Sedat Ergin

NATO’nun liderler düzeyindeki zirvesi 3 Nisan 2008 tarihinde Romanya’nın başkenti Bükreş’te toplandığında çözüme kavuşturulması gereken kritik dosyalardan biri Ukrayna ve Gürcistan’ın NATO’ya üye alınıp alınmayacakları meselesiydi.

Zirvede Türkiye’yi dönemin Cumhurbaşkanı Abdullah Gül temsil ediyordu.

NATO, Soğuk Savaş’ın bitimiyle birlikte 1999’da Çek Cumhuriyeti, Macaristan ve Polonya’yı bünyesine almış; bunu 2004’te Bulgaristan, Romanya, Slovenya, Slovakya ile üç Baltık ülkesi Litvanya, Letonya ve Estonya’nın topluca ittifaka katıldığı dalga izlemişti.

Bundan sonra sıra Balkanlar ile Ukrayna ve Gürcistan’a gelmişti. Ukrayna NATO ittifakına katılırsa Rusya çok geniş bir hatta NATO ile sınır paylaşacaktı. Ayrıca, Gürcistan’ın katılımı da Rusya’yı NATO ile bu kez Kafkasya coğrafyasında sınırdaş yapacaktı.

Dolayısıyla NATO zirvesinde atılacak adımın Rusya’nın tepkisini çekmemesi mümkün değildi.

DAHA 2008’DE MÜTTEFİKLER ARASINDA TUTUM FARKLILIĞI VARDI

Bükreş Zirvesi açıldığında salonda bulunan Türk heyetindeki isimlerden biri de o dönemde Türkiye’nin NATO nezdindeki Daimi Temsilcisi olan Büyükelçi Tacan İldem’di.

İldem, Bükreş Zirvesi’ni hatırlarken Ukrayna-Gürcistan dosyaları üzerinde “Müttefikler arasında zirveye giden süreçte bu konuya ilişkin tutum farklılıkları mevcuttu” diye konuşuyor.

Farklılık beliren noktayı şöyle anlatıyor

Bir süredir Ukrayna üzerinde yaşanan krizin neden patlak verdiği, bu tehlikeli eşiğe nasıl tırmandığı ve buradan nasıl çıkılabileceği gibi sorulara yanıt ararken, geçenlerde okuduğum bir makale zihnimde en azından krizin arka planına ilişkin birçok faktörün yerli yerine oturmasına yardımcı oldu.

Bu, ABD’nin geçmişte izlediği politikaları kuvvetli bir şekilde eleştiren, bugünkü tablodan belli ölçülerde ABD’yi sorumlu tutan, aynı zamanda gelinen noktada Rusya’nın silah zoruyla şantaja başvurmasının sorunu daha da zorlaştırdığı tezini savunan bir yazı.

Makale ABD’nin en itibarlı üniversitelerinden Harvard’ın uluslararası ilişkiler alanında tanınmış hocalarından biri olan Prof. Stephen Walt tarafından kaleme alınmış. Prof. Walt, ABD’de uluslararası ilişkiler disiplininde gerçekçilik ekolüne mensup kanaat önderleri arasında önemli konuma sahip bir akademisyen.

Kendisinin geçen ay ABD’nin dış politika alanındaki önde gelen dergilerinden “Foreign Policy”’nin web sitesi için kaleme aldığı yazı, “Ukrayna Krizine Liberal Yanılsamalar Yol Açtı” başlığını taşıyor. Alt başlığında da şöyle deniyor:

“Rusya’nın muhtemel bir işgalinin en büyük trajedisi şudur: Aslında bu noktaya gelinmesi kolaylıkla önlenebilirdi.”

NATO, ADIMLARINI RUSYA’NIN NASIL OKUYACAĞINI ANLAYAMADI

Prof. Walt, Ukrayna krizini değerlendirirken temel sorunu, Soğuk Savaş’ın sona ermesinden sonra özellikle ABD ve Avrupalı müttefiklerin gerçekçilikten ayrılıp “Kibir, hüsnü kuruntu ve liberal idealizme teslim olmaları”nda görüyor.

Ona göre bu yola girmek yerine gerçekçi bir şekilde hareket edilmiş olsaydı, Rusya Kırım’ı da hiçbir zaman işgal etmeyecek ve Ukrayna bugün çok daha güvenli bir ülke olacaktı.

ABD’li profesör, en büyük hatalardan birinin NATO’nun Avrupa’daki genişleme politikasında yapıldığını belirtiyor. 

Sami Kohen, 1940’lı yılların başlarını anlatırken “Toplumu sarsan olayların o küçük yaşlarda bile etkilerini hissettik biz. Biri 1942’deki Varlık Vergisi. Bunun yanı sıra yirmi kura ihtiyatlar olayı. Bu olaylar bilhassa azınlıklar arasında çok büyük tedirginlik yarattı” diye söze giriyor.

“Varlık Vergisi”nin yol açtığı sıkıntıları çok iyi hatırlıyordu Kohen. İstanbul’daki Selanik Bankası’nda muhaberat müdürü olan babası Albert Kohen’e amatörce bir çabayla çıkarttığı “La Boz de Türkiye” isimli cemaat gazetesi için astronomik bir vergi tahakkuk ettirilmişti. Babasının bütün birikimlerini koyması yetmediği gibi çalıştığı bankadan oldukça yüklü bir kredi de alması gerekecekti Varlık Vergisi’ni ödeyebilmesi için.

Kohen, bir soru üzerine babasının yaşı nedeniyle askerlik meselesinden etkilenmediğini, ancak büyük ablası Mari’nin kocası Vitali Yanni’nin askere çağrıldığını anlatıyor. Eniştesi, bu sırada Sirkeci’de dükkânı olan bir tüccardı.

Vitali Yanni, askerden döndüğünde bu kez Varlık Vergisi ile karşılaşacaktı. Kohen, eniştesinin başına gelenleri şöyle anlatıyor “Ver Elini Dünya” başlıklı nehir söyleşi kitabında Nihal Boztekin’e:

“Büyük ablam kocasıyla beraber İsrail’e göç etti. Çünkü Vitali, Varlık Vergisi’nin ekonomik açıdan yıktığı tüccarlardan biri olarak mağazasını satmıştı. Askerlikten kalma kötü hatıraları da olduğundan ‘Biz burada kalamayız’ dedi ve çekti gitti.”

Sami Kohen

‘KULÜP’ DİZİSİNİN DAVET ETTİĞİ SORGULAMA

Gazeteci olarak duayen kimliğinin yanı sıra eşsiz bir insan olan Sami Kohen’e geçen ekim ayında 93 yaşında veda ettik. Büyük bir ilgiyle okuduğum hatıratında beni en çok düşünmeye sevkeden  bölümlerden biri, İkinci Dünya Savaşı yıllarında küçük bir çocukken yaşadığı bu olaylar oldu. Aradan çok uzun yıllar geçmiş olsa da bu olayların izleri Sami Kohen’in zihninde bütün canlılığıyla duruyordu.

Daha ilk andan itibaren DEAŞ lideri Ebu İbrahim el Kureyşi’ye karşı geçen hafta İdlib’de düzenlediği harekâtı Suriye Demokratik Güçleri’ne (SDG) verdiği önemi yüksek sesle vurgulamak için bir vesile olarak değerlendirdi ABD yönetimi.

Örneğin ABD Başkanı Joe Biden, geçen perşembe günü Beyaz Saray’da kameraların karşısında muzaffer bir ruh hali içinde harekâtın başarıyla sonuçlandırıldığını açıklarken, konuşmasının bir yerinde şöyle dedi:

“DEAŞ üzerinde baskıyı sürdürmek, vatanımızı korumak için yakın müttefiklerimiz ve ortaklarımızla, Suriye Demokratik Güçleri, Peşmerge dahil olmak üzere Irak Güvenlik Güçleri ve (DEAŞ’a karşı) küresel koalisyonun 80’den fazla üyesi ile çalışmaya devam edeceğiz.”

Başkan Biden’ın, ABD’nin DEAŞ’a karşı müttefik ve ortaklarından söz ederken sıralamada SDG ve Peşmerge’ye verdiği öncelikli konum dikkat çekicidir.

Biden, “Suriye Demokratik Güçleri” derken, ana omurgasını PKK’nın Suriye’deki uzantısı PYD/YPG’nin oluşturduğu, komuta kademesinde en tepedeki Mazlum Abdi olmak üzere büyük ölçüde PKK kadrolarının yer aldığı örgütten söz ediyor.

Yani Türk makamlarının terör bağlantıları nedeniyle her vesileyle ABD’ye ilişkisini kesme çağrısında bulunduğu ve Suriye’nin kuzeyinde sıkça Türkiye’yi de hedef alan bir örgütten...

‘HAREKÂTI ONLARIN DESTEĞİYLE YAPABİLDİK’

Başkan Biden’ın vurguladığı SDG’nin önemi teması, aynı gün üst düzey yönetim yetkilileri tarafından bu harekâtla ilgili olarak Beyaz Saray’da verilen ayrıntılı basın brifinginde daha da kuvvetli bir şekilde tekrarlandı.

Yönetimden bir yetkili, “

Uzunca bir zamandır toplumda COVID-19’a karşı aşı direncini değerlendirebilmek için günlük bazda özellikle birinci ve ikinci doz aşıların nasıl bir tempoda seyrettiğini izlemeye çalışıyorum.

Bunun için her sabah saat 09.00’da Sağlık Bakanlığı’nın o an itibarıyla açıklamış olduğu aşı verilerinin işlenmesiyle oluşturulan bir Excel dosyasından yararlanıyorum.

Bu veri tabanına baktığımda dikkatimi çeken bir yöneliş görüyorum. Birinci doz aşısını olanların sayısı 56 milyon eşiğine geçen 20 Kasım günü geldi. Yanıtını merak ettiğim soru, bu sayının 57 milyon eşiğine gelmesinin ne kadar zaman alacağıydı. 6 Ocak günü sabahı 57 milyon 11 bin sayısı kaydedilmişti.

Demek ki ilk aşılarını yaptıranların sayıca bir milyon kişiyi bularak 56 milyondan 57 milyon eşiğine gelmeleri için bir buçuk aydan da uzun bir zaman geçmesi gerekti.

Bu arada hemen belirteyim, şubat ayının ikinci haftasında olmamıza rağmen hâlâ 57 milyon basamağı içinde yol alıyoruz. Örneğin, dün sabah birinci doz aşısını tamamlamış olanların sayısı 57 milyon 518 bindi. Yani bir ayı aşkın süre içinde ancak 500 bin dolayında kişi ilk doz aşısını yaptırmıştı.

Aşı kampanyasının Sağlık Bakanı Dr. Fahrettin Koca’nın ilk aşısını 13 Ocak 2021 tarihinde gazetecilerin önünde yaptırmasıyla başladığını, aktardığımız toplam rakamların 13 aya yaklaşan bir zaman kesitinde şekillendiğini de bu noktada hatırlayalım.

İLK DOZ AŞIYI OLMA EĞİLİMİ DURMA NOKTASINA DOĞRU GİDİYOR

Verileri daha yakından incelediğimde şu olgularla da karşılaştım. Geçen hafta bütün Türkiye’de toplam 84 bin 574 bin kişi birinci aşısını yaptırdı. Günlük aşı sayısı genelde 12-15 bin aralığında seyretmiş.

Buna karşılık ikinci doz aşısını olanların haftalık toplamı daha fazla, 133 bin dolayında. Bu kümede günlük aşı sayısı 20-25 bin aralığında gidip geliyor. Üçüncü doz aşı olanların sayısı belirgin bir şekilde fazla: 860 bin 889...

Geçen hafta Türkiye’de tıp çevrelerindeki en önemli tartışma konusu herhalde Sağlık Bakanı Dr. Fahrettin Koca’nın bir süredir sistemli bir şekilde Omikron varyantıyla birlikte COVID-19 salgınının geride bırakılacağı yolunda yaydığı iyimser hava üzerine yükselen eleştiri dalgasıydı.

Dr. Koca, özellikle 24 Ocak tarihinden sonraki günlük paylaşımlarında ısrarlı bir şekilde “Salgının endişe verici döneminin geride kaldığı, virüsün eski gücünde olmadığı, artan sayılar nedeniyle endişelenmeye mahal bulunmadığı, Omikron varyantının salgının son bulmasının umudu olabileceği” şeklinde görüşler savundu.

Sağlık Bakanı’nın virüsün gücünün gerilediğini savunduğu günler, örneğin geçen hafta, aynı zamanda vaka sayılarının düzenli bir şekilde artarak pandemi sürecinde günlük 100 bin eşiğini ilk kez geçtiği bir zaman kesiti oldu. Günlük vefat sayıları ise 200’ün üstüne çıktı, hatta bir ara 250’ye yaklaştı.

Son dalgada ölüm oranları önceki varyantlara kıyasla daha düşük olsa da, toplam vaka sayısı Omikron’un bulaşıcılığı nedeniyle çok yüksek rakamlara çıktığından, toplam vefat sayılarında yine oldukça kaygı verici bir noktaya gelindi.

Vefat sayılarında, salgının seyrindeki en yüksek rakamlar olmamakla birlikte, 2020 sonbaharında yaşanan ikinci dalgadakine benzer bir eşiğe gelindiğini söyleyebiliriz. O dalgada en yüksek vefat sayısı 23 Aralık 2020 tarihinde 259 kayıpla kayda geçmişti. Geçen hafta en yüksek vefat sayısı cuma günü açıklanan 248 kayıp oldu.

TESTLER YÜZDE 21-24  ARALIĞINDA POZİTİF ÇIKIYOR

Sağlık Bakanlığı’nın verileri incelendiğinde, geçen hafta göze çarpan yönelişlerden biri, yapılan testlerin pozitif çıkma oranının genellikle yüzde 21-24 aralığında seyretmesiydi. Örneğin geçen çarşamba günü 457 bin dolayında test yapılmış ve 110 binin üstünde pozitif çıkmıştır. Oran yüzde 24.2’ye gelmişti. Neredeyse test yaptıran her 4 kişiden biri pozitif çıkmıştır. Bu, yaklaşık iki yıldır süren salgında bugüne dek kaydedilmiş günlük en yüksek pozitif çıkma oranıdır.

Tabii burada şu kritik noktayı da hatırlatmalıyız. Bilindiği gibi, Sağlık Bakanlığı geçen ay test politikasında ciddi değişikliklere giderek bir dizi esneklik getirmiş bulunuyor. Bu çerçevede COVID-19 pozitif olan kişilerle temaslılara test zorunluğu kaldırıldı, ayrıca test yapılabilmesi için semptom gösterme şartı getirildi.

Buna ek olarak, bazı toplu ortamlara girebilmek için daha önce aranan test zorunluğu da kaldırıldı. Bu gibi uygulamalar bilim çevrelerinde eleştiriyle karşılanıyor. Özellikle birçok Batı ülkesinde yaygın tarama testleri teşvik edilerek vakalar tespit edilmeye çalışılırken, Türkiye’de aksi yönde hareket edilmesi tartışmalara yol açıyor.

Dün, Avrupa Birliği’nin bugünkü haliyle varlığına vücut veren, bu yönüyle AB’nin kurumsal yapısını, işlevlerini, işleyişini tanımlayan Maastricht Antlaşması’nın otuzuncu yıldönümüydü.

Antlaşma’ya 7 Şubat 1992 tarihinde düzenlenen törende, o dönemdeki adıyla Avrupa Ekonomik (AET) Topluluğu’na üye 12 ülke imza atmıştı.

O günlerde Avrupa’yı kaplayan ruh haline baktığımızda, demokrasi güçleri açısından yüksek zamanlardı. Sovyetler Birliği Devlet Başkanı Mihail Gorboçav’un birliğin fiilen sona erdiğini resmen ilan ettiği 25 Aralık 1991 tarihindeki açıklamasının üstünden henüz bir buçuk ay geçmişti.

ABD’li siyaset bilimci Francis Fukuyama’nın liberal demokrasilerin zaferi anlamında “tarihin sona erdiği” yolundaki tezi, o dönemin düşünce iklimini simgeleyen önemli bir referanstı.

12 ÜLKEDEN 28’E ÇIKTI, BREXİT İLE 27’YE GERİLEDİ

 İşte AET’yi AB’ye dönüştürecek ve kurumsal olarak derinleştirecek Maastricht Antlaşması’na imzalar böyle bir atmosferde ve büyük bir özgüven duygusuyla atıldı. Girilen süreçle, AB’nin siyasi birliğe doğru evrilerek dünya sahnesinde yükselen bir güç olarak yerini alacağı yaygın bir beklentiydi.

Maastricht imzalanırken Türkiye’de Süleyman Demirel’in başbakanlığındaki DYP-SHP koalisyonu iş başındaydı ve Cumhurbaşkanlığı makamında Turgut Özal oturmaktaydı.

Gerçekten de sonraki yıllarda AB rüzgârının muazzam bir ivmeyle Avrupa kıtasını kapladığına tanıklık ettik. Önce AET’ye dahil olmayan İsveç, Finlandiya ve Avusturya da bu rüzgârın dışında kalmayarak 1995’te AB’ye katıldılar.

Bunu AB’nin 1997’deki Lüksemburg Zirvesi’nde kararlaştırdığı genişleme dalgası çerçevesinde 2004 yılında çoğu eski Doğu Bloku mensubu olan 10 ülkenin daha AB’ye katılması izledi. AB, 2007’de Romanya ve Bulgaristan ve en son olarak 2013’te Hırvatistan’ın katılımıyla 28 üyeli bir yapıya dönüştü. Daha sonra Birleşik Krallık’ın Brexit sürecinde 2020 başında birlikten ayrılmasıyla üye sayısı sayı 27’ye düştü. Kuşkusuz, Birleşik Krallık’ın kopması AB açısından büyük bir güç kaybıydı.

ABD’nin önceki gün DEAŞ’ın lideri Ebu İbrahim El Haşimi el Kureyşi’yi İdlib’de düzenlediği bir askeri operasyonla öldürdüğünü duyduğumda aklıma ilk gelen “Yakın tarih tekerrür ediyor” düşüncesi oldu.

Nasıl olmasın ki? ABD, 27 Ekim 2019 tarihinde, yani iki yıl üç ay kadar önce DEAŞ’ın bir önceki lideri, Kureyşi’nin selefi Ebubekir el Bağdadi’yi yine İdlib’de öldürmüştü.

İki operasyon tıpatıp aynıdır. Her ikisi de gece helikopterle intikal eden ABD özel harekât timleri tarafından icra edilmiştir.

Bu iki operasyonu karşılaştırdığımda şunu da gördüm. Bir önceki harekâtta, Bağdadi’nin öldürüldüğü ev, daha güneyde, Hatay’ın Reyhanlı ilçesinin karşısında Türkiye sınırına kuş uçuşu 5.5 kilometre kadar uzaklıktaki Barişa köyü civarındaydı.

Önceki gün Kureyşi’nin yaşadığı eve düzenlenen baskının cereyan ettiği mevki olan Atme kasabasının Türkiye sınırına kuş uçuşu uzaklığı ise batıda 3 kilometre, güneyinde ise 1.5 kilometre kadar. Barişa ile Atme arası da kuzey-güney istikametinde 17 kilometre dolayındadır.

Her iki baskın da aynı bölgede gerçekleşmiştir.

DEAŞ İDLİB’İ HEP KORUNAKLI BULUYOR

Bu mesafeleri detaylı vermemin nedeni, El Kaide ile birlikte dünyanın en tehlikeli iki terör örgütünden biri olan DEAŞ’ın halef-selef lider kadrolarının Suriye’de Türkiye sınırının ne kadar yakınına sokulmuş olduklarına dikkat çekebilmek içindir.

Tabii, baskının iki yıl gibi kısa bir süre içinde aynı bölgede tekrarlanmış olması, DEAŞ’ın 2019 yılı ekim ayında,