İhsan Yılmaz

YAPAY zekâ marifetiyle üretilen şeyler gerçeklik duygumuzu oradan buradan çekiştirmeye, gündemimizi meşgul etmeye başladı. Konuyu veriyorsunuz; şiir, roman yazıyor, röportaj yapıyor, kurgu fotoğraflar üretiyor.

Dünya geçen hafta ABD eski Başkanı Donald Trump’ın tutuklanma fotoğraflarını konuştu. Deepfake teknolojisiyle yaratılmış fotoğrafların kısa sürede kurgu olduğu anlaşılsa da bu işin boyutlarının nereye kadar gidebileceğine dair ürkütücü ipuçları veriyordu.

Yine yapay zekâyla yaratılmış bir başka fotoğraf da sanat dünyasının gündemindeydi.

Brad Pitt ve Eva Green’in yan yana getirilmiş fotoğrafları sosyal medyada ikilinin biyografik bir filmde Jean-Paul Sartre ve Simone de Beauvoir’ı canlandıracakları bilgisiyle paylaşıldı. Dünya düşünce tarihinin bu en önemli ve popüler çiftini beyazperdede izleme fikri sanatseverleri oldukça heyecanlandırdı. Ancak kısa sürede bu fotoğrafın da sahte olduğu anlaşıldı.

Teyit.org fotoğrafların Giovanni Rolla tarafından yapay zekâ kullanılarak oluşturulduğu bilgisine ulaştı. Rolla görselleri parodi amacıyla üretmişti.

Fotoğrafları oluşturmak için yapay zekâ uygulaması olan MidJourney 5’i kullandığını açıklayan Rolla, Brad Pitt ve Eva Green’i Sartre ve Beauvoir olarak hayal etmesini istemiş ve beş dakikada bu görüntüleri elde etmişti.

Felsefe dünyasının ideal çiftini dünyanın en ünlü oyuncularının canlandırması güzel olurdu ama gerçek değildi. Yapay zekânın yarattığı yapay gerçeklik yakın bir gelecekte sanat dünyasında diğer alanlara göre çok daha fazla ağırlığını hissettirecek gibi görünüyor.

Yapay zekânın Brad Pitt ve Eva Green’i dönem kıyafeti ve makyajlarıyla Sartre ve Beauvoir’a dönüştürdüğü fotoğraf.

CAFÉ DE FLORE EVLERİ GİBİYDİ

SANATÇILAR, edebiyatçılar üzerine yapılan biyografi çalışmaları hemen her zaman önemli bir tartışmayı beraberinde getiriyor.

Özellikle sinemada, çekilen biyografi filmlerinde görüyoruz bunu. Neş’et Ertaş’ın ailesi kendilerinden izin almadan çekilen filmin gösterimini yasaklatmış; Müslüm Gürses, Naim Süleymanoğlu filmlerinin davaları aylarca gündemi meşgul etmişti.

Benzer bir tartışma şimdilik mahkeme salonlarında değil ama sosyal medyada alevlendi. Agora Yayınları, Erdal Doğan’ın yazdığı Sevgi Soysal biyografisi ‘Yaşasaydı Âşık Olurdum’ kitabının yeni baskısını yayınlayacağı duyurusunu yaptı sosyal medya hesabından.

İlk baskısı 2003 yılında yapılan kitap için Sevgi Soysal’ın kızı Funda Soysal bir yorumda bulunarak, aile olarak kitabı tasvip etmediklerini vurguladı ve şöyle yazdı: “Ne kadar güzel yazılmış olursa olsun, yanlış, anneme büyük haksızlık edip, onu gelişmemiş erkek gözüyle, yalnız kalamayan kadın gibi acayip bir kutuya koyup kaldıran bir biyografi. Annemi bu kitapla tanıdığınızı sakın sanmayın, kolaya kaçarsınız.”

Agora Yayınları’nın sahibi, yazar ve çevirmen Osman Akınhay’ın kitabın izin alarak yazıldığına yönelik itirazına ise “Onayımız filan alınmadı; ben o zaman ancak merak ediyordum zaten; teyzem Milliyet Sanat’ta itirazını yazdı; babam ise hiç görüşmedi bile. Ayrıca ben iki ay önce size yazdım, temas kursun mu Erdal Doğan dediniz, buyursun dedim, ulaşan olmadı” diye cevap verdi.

Kitabın yayınından 20 yıl sonra yaşanan bu tartışma bizde biyografi türünün neden yeterince gelişmediğinin de cevabını içermekle birlikte Funda Soysal’ın itirazı biraz da sanki kitabın adına oldu...

ELEŞTİRİLERE CEVAP KİTABIN GÜNLÜĞÜNDE

HABERİ iki gün önce sosyal medya hesaplarından duyurdu yazar Ahmet Ümit: “İsmail Gülgeç ile ortak kitabımız Tapınak Fahişeleri adlı çizgi romana sansür geldi.

Kitap müstehcenmiş... Sanatı baskıyla engellemek, rüzgârı hapsetmeye benzer. Asla başaramazsınız.”

İlk kez 2007 yılında Güncel Yayıncılık tarafından yayımlanmıştı Tapınak Fahişeleri’nin çizgi romanı. Ahmet Ümit’in efsanevi polisiye roman kahramanı Başkomser Nevzat’ın maceralarını usta çizer İsmail Gülgeç resimleyerek yorumlamıştı. Gülgeç’in desenleriyle yayımlanan bir diğer Başkomser Nevzat macerası ise ‘Çiçekçinin Ölümü’ adını taşıyordu. ‘Tapınak Fahişeleri’nin yeni basımları 2011 yılında Everest Yayınları, 2021 ve 2022 yılında da Yapı Kredi Yayınları tarafından yapıldı.

Ahmet Ümit

Kitap ilk yayınlanışından 16 yıl sonra muzır bulunmuş oldu. İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı’nın açtığı soruşturma sonucu Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’na bağlı kurul kitabı incelemiş ve kitabın içerisinde yer alan bazı ifade, tasvir ve görsellerin 18 yaşından küçüklerin maneviyatı ve gelişimleri üzerinde muzır ve müstehcen tesir yapacak nitelikte olduğuna oybirliğiyle karar vermiş.

Alınan karar sebebiyle kitap ancak ‘içi görülmeyen zarf veya poşet içinde’ satılabilecek.

Ahmet Ümit’in paylaşımı üzerine #sansürehayir kampanyası başlatıldı ve Türkiye Yayıncılar Birliği Başkanı Kenan Kocatürk de buna destek vererek “Bir akıl tutulması hali devam etmekte; yayınevlerinin bu kararlara karşı yürütmeyi durdurma kararı aldırmak için mahkemeye başvurmaları gerekiyor. Basın yasasına aykırı kararlara karşı durmamız gerekiyor” yorumunda bulundu.

Ahmet Ümit

Eğlence kültürümüzün, müzik tarihimizin ilk efsanelerinden biri Denizkızı Eftalya.

Osmanlı’nın son döneminden Cumhuriyet’in ilk yıllarına uzanan süreçte toplumsal ve kültürel bütün değişimleri Boğaziçi’nin primadonnası olarak yaşamıştı. Gazinoların ilk assolisti, taş plakların ilk starıydı. Boğaz’ın mehtaplı gecelerinde parlayan yıldızı yine Boğaz’ın serin rüzgârlarıyla solduğunda, tarih 15 Mart 1939 Çarşamba gününü gösteriyordu. O gün saat 11.05’te bir efsanenin üzerine perde son kez kapanmıştı. Müzikolog Bilen Işıktaş, 84 yıl önce kapanan bu perdeyi İletişim Yayınları tarafından yayımlanan ‘Boğaziçi’nin Büyülü Sesi - Denizkızı Eftalya’ kitabıyla bir kez daha aralıyor.



‘HAYDİ EFTO, BAŞLA’

1891 yılında ağırlıklı olarak Rum nüfusun oturduğu ve İstanbul’da turizmin ilk geliştiği semt olan Büyükdere’de dünyaya gelir Denizkızı Eftalya. Babasının kısaca Efto dediği, gerçek adıyla Atanasi Yeorgiadu. O dönem yaşanan bütün siyasi çalkantılara, savaşlara rağmen Boğaziçi’nde canlı bir eğlence hayatı vardır. Dönemin şöhretli hanende ve sazendelerinin kendilerini gösterdikleri doğal bir sahnedir adeta Boğaziçi. Sandallarıyla Boğaziçi mehtabına karışanlara çevredeki yalılardan gelen sesler de eşlik eder.

Yeteneği ilk yıllardan itibaren dillerdedir Eftalya’nın. Babası Yorgaki Efendi müziği seven, haftada bir arkadaşlarıyla evde buluşup şarkılar söyleyip eğlenmekten büyük zevk alan bir jandarma subayıdır.

Yan odadan babasının arkadaşlarıyla birlikte söylediği şarkılara eşlik eden Küçük

Hepimizi yasa boğan büyük deprem felaketinin yaralarını sarmak için başlatılan yardım seferberliğinde 7’den 70’e her kesimden insan elinden geldiğinin de ötesinde katkı sağlamaya çalışıyor.

Sanat dünyasında da bireysel katkıların yanı sıra, yardım konserleri düzenleniyor, sergiler açılıyor, yapılan etkinliklerin gelirleri afet bölgesine gönderiliyor.

Son olarak geçen hafta Artam Antik A.Ş.’nin düzenlediği 382’nci müzayedenin bir bölümü depremzedeler yararına eser satışına ayrıldı.

Koleksiyonerlerin ve sanatçıların bağışlarıyla bir araya gelen eserlerin satışıyla, yaraları sarabilmek adına dikkat çekici bir dayanışma örneği de sergilenmiş oldu. Deprem bağış satışından 1 milyon 157 bin TL’lik bir toplam rakam elde edildi.

En yüksek teklifi veren alıcının, tüm tutarı AFAD, Ahbap veya TED deprem yardım hesaplarından birine yatırarak esere sahip olabildiği bağış satışında Zekai Ormancı, Ekrem Yalçındağ, Eren Eyüboğlu, Fahrel Nissa Zeid, Nejad Melih Devrim, Ahmet Oran, Hüsamettin Koçan, Zeki Faik İzer, Mehmet Gün, Haluk Özden, İsmail Ateş, Asım İşler ve Utku Varlık’ın yapıtları yer aldı. Deprem bağış seçkisinde Zekai Ormancı’nın ‘Untitled’ı 190, Ekrem Yalçındağ’ın ‘Impressions From the Streets’i 150, Eren Eyüboğlu’nun ‘Untitled’ı 250, Fahrel Nissa Zeid’in Jean Giono’nun ‘Triomphe de la Vie’ adlı kitabının kapak ve iç sayfası üzerine yaptığı kuruboya ve mürekkep çalışması 80, Nejad Melih Devrim’in ‘Untitled’ı 75, Ahmet Oran’ın ‘Untitled’ı 90, Hüsamettin Koçan’ın ‘Untitled’ı 40, Zeki Faik İzer’in ‘Soyut’u 26, Mehmet Gün’ün ‘Soyut’u 44, Haluk Özden’in 2009 tarihli ‘Untitled’ı 45 bin ve 2005 tarihli ‘Untitled’ı 52 bin, İsmail Ateş’in ‘Untitled’ı 12, Utku Varlık’ın ‘Untitled’ı 75 ve Asım İşler’in ‘Kimse var mı?’ isimli eseri 28 bin TL’ye satıldı.

Bu arada Artam Antik, 2023 yılı boyunca düzenleyeceği müzayedelerin bir bölümünde, sanatçıların ve koleksiyonerlerin bağışladığı eserleri deprem bölgesine yardım amacıyla satışa sunmaya devam edeceğini açıkladı.

Umarım bu bir başlangıç olur ve büyük koleksiyonerler, sanatçılar yardım müzayedesine daha fazla ilgi gösterip eser bağışlar.

KONYA’da yaşayan ve yerel bir televizyon kanalında tarih programı yapan Cengiz Acar’ın yazdığı Twitter mesajı eski bir tartışmayı yeniden alevlendirdi. Rus edebiyatının en büyük yazarlarından Lev Tolstoy’u yanında siyah renkte kıyafetli bir kadınla gösteren fotoğrafın altına şu mesajı yazdı Acar: “Tolstoy İslam’la şereflenmiş güzel bir Müslüman’dı. Eşi de çarşafı ile İslam asaletini ruhunda taşıyan bir hanımefendiydi. Ancak İslam düşmanları bu görüntüleri hep sakladılar. Gerçeklerin bir gün mutlaka ortaya çıkmak gibi bir adeti olduğunu unuttular.”

İddiayı komik bulup dalga geçenler, İlber Hoca’ya havale edenler, doğruluğuna inanıp Tolstoy’a rahmet okuyanlar, bilgi için teşekkür edenler vardı okuduğum yorumlarda.

Sanatta ve bilimde büyük işler yapmış, sevilen, saygı duyulan tarihi isimleri kendimizden kabul etmek gibi bir özelliğimiz var.

Yıllar önce Selçuk Altun o dönem Cumhuriyet Kitap ekindeki köşesinde Kaddafi’nin bir iddiasını yazmıştı. Kaddafi’ye göre Shakespeare bir Müslüman’dı ve gerçek adı Şeyh Pir’di. Hatta bu iddiaya daha sonra Kadir Mısırlıoğlu sahip çıkmış ve tarihi bir gerçekmiş gibi savunmuştu.

Tolstoy’un Müslümanlığı ile ilgili iddia, Shakespeare’ın Müslümanlığı kadar uçuk kaçık değil ama Rus edebiyatı uzmanlarına göre doğru da değil.

Ortodoks Hıristiyanlığın kurumsallığını sorguladığı ve dinde reformu savunduğu için 1901 yılında kilise tarafından aforoz edilen Tolstoy aydınlanma felsefesinin etkisindeydi.

En önemli özelliği, evrensel bir ahlak arayışı içinde olması.

İslamı bazı özellikleri bakımından Ortodoksluktan üstün görüyordu ama sonuçta bütün dinlere eşit mesafede.

İstanbul Zeytinburnu sahilinde insanın üstüne üstüne gelen yeni yapılmış yüksek beton ve cam karışımı blokların arasında bir mücevher gibi duruyor Kazlıçeşme Sanat binası.

1984’te Zeytinburnu Belediye Başkanlığı binası olarak düzenlenmiş olan eski askeri hastane binası 25 yıl hizmet verdikten sonra restore edilerek sanat merkezine dönüştürülmüş.

Zeytinburnu Belediye Başkanı Ömer Arısoy’la hem Kazlıçeşme Sanat binasını görmek hem de kültür sanat alanında yaptıkları faaliyetlerini dinlemek üzere dün sabah kahvaltısında buluştuk. Arısoy, Hürriyet’in en kıdemli muhabirlerinden Fatma Aksu’yla birlikte bize binayı gezdirip restorasyon çalışmaları hakkında bilgi verdi.

18. yüzyılda, Zeytinburnu Kazlıçeşme’de askeri hastane olarak inşa edilen tarihi bina, daha sonra subay çocukları için yurt, askerlik şubesi, tanzim satış yeri olarak hizmet vermiş. Belediyenin yeni binasına taşınmasının ardından bu alanda kapsamlı bir restorasyon süreci başlamış.

2015 yılında başlatılan restorasyon çalışmalarından sonra 2018’de kültür merkezi olarak açılan binanın restorasyon çalışmaları sürerken, zemininde Geç Roma - Erken Bizans dönemine ait mozaik bulunmuş. Mozaik, İstanbul’da Sur dışında bulunan ilk örnek olarak kabul ediliyor.

Ömer Arısoy, “Yıllarca görev yaptığım bu binada oturduğum odanın birkaç metre altında böyle değerli bir kültür varlığı olabileceği hiç aklıma gelmemişti. İyi tarafından bakınca bu binanın mozaiği saklayıp koruduğunu ve ortaya çıkmasına vasıta olduğunu düşünebiliriz” diyor.

Yerinde koruma kararıyla üzeri cam kaplanan mozaik şimdi rahatça gezilip görülebiliyor.

OTOPARKIN

Sanatçı - sporcu işbirliğinin en estetik hali Ugo Rondinone’nin 59. Venedik Bienali sırasında gerçekleşen ‘Burn Shine Fly’ adlı sergisinde ortaya çıktı.

Bienal sırasında Scuola Grande San Giovanni Evangelista kilisesindeki sergide havada asılı duran erkek figürlerin ilham kaynağının, tenisin süper starı Roger Federer olduğu açıklandı.

20 Grand Slam şampiyonluğu bulunan ve gelmiş geçmiş en iyi tenis oyuncusu olarak kabul edilen İsviçreli sporcu Federer, sakatlığı nedeniyle sahalardan uzak kaldığı dönemde Rondinone ile birlikte çalışmış ve ona modellik yapmış.

Artam.com’da yer alan habere göre bu bilgi, NBCUniversal tarafından Credit Suisse ile ortaklaşa hazırlanan ‘Bir Şampiyonun Portresi - Portrait of a Champion’ adlı belgeselde açıklandı.



Belgesel, Federer’in 2020’de kortlardan uzak kalışından Rondinone’nin ‘Human Cloud’ adlı enstalasyonu için modele dönüşmesine kadarki süreci takip ediyor. Sanatçı Ugo Rondinone ünlü tenisçiyi ilham kaynağı olarak seçmesinin nedenini şu sözlerle açıklamış: “Onu sahada izlediğimde, topu yakalayarak uçabilen bir adam görüyorum. Bu yüzden onu uçan bir insana dönüştürmenin uygun olduğunu düşündüm.”

BEDRİ BAYKAM DA YAPMIŞTI