Cern Kâşif yarışmasına Türk damgası

AVRUPA Parçacık Fiziği Laboratuvarı CERN’in öncülüğünde 2014’te başlayan ve lise öğrencilerine araştırma laboratuvarında gerçek bir deneyim şansı sunan “Liseler için Demet Hattı” (Beamline for Schools-BL4S) yarışmasına Türkiye’den büyük ilgi var. Bugüne kadar her yıl başarıyla gerçekleştirilen, dünya genelinden 20 binden fazla öğrencinin parçacık fiziği, mühendislik ve ileri teknolojileri öğrenmesini teşvik eden popüler bilimsel yarışmaya her yıl onlarca ülkeden yüzlerce takım başvuruyor. Türkiye ise uzun zamandır yarışmaya en fazla katılım sağlayan ülkeler arasında yer alıyor. Yarışmaya 2014’ten bugüne dünya genelinden yaklaşık 3000, Türkiye’den ise yaklaşık 400 takım katıldı. Son dört yıldır, her sene ortalama 60 ülkeden katılım sağlanırken, bunların yüzde 15’ten fazlasını Türkiye’deki lise öğrencilerinin takımları oluşturuyor. 

LİSELİLERE CERN EĞİTİMİ

İstinye Üniversitesi Bilim ve Teknoloji İletişimi Koordinatörü Prof. Dr. Serkant Ali Çetin, ilk düzenlendiği yıldan beri BL4S yarışmasının ulusal irtibat sorumlusu olarak görev yapıyor. 25 yılı aşkın süredir CERN’de çeşitli deneylerde yer alan ve uzun süredir en büyük deneylerden biri olan ATLAS’ın ulusal koordinasyonunu da yürüten Prof. Çetin, bu deneyimini kullanarak yeni nesillerin bilime ve özellikle parçacık fiziğine olan ilgisini artırmak için yoğun bir çaba gösteriyor. Her yıl okulları dolaşarak öğrencileri bilgilendiren ve yarışmaya katılmaya teşvik eden Prof. Çetin, özellikle son 4-5 yıldır herkese açık olarak düzenlediği toplu bilgilendirme eğitimiyle birçok liseden geniş kitlelere ulaşıyor.

GENÇLERİ ÇEKEN MIKNATIS GİBİ

Konuyla ilgili Prof. Serkant Ali Çetin ile görüştüm: “BL4S kısa adıyla artık markalaşmış olan Liseler için Demet Hattı yarışması, aslında katılan herkesin bir öneri hazırlayarak önemli bir çaba ortaya koyduğu ve dolayısıyla herkesin kazançlı olduğu bir yarışma. Etkinlik, bu yönüyle bir yarışmanın da ötesinde gençleri bilime çeken çok kuvvetli bir mıknatıs gibi. Yarışma CERN öncülüğünde düzenleniyor. Son dört yıldır Alman Ulusal Hızlandırıcı Laboratuvarı DESY de tam destek vererek imkânlarını sunuyor. Yani Avrupa’daki iki köklü parçacık fiziği laboratuvarı,  ortak çabayla dünya genelinden gençlere parçacık fiziğini tanıtarak konu üzerine ilgi ve dikkat çeken bir çalışma yapıyor.”

YARIŞMAYA NASIL BAŞVURULUYOR ?

Liseler için Demet Hattı (BL4S) yarışması, en az bir yetişkin danışman eşliğinde, yaşları 16 veya üzerinde olan en az 5 öğrenciden oluşan takımların katılımına açık. BL4S, her ne kadar bir yarışma formatına sahip olsa da herkesin kazandığı bir yarışma. Çünkü böyle bir yarışmaya katılmayı hedefleyen öğrencilerin içine girdikleri süreç, onları hem bilimsel düşünceye yaklaştırıyor hem de yaratıcı olmaya teşvik ediyor. Farklı liselerden öğrencilerin bir araya gelerek takım oluşturması da mümkün. Takımlardan beklenen ise , CERN ve DESY’nin tahsis edeceği bir parçacık demeti hattında yapılabilecek bir deney önermeleri. Bin kelimelik bir deney önerisi metnini hazırlayarak çevrimiçi olarak başvuru yapılabiliyor. Takımların heyecanlarını ve motivasyonlarını yansıttıkları ve önerdikleri deneyi açıkladıkları bir dakikalık bir video da ayrıca değerlendiriliyor. Takımlar tüm bunlara ek olarak, bilimi yaygınlaştırmak amacıyla bir etkinlik önerisini de “sosyal sorumluluk projesi” kapsamında iletebiliyorlar. Biz, hibrit olarak düzenlenen “BL4S Bilgilendirme Eğitimi” ile hem parçacık fiziği hakkında genel bilgileri hem de yarışmanın detaylarını tam günlük bir programla öğrencilere aktarıyoruz. Bu yılki yarışmaya hazırlık için 4 Ocak 2025 tarihli eğitimi kaçırmış olanlar programın kaydını sosyal medyada bulabilirler. Verdiğimiz bilgilendirme eğitiminde bu yarışmanın formatı ile CERN ve DESY’deki demet hatlarının ve sunulan donanımın yapısı hakkında detayları paylaşıyoruz.

CERN VE DESY’DE DENEY İMKÂNI

- Bir deney önerisi hazırlayarak web üzerinden başvuran ve yarışmayı kazanan üç takımdan ikisi İsviçre’deki CERN, biri de Almanya’daki DESY Laboratuvarı’nda deneylerini uzmanlar eşliğinde gerçekleştirme imkânı buluyor. Bu üç takımın danışman öğretmenleriyle birlikte ulaşım, konaklama ve yemek masrafları CERN ve DESY tarafından karşılanıyor. Ön elemeyi geçen yaklaşık 50 takıma da seyyar parçacık algıcı gibi çeşitli ödüller gönderiliyor. Ayrıca yarışma başvurusunu eksiksiz olarak tamamlayan tüm takımlara dijital katılım sertifikası iletiliyor. Yarışmanın sosyal sorumluluk kısmında başarılı bulunan takımlara ise teleskop hediye ediliyor.

TÜRKİYE’DEN İLGİ BÜYÜK

- Türkiye, son yıllarda en çok deney önerisi gönderen ülke oldu. Hem elemeyi geçen hem de sosyal sorumluluk projeleri başarılı bulunan takımlarımızın sayısı artıyor. Ön elemeyi geçen, videosu ya da sosyal sorumluluk projesi başarılı bulunan takımların içinde son dört yıldır Türkiye’den toplam 23 takım yer aldı. Bu sayı son dört yılda dünya genelinden başarılı olanların yüzde 15’ini oluşturuyor. CERN öncülüğünde başlayan ve devam eden bu “bilim şenliği”, bilim heyecanını ve bilimin evrensel boyuttaki birleştiriciliğini göstermek amacıyla yapılıyor. 2025 yılı başvuruları ocak ayında başladı ve son başvuru tarihi 10 Nisan 2025. Türkiye’nin geleceği olan gençlere temel araştırmalarla ve ileri teknolojilerle ilgili lise döneminden itibaren büyük bir vizyon ve açılım katan BL4S yarışmasında ilerleyen yıllar içinde daha da büyük başarılar bekleniyor.