×
Bu konudaki son yazılarımdan biri 20 Nisan tarihinde yayımlanmıştı ve o tarihte Türkiye’nin nüfusa göre vaka yoğunluğunda dünya ikincisi olduğunu anlatıyordu.
Resmi verilere belli aralıklarla bakmak, -özellikle vefat sayılarına ciddi bir çekince payı bırakarak da olsa- salgının seyrindeki ana yönelişleri okuyabilmek bakımından fikir verici oluyor. 1 Mart’ta başlayan normalleşme dönemi sonrasında çıkan yazılarımızı tamamlayan grafiklerde, her seferinde hem vaka hem de ölümlerde yukarı doğru çıkan çizgiler dikkat çekiyordu.
Bugünkü yazımızda yer alan grafiklerde her iki çizginin de ucunun aşağı doğru döndüğünü görüyoruz. Bununla birlikte, mart ayı sonrası döneme bir bütünlük içinde bakmak, özellikle 1 Mart’taki normalleşme kararı ve ardından atılan kritik adımların isabet derecesini anlamamıza da yardımcı olacaktır.
1 MART
Önemli bir bölümü yakın tarihimizin akışına belli ölçülerde damgasını vuran bu iddianamelerin bazıları sayfa sayısı itibarıyla gerçekten de yüksek hacimliydi ve bunları okumak bir hayli zamanımı aldı.
Buna karşılık yazımda sözünü edeceğim metin, müştekilerin isimlerinin bulunduğu sayfalar hariç tutulursa galiba bugüne dek okuduğum en kısa iddianame. İlk bakışta 12 sayfa görünüyor. Ancak toplam 166 müştekinin isim, nüfus bilgileri ve adresleri tam 11, şüpheli, vekil ve diğer başlıklardaki bilgiler de yarım sayfa tutuyor.
Kalan yarım sayfadan da küçük yüzölçümünde iddianamenin ana içeriği yer alıyor. Bu kısım bir paragraftan ibaret diyebiliriz. Suçlama ve savunmanın aktarıldığı bölümü 16 satır, savcının ceza talebine ilişkin bölümü iki satır olmak üzere toplam 18 satırdan oluşuyor temel metin.
DELİLLER, BİR MÜLAKAT VE BİR KİTAP
İddianameyi İstanbul Cumhuriyet Başsavcı Vekili Güngör Karakoç hazırlamış. “Şüpheli” kısmının karşısında eski Genelkurmay Başkanı Orgeneral İlker Başbuğ’un adı yazılı.
“Deliller” notunun karşısında ise 4 Ocak 2021 tarihli bir gazete nüshası ile bir kitabın ismi var.
Birincisi, İlker Başbuğ’un Cumhuriyet gazetesinden İpek Özbey’e verdiği, geçen 4 Ocak’ta yayımlanan mülakat. Başbuğ, burada “Adnan Menderes 25 Mayıs 1960 günü Eskişehir’de erken seçim tarihini açıklasaydı, 27 Mayıs askeri darbesi büyük bir olasılıkla önlenebilirdi. Çünkü erken seçim kararı almış bir hükümete karşı bir askeri darbenin gerçekleştirilmesi açıkça milletin siyasi iradesine de vurulacak bir darbe olurdu” görüşünü ifade ediyor.
İkinci delil,
AİHM, İsviçre’deki bir mahkemenin Vatan Partisi Genel Başkanı Doğu Perinçek’i “Ermeni soykırımını inkâr ettiği” gerekçesiyle mahkûm etmesini, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS) 10’uncu maddesinde tanınan ifade özgürlüğünün ihlali olarak değerlendirmişti.
AİHM İkinci Dairesi’nin 2013 yılında 2’ye karşı 5 oyla Perinçek’in lehine aldığı bu karar, İsviçre’nin itirazı üzerine bir üst kurul olan Büyük Daire’nin önüne geldi. Toplam 17 yargıçtan oluşan Büyük Daire’nin 2015 yılında 7’ye karşı 10 oyla yine “ihlal” çıkan kararıyla, dosya AİHM’de kesinleşmiş oldu.
Strasbourg’daki mahkeme, ayrıca 2017 yılında benzer doğrultudaki “Merçan ve diğerleri/İsviçre” kararında da Büyük Daire’nin Perinçek kararına dayanarak, bu içtihadı iyice yerleştirmiştir.
DIŞİŞLERİ: ‘AİHM TARTIŞMALI DİYOR’
Burada dikkat çekeceğimiz nokta, değindiğimiz AİHM kararlarının, Biden’ın 24 Nisan tarihli beyanından sonra Ankara’da resmi makamlar tarafından yapılan açıklamalarda, Türkiye’nin hukuki görüşlerinin gerekçelendirilmesindeki önemli dayanaklardan biri olarak vurgulanmasıdır.
Örneğin Dışişleri Bakanlığı, 24 Nisan günü yaptığı ve Biden’ın ifadelerinin “kabul edilmediği ve en şiddetli şekilde telin edildiğini” duyurduğu açıklamasında, “1915 olaylarına ilişkin olarak uluslararası hukukta tanımlanmış olan soykırım ifadesinin kullanılabilmesi için gereken şartların hiçbirinin mevcut olmadığını” bildirdi.
Dışişleri’nin açıklamasında, “1915 olaylarının niteliğinin politikacıların siyasi saiklerine veya iç siyaset mülahazalarına göre değişmeyeceği” belirtilerek, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, 1915 olaylarının tartışmalı niteliğini açıkça ifade etmiştir” denildi.
ADALET BAKANLIĞI’ndan AİHM ATIFLARI
İlginçtir ki, Amerikalılar benzer bir endişeyi 1974 yılında Türkiye’nin Kıbrıs Barış Harekâtı sırasında da yaşamışlar. Bugün kamuoyuna açık bilgi haline gelen bir belgeden, ABD Dışişleri Bakanı Henry Kissinger’ın 26 Temmuz 1974 tarihinde Birleşik Krallık Dışişleri Bakanı James Callaghan ile yaptığı bir telefon konuşmasında, kendisine “Yunanistan ve Türkiye’deki nükleer silahların emniyete alındığını” söylediğini öğreniyoruz.
Keza, Türkiye’de 27 Mayıs 1960 darbesinden sonra Amerikalıların yine aynı rahatsızlığı yaşadıkları, nükleer başlıkların Türk askerlerin eline geçmesi ihtimalinden ciddi bir şekilde kaygılandıkları gün ışığına çıkan tarihi belgelerden anlaşılıyor.
Demek ki, genellikle Türk tarafının ABD ile ilişkilerde gerilime yol açan sahadaki önemli askeri hamleleri ya da darbe gibi olağanüstü hadiseler, Amerikan tarafında hemen refleks olarak Türkiye’de bulundurduğu nükleer silahların emniyeti için ek önlem alma arayışını başlatıyor.
BOMBALAR ABD, UÇAKLAR TÜRKİYE’DEN
Kıbrıs Barış Harekâtı’na dönersek, o dönemde ABD askeri makamlarının aldıkları ilk önlemin Türk Hava Kuvvetleri’ne ait üslerde Türk pilotlarının nükleer nöbet tuttukları savaş uçaklarına yüklenmiş olan nükleer bombaları çıkartıp depoya kaldırmak olduğu anlaşılıyor.
Kissinger’ın Londra’daki mevkidaşı Callaghan’a yaptığı bildirimin gerisinde önemli ölçüde bu yöndeki önlemlerin bulunduğu tahmin edilebilir. Ayrıca, sonraki süreçte bu başlıkların İncirlik ya da Avrupa’daki üslere transfer edilmiş olması da ihtimal dahilindedir.
Sözünü ettiğimiz önlemler, o tarihte Türkiye’deki nükleer envanterin kayda değer bir bölümünü oluşturan Türk Hava Kuvvetleri’nin komutası altındaki üslerde konuşlanmış olan bombalarla ilgilidir. Türkiye’de bulundurulan -uçaktan atılan- nükleer bombalar, o dönemde bir Amerikan üssü olarak faaliyet gösteren İncirlik’teki ABD uçakları ile dört milli hava üssünde nükleer görev üstlenen Hava Kuvvetleri filolarına tahsis edilmişti. Her bir üste bir filo nükleer göreve ayrılmıştı.
NATO bünyesindeki planlama çerçevesinde Ankara’daki Mürted (Akıncı), Malatya Erhaç, Eskişehir ve Balıkesir’deki hava üslerinde nükleer başlık bulunmaktaydı. Yapılan düzenlemede, nükleer başlıklar ABD’li askerlerin kontrolündeki özel bir saha içindeki depoda tutulmakta, buna karşılık silahların yüklü olduğu uçakları kullanma görevini Türk pilotları üstlenmekteydi.
Evet, özellikle başkanların ABD’nin resmi politikası olarak bu başlıkların varlığını teyit etmemeleri, bu konuda konuşmamaları gerekiyor ama Amerikalı gazeteciler soru yönelttiklerinde görüş beyan etmekten kaçınmıyorlar.
Tabii bu konuda ilk adımı atan ismin yerleşik kuralları altüst etmek faslında tekeli hiç kimseye bırakmayacak siciliyle Başkan Donald Trump olması şaşırtıcı değil. Türkiye’nin 2019 Ekim ayında Suriye’de “Barış Pınarı harekâtı”nı başlatmasının Washington’da neden olduğu sarsıntı içinde Beyaz Saray’da hiç beklemediği bir soruyla karşılaşmıştı Trump.
Tarih 16 Ekim 2019’du. Bir gazeteci, bütün kameraların önünde Trump’a şu soruyu yöneltti: “Türkiye’deki durumun açığa çıkardığı şeylerden biri de İncirlik hava üssünde 50 kadar nükleer başlığın bulunması. Bu silahların güvenliğinden ne kadar eminsiniz?”
Trump, “Eminiz...” dedikten sonra “Orada muazzam bir hava üssüne, çok güçlü, büyük bir hava üssüne sahibiz” diye konuştu.
İNCİRLİK’TEKİ NÜKLEER BAŞLIKLARA BİR ŞEY OLUR MU?
Soruya hâkim olan bakış üzerinde kısaca durmalıyız. Türkiye’nin Fırat’ın doğusunda giriştiği bu askeri harekâtta Amerikan tarafını endişelendiren başlıklardan biri, PKK uzantısı YPG unsurlarını destekleyen ABD askerleri ile Türk askerlerinin sahada karşı karşıya gelmeleri ihtimaliydi.
Türkiye ile ABD arasındaki bir çatışma ihtimali, ABD medyasında, kanaat önderlerinde “İncirlik’teki nükleer başlıklara bir şey olur mu” sorusuna yol açmış, tartışma bu sorunun Beyaz Saray’da Başkan’a yöneltilmesine kadar uzanmıştı. İkili düzeyde büyük bir krizin baş göstermesi halinde, Türkiye’nin İncirlik’te bir misillemeye gidebileceği gibi bir düşüncenin ABD’deki bazı çevrelerde uç verdiği aşikâr.
Dikkat çekici nokta,
Bunun nedeni, bu üssün kamuoyunun azımsanmayacak bir kesiminin bakışında ABD’nin Türkiye’deki askeri varlığını sembolize etmesidir. Bu algının gerisinde bu üssün geçmişte ABD tarafından kullanımından kaynaklanan çok yüklü bir tarihin bulunması yatar.
Bu kez de farklı olmadı. ABD Başkanı Joe Biden’ın geçen 24 Nisan’da bir açıklama yaparak “Ermeni soykırımı”nı tanıdığını resmen duyurmasının yol açtığı büyük sarsıntı içinde İncirlik yine yoğun bir tartışmanın konusu haline geldi.
Düzenlenen protesto gösterilerinde, yapılan tepki açıklamalarında, sosyal medya paylaşımlarında İncirlik Üssü’nün kapatılmasından tutun, ABD’nin buradaki faaliyetlerinin durdurulmasına ve bu üsteki ABD bayraklarının indirilmesine kadar uzanan pek çok talep dile getirildi.
Tepkilerin ulaştığı boyutlar karşısında Milli Savunma Bakanlığı üssün statüsüne açıklık getirme ihtiyacını duydu. Anadolu Ajansı, 28 Nisan’da geçtiği bir haberde, Milli Savunma Bakanlığı kaynaklarının “İncirlik Üssü, TSK’ya ait Hava Kuvvetleri üssümüzden biridir, Türk üssüdür. Üzerinde tüm tesislerle birlikte mülkiyeti Türkiye Cumhuriyeti devletine aittir. Şanlı bayrağımız 24 saat göndere çekilidir ve hiçbir zaman da inmemiştir” dediklerini aktardı.
Bakanlığın resmi açıklaması gibi okuyabileceğimiz bu ifadelerde “İncirlik’te bulunan 10’uncu Tanker Üs Komutanlığı’nın hiyerarşik olarak Eskişehir’de konuşlu Muharip Hava Kuvveti Komutanlığı’na, daha sonra Hava Kuvvetleri Komutanlığı’na bağlı olduğu” belirtildi.
İNCİRLİK’TEKİ FAALİYETLER OLDUKÇA AZALDI
Milli Savunma kaynakları, üste ABD’nin dışında İspanya, Katar ve Polonya’ya ait unsurların da bulunduğunu, üsten Doğal Kararlılık Harekâtı’nın da desteklendiğini kaydetmişler.
Türkiye’nin yakın askeri işbirliği içinde olduğu Katar, belli aralıklarla İncirlik’e savaş uçakları gönderiyor. Polonya, NATO’nun Türkiye’ye destek programları kapsamında bir deniz karakol uçağı bulunduruyor İncirlik’te. Ayrıca, İspanya’nın da Türkiye’nin hava savunmasına destek vermek üzere gönderdiği Patriot hava savunma bataryası 2015’ten bu yana İncirlik Üssü’nde konuşlanmış durumda.
ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken, geçen çarşamba günü bir grup yabancı gazeteciyle çevrimiçi düzenlenen bir mülakatta Hürriyet’in ABD muhabiri Razi Canikligil’in sorusunu yanıtlarken, Başkan Joe Biden ile Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan arasında 23 Nisan günü gerçekleşen telefon görüşmesinin havasını bu şekilde özetledi.
Blinken’ın herhalde tutanaklarını okuyarak atmosferini aktardığı bu temas, Biden’ın Erdoğan’ı başkanlık koltuğuna resmen oturmasından üç ay sonra aramasıyla gerçekleşen ve kendisine “Ermeni soykırımını tanıyacağını” da bildirdiği telefon görüşmesidir. Nitekim, Biden ertesi günü bu yöndeki duyurusunu da yayımlamıştır.
Konuşmanın önemli bir sonucu, “Ermeni meselesi” dahil birçok konuda kayda geçen görüş ayrılıklarına karşılık, iki tarafın yine de haziran ayında Brüksel’de yapılacak NATO Zirvesi sırasında yüz yüze görüşmek hususunda mutabakata varmış olmalarıdır.
BEYAZ SARAY’LA KÖPRÜLERİ ATMAMAK
Bu mutabakat ve 24 Nisan sonrasında aldığı tutum, geçmiş örnekler de hatırlandığında, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın ABD ile ilişkilerde patlak veren sarsıntılarda sergilediği davranış kalıbının büyük ölçüde bir tekrarıdır.
ABD ile ilişkilerde yaşanan en sert türbülanslara rağmen köprüleri atmayarak, Beyaz Saray’la diyalog kapısını açık tutmak Erdoğan’ın dış politika anlayışının önemli bir paydasıdır.
Bu tutumunun örnekleriyle Cumhurbaşkanı’nın Biden’a kıyasla çok daha yakın bir ilişkiye sahip olduğu Donald Trump’la girdiği krizlerde de karşılaşmıştık. En çarpıcı örneklerden biri, Trump’ın 13 Ocak 2019 tarihinde Türkiye’nin Suriye’ye dönük askeri harekât niyetleri karşısında “Kürtlere saldırırlarsa Türk ekonomisini mahvederiz” şeklinde attığı ve Türk kamuoyunda “Johnson Mektubu”na benzetilen tweet paylaşımından sonra yaşanmıştı.
Gözlemcilerin
Türkiye üzerinde yürüyen tartışmanın odaklandığı konular çok geniş bir alana yayılıyordu. Son yıllarda içte yaşanan gelişmeler, bu çerçevede demokrasi ve hukuk alanındaki sorunlarla ilgili eleştirilerden, Türkiye’nin bulunduğu bölgede birbiri ardına yaptığı hamlelere, dış politikasını ilgilendiren bazı kuvvetli adımların yol açtığı tepkilere kadar uzanan birikimin toplu bir yansıması söz konusuydu. Bu arada özellikle Rusya’dan S-400 hava savunma sistemlerinin alınmasının ABD’de her kesimde NATO üyesi Türkiye’ye bakışı ciddi bir şekilde sarstığı da bir olgudur.
Bu yönüyle bakıldığında, Biden yönetimi, Trump yönetiminden ağır sorunlarla kaplanmış son derece sıkıntılı bir envanter devralmıştır. Bu sorunların bir bölümü -Suriye’de PKK uzantısı YPG’ye destek gibi- Demokrat Barack Obama döneminden kaynaklanıyor olsa da, hiç de azımsanmayacak bir bölümü Trump yıllarında dosyaya girmiştir.
Ayrıca, Kongre’den geçmiş olan S-400’ler konusundaki bağlayıcı mevzuat yönetimin Türkiye karşısındaki hareket serbestisini zaten kısıtlıyor.
Bütün mesele, Biden yönetiminin Trump’tan miras aldığı bu baş ağrıtıcı sorunlar dizisini nasıl yöneteceği, bu çerçevede yeni dönemde Türkiye ile ilişkisini nasıl tanımlayacağı sorusunda düğümleniyordu. Kuşkusuz, Başkan Biden’ın Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile ilişkisini nasıl yürüteceği bu denklemin çok önemli bir sorusuydu.
*
İşte bu ortamda ABD’de Türkiye konusunda yürütülen oldukça canlı tartışmada birçok görüşün belirdiği söylenebilir. Azımsanmayacak bir kesim, yeni yönetimin Türkiye’ye karşı en azından başlangıç döneminde daha sorgulayıcı, mesafeli bir politika izleyerek, ABD’nin beklentilerinin dikkate alınacağı yeni bir ilişki yapısının tesis edilmesini savunmuştur.
Bunun karşısında “Türkiye’siz yapamayız, her şeye rağmen Türkiye ile yakın çalışma ilişkimizi sürdürelim” diyen ve stratejik çıkarlar üzerinden geleneksel çizginin devamını savunanlar yer alıyor.
Ancak kabul edelim ki, Demokratların Washington’a gelmeleriyle birlikte yeni bir iklimin belirdiğini göz ardı edemeyiz. Üstelik bu iklim Demokrat yönetimin dış politikasındaki -dünyada demokrasinin güçlendirilmesi- hedefinden de besleniyor.