil etmesi İsrail tarafında sıcak bir rüzgâr estirmişti.
İsrail Dışişleri Bakanı
Bu tarih, dünyanın her bir tarafında 7 Ekim’de başlayan ve giderek yayılma eğilimi gösteren savaş sarmalıyla ilgili çok yönlü bir muhasebe yapılmasına da vesile oluşturdu.
Muhasebede herkesin üzerinde birleştiği temel nokta, savaşın daha ne kadar genişleyeceği, ne zaman ve nasıl sonuçlanacağı hususlarında bu aşamada hiçbir iyimser tahminin yürütülemiyor oluşudur.
Salt Gazze ekseninde bakıldığında, çatışan ana aktörlerin katı tutumları nedeniyle barışa dönük bütün kapılar şu an kapalı görünüyor. Yıldönümüne ilişkin yorumlarda “Bitmeyecek savaş” şeklinde atılan başlıklar bu durumun az çok kabullenildiğini gösteriyor.
Savaşın bölgeyi ve uluslararası ortamı nereye sürükleyeceğini bilemiyoruz. Ucu açık bir şekilde artçılar halinde sürmekte olan ve sert kırılmalara yol açan şiddetli bir depremle sarsılıyoruz.
Gazze’de yaşananların sonuçları yalnızca çatışma bölgesiyle sınırlı kalmıyor; dünyanın birçok noktasına farklı tezahürlerle yayılıp, kendisini gösterebiliyor. Tek bir örnek vermek gerekirse, ABD’de üniversite kampuslarında ifade özgürlüğünün sınırlarının sınanmasını da beraberinde getirebiliyor.
*
İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, kendisini uluslararası hukuk kuralları ve hiçbir insanlık ölçüsüyle bağlı hissetmeyerek gerçekleştirdiği soykırımla bugün uluslararası düzeni de tahrip etmektedir.
Bu çerçevede 7 Ekim’in birinci yıldönümünde yapabileceğimiz tespitlerden birincisi, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra tasarlanan uluslararası sistemin mimarisini oluşturmak üzere inşa edilen kurumların akıbeti ilgili olmalıdır.
“Urfabir.com” isimli Şanlıurfa haberleri üzerine yayın yapan bir haber portalında “Kimsenin Bilmediği Urfalı Toprağa Veriliyor” başlıklı bir haberdi bu.
Haberde, Cıvaoğlu’nun “Urfahizmet” isimli bir başka yerel haber sitesinden Ebru Okutan Akalın’a 2011 yılında verdiği mülakatta şöyle dediği aktarılıyor:
“Evet ben Urfalıyım. Rahmetli babam hep ‘biz Urfa Viranşehirliyiz’ derdi. O da kendi babasından duyarmış. Babamın söylediğine göre Viranşehir’de ailemizin arazisinin içerisinde bir su akarmış, adı Civa Deresiymiş. O yüzden Civazadeymiş lakabımız. Sonra soyadı kanunun çıkmasıyla zade yasaklanınca Cıvaoğlu olmuşuz.”
Cıvaoğlu böyle diyor. Gelgelelim, bu yazıyı kaleme almadan bazı yakınlarıyla yaptığım sohbetlerde bu “Urfalılık” meselesinin aile içinde biraz tartışmalı bir konu olduğunu da öğrendim. Çünkü, ailenin bir kanadı söz konusu derenin Şanlıurfa’dan değil Kastamonu’dan geçtiğini, dolayısıyla Kastamonulu sayılmaları gerektiğini savunuyor.
*
Evet, bu konuda aile içinde konsensüs yok. Ama kendisinin 2006 yılında Hürriyet’te Ayşe Arman’a mülakatında anlattığına bakılırsa, ailesiyle ilgili kesinlik taşıyan bir husus, askeri doktor olan ve paşalığa kadar yükselen baba tarafından dedesi Nadir Paşa’nın Osmanlı’nın birçok vilayetinde, bu arada Şam’da da baştabiplik yaptığıdır. Babası Sait Cıvaoğlu, İş Bankası’nda görev yapmış bir bankacıdır.
Annesi Melahat Hanım ise Saraybosna göçmeni bir Boşnak ailesinin kızıdır. Annesi de İş Bankası kambiyo servisinde çalıştığı sırada babası Sait Bey ile tanışmış ve karşılaşmaları evliliğe uzanmıştır.
Cumhuriyet müesseseleri
Aktardığımız olayların yalnızca son iki hafta içinde yaşandığını, geçen ekim ayında başlamış olan ve önemli bir bölümü sivil olmak üzere 40 binden fazla insanın öldüğü Gazze’deki savaşın birinci yıldönümünü doldurmakta olduğunu, bu süreçte İsrail’in Hamas’ın siyasi büro şefi İsmail Haniye’yi geçen temmuz ayında Tahran’da öldürdüğünü de fotoğrafın bütününü görmek açısından hatırlamalıyız.
Sel sularının her şeyi önüne katıp ilerlemesi gibi, girilen savaş döngüsü de İsrail, Lübnan, Hamas, Hizbullah ve İran’ın yer aldıkları çoklu bir çatışma ekseni üzerinde herhangi bir kontrol olmaksızın kendi belirleyiciliği içinde artan bir ivmeyle yol almaktadır.
Bu savaş sarmalının bölgeyi nereye sürükleyeceğini bu aşamada öngöremiyoruz.
*
Karşımızdaki tabloyu değerlendirirken vurgulamamız gereken bir nokta, savaşın ABD’deki Biden yönetiminin seçim öncesi dönemde tam bir acz içinde olduğunu göstermesidir.
ABD Yönetimi’nin ateşkesi sağlayamadığı gibi, savaşın yayılmasını, örneğin Gazze’den Lübnan’a sıçramasını önlemeye, aynı zamanda İsrail ile İran arasında bir çatışmaya dönüşmesini caydırmaya dönük bütün çabaları nafile kalmıştır.
ABD açısından düşündürücü olan, kendisine atfedilen gücün krizi baskılamaya yetmediğinin anlaşılması değildir tek başına. Bir yandan savaşı dizginlemeye çalışırken, diğer yandan kendisi de sıkça İsrail’in yanında taraf konuma geçmek gibi bir çelişkinin içindedir.
Örneğin İran’ın salı günkü hava saldırısında, ABD, bölgedeki savaş gemilerinden ateşlediği hava savunma füzeleri ile fiilen İsrail’in yanında yer almıştır. Bu yönüyle yaşanan çatışma, gelinen noktada İran ile İsrail-ABD ikilisi arasında bir boyut kazanmıştır.