Doğan Hızlan

Fatih’te uzun süre oturdum, özel kütüphanem hâlâ oradadır. O semtte kültürel gelişmeler arttıkça özel bir mutluluk duyarım.

Fatih Belediyesi’nin çıkardığı ‘Yeditepe Fatih’ dergisinin yeni sayısında, ‘Başrolde Sahaflar’ başlığını görünce tanıtma gereği duydum.

Başkan M. Ergün Turan’la İbnülemin Mahmut Kemal Sergisi’ni gezdim, oradaki kütüphaneyi de gördüm. Fatih’e yakışır bir girişim.

Başkan, ‘Saygıdeğer İstanbullular’ yazısında bakın ne diyor:

“Türkiye’de Sahaflar Çarşısı’yla anısı olmayan bir münevver, İstanbul’da yolu bir kez olsun içinden geçmemiş bir kitapsever yok gibidir. Çarşı eski cazibesini kısmen kaybetmiş olsa da dosyayı oluşturan yazılarımız umuyorum ki kitap tutkunlarına sönmez heyecanlar, güzel duygular yaşatır.

İlk yazı İsmail E. Erünsal’ın: ‘Osmanlı İstanbul’unda Sahaflar ve Sahaflar Çarşısı.’

Günümüzün en önde gelen sahaflarından Emin Nedret İşli’nin sahafiye kitabın ne olduğu açıkladığı yazısı, diğer dikkat çeken yazılardan.

Sürprizlerle dolu kitap şölenlerinden olan müzayedelerin Osmanlı’dan günümüze serüvenini kendine has âdetleri ve gelenekleriyle Abdullah Uğur kaleme almış.

Türkiye Yazma Eserler Kurumu Kitap Şifahanesi sorumlusu

Zeynep Bilgehan’ın ‘Hey Gidi Yıllar’ dizisinde önceki gün İlhan Usmanbaş’la söyleşisini okudum.

Müzik ve hayat üzerine söyledikleri yalnız büyük bir bestecinin değil, bir düşünürün saptamalarıydı. Kısa bir süre önce eşi Atıfet Usmanbaş’ı kaybetmişti.

Ailesini anlatmış, bireysel notlarının yanı sıra, öğrenim yıllarının, kuşağının da grafisini çıkarmıştı.

101 yaşına girerken söylediklerinden bir bölümünü yazıma aldım:

“İnsan hayattan boş olarak, boşluk bırakarak gitmemeli.

Yaşamın kısa ve gelgeç olduğunu akıldan çıkarmadan, merakınızı hemen gidermelisiniz.”

Bu söyleşi yazısında İlhan Usmanbaş için hazırlanan kitabı tanıtayım.

Kitabın adı: ‘Perpetuum Mobile’

Aykut Köksal, Mehmet Nemutlu

Bugün klavyemin başına geçtiğimde Mezzo’da İdil Biret çalıyordu; onu dinleyerek, daha önce belleğimden gitmeyen icralarını anımsayarak yazdım.

İdil Biret’in eşi, değerli dostum Şefik Yüksel’i aradım ve müjdeyi öğrendim.

Yakında (25 Kasım 2022) Naxos/AKMüzik etiketiyle ‘İdil Biret 80. Yıl’ adlı 12 DVD’lik bir müzik hazinesine kavuşacağız.

Önce kapağını tanıtayım:

‘İdil Biret

80th Anniversary Edition

Celebrating a Life Dedicated to the Piano

IBA’

Teknolojiyle ve bilimsel keşiflerle günlük hayatın buluştuğu noktayı merak ediyorsanız Wolfgang Schivelbusch’un ‘Demiryolu Seyahatinin Tarihi’ kitabı yararlı olacaktır. İlgi çekici bir üslupla kaleme alınan kitap, kuru bir demiryolu tarihi değil. Demiryolu tarihinin siyasal tarihle nasıl kesiştiğini gösteriyor.

Tren ne kadar bol çağrışımlı bir kelime. Hepimizin yaşamında yeri var, anılarımız canlanır. Enis Batur’un ‘Sahici Trenler İçin Oyuncak Kitap’ ile Haydar Ergülen’in ‘Trenler Ahşaptır’ kitaplarını zaman zaman açıp okurum.

Tren üzerine yazılmış kitapları da şiirleride bu kitaplarda bulursunuz. Agatha Christie’nin ‘Şark Ekspresinde Cinayet’inin kitabını da filmini de anımsatalım. Geçenlerde Şark Ekspresi yeni konuklarıyla İstanbul’a gelmişti.

Edebiyatımızda demiryolu üzerine başarılı ürünler var. Sözleri Faruk Nafiz Çamlıbel ve Behçet Kemal’e, bestesi Cemal Reşit Rey’e ait olan ‘Onuncu Yıl Marşı’ndaki “Anayurdu demir ağlarla ördük” cümlesi belleğimizde.

Wolfgang Schivelbusch imzalı ‘Demiryolu Seyahatinin Tarihi’ni okurken belleğimden bu cümleler geçti. Kitabın ilk yazısının başlığı şu: ‘Dünya Makineleri: Buhar Makinesi, Demiryolu ve Bilgisayar’... İlerleme, keşif birçok olayın birbirine zincirlenmesi sayesinde mümkün olur, yazar bunu belgelerle kanıtlıyor. Teknolojiyle, bilimsel keşiflerle günlük hayatın buluştuğu noktayı merak ediyorsanız -ki bir şeyi anlamak için bu şarttır- bu kitap yararlı olacaktır. Kitabı yazmaya nasıl karar verdiğini şöyle anlatıyor yazar: “70’li yılların başında, Brecht sonrası Doğu Almanya Tiyatrosu hakkında bir tezle üniversite eğitimimi bitirdikten sonra edebiyat tahsilimi sürdürmek yerine demiryolu konusuna yöneldim. Ya hâlâ Genç Frankfurt Okulu’yla ya da yeni başlayan post-yapısalcılıkla meşgul olan o zamanki üniversite arkadaşlarımdan hiçbiri bu konuya ilgi göstermiyordu. Benim bu yeni atlımını, makinist şapkaları ve istasyon şefi düdükleri gibi ufak hediyelerle alaya alıyorlardı. Benim asıl düşüncem Amerika’yı, Avrupa ve Amerika’nın demiryolu teknolojisinin farklı yollarını detaylı bir biçimde inceleyerek anlamaktı.”

Yazarın ilgi çekici bir üslupla kaleme aldığı kitap, kuru bir demiryolu tarihi değil, belgelerle demiryoluyla siyasal tarihin nasıl çakıştığını da gösteriyor. Bazı veriler ışığında, 19’uncu yüzyılın demiryolunun ve çağımızın bilgisayarının hangi ortak noktada birleştiklerini görmek mümkün. Peki, edebiyatçılar trene nasıl baktı, Heinrich Heine dalga dalga kıyılara vuran Kuzey Denizi’ni Paris’teki kapısının eşiğine getiren demiryolunu tasvir ediyordu.

Sunumdan satırlar

“Yolculukta okuma mefhumunun demiryoluyla insan hayatına girdiğini... Yahut bugün en güvenli seyahat biçimi sayılan tren yolculuğunun ilk yıllarında güvenilmez yol olarak kabul edildiğini... Peki mimarlıkta büyük boyutlu cam ve demir/çelik kullanımının yaygınlaşmasında, demiryolu istasyonlarının Crystal Palace’tan bile daha önemli rol oynadığını duymuş muydunuz?”

İngiltere Kralı 3. Charles, İrlanda’da bulunan Hillsboro şatosundaki imza töreninde eline mürekkep akıtan dolmakaleme öfkelenmiş. “Bu kahrolası şeye tahammül edemiyorum” diyerek odayı terk eden Charles’ın yerine belgeyi eşi Camilla imzalamış.

Bir dolmakalem sever olarak Kral’a hak vermemek elde değil.

Dolmakalemlerin meraklısına yaptığı böyle huysuzluklar vardır.

Ben de iyi marka bir dolmakalemle uçakta not alırken birden mürekkep boşanmıştı. Sevgili hostesler olmasa mürekkeple adeta banyo yapacaktım.

Bu tecrübeden sonra uçağa bineceksem artık dolmakalemi bir demir kutu içinde çantama koyuyorum.

Uçakta basınç yoktur diyenleri dolmakalemler yalanlıyor.

Böyle kazalar için zor çıkan mürekkeple yıkanabilir mürekkep arasındaki farkı belirteyim, belki yararlı olur.

Bütün mürekkepler zor temizlenir ancak yıkanabilir mürekkep kullanırsanız, olayı kolay atlatabilirsiniz.

İstanbul Eminönü’ndeki Türkiye İş Bankası Müzesi’nde açılan ‘Bir Asrın Ardından / Cepheler, İnsanlar ve Büyük Zafer’ sergisi devam ediyor.

Sergi kapsamında, İstiklal Madalyası mirasçısı aileler, koleksiyonerler ve kurumlar tarafından ödünç verilen 300’e yakın madalyanın yanı sıra 600’e yakın obje, fotoğraf ve belge ile pek çok yadigâr, müzede özel bir alanda ziyaretçilerin izlenimine sunuluyor.

Sergi kapsamında Mesut Uyar’ın hazırladığı İstiklal Madalyaları’nı anlatan ‘Bir Asrın Ardından İstiklal Madalyası’ kitabı yayımlandı.

Madalya kelimesi bize çok yetersiz bilgiyi anımsatır. Oysa madalyaların tarihi, bir ülkenin siyasi tarihinin de simgesidir. Sergide ve kitapta madalyaların verilme gerekçeleri yanında belgelerini de bulacaksınız.

Bugün çoğumuz madalya denince İstiklâl Madalyası’nı anlarız.

Kitapta belgeler ve fotoğraflar da yer alıyor.

Kitap kime adandı:

“Üçüncü Cumhurbaşkanı ve Türkiye İş Bankası Genel Müdürü Celal Bayar’ın aziz hatırasına.”

Türkiye’de çok sesli müziğin tarihini öğrenmek isteyenler, önce İstanbul’daki gelişmeleri bilmelidir.

Saray’da, Pera’da çok sesli müzik kimlerle başladı ve nasıl yaygınlaştı?

Serhan Bali’nin hazırladığı ‘İstanbul’da Çok Sesli Batı Müziği Tarihi’ kitabında 13 araştırmacının, uzmanın yazılarından bunu ayrıntılı biçimde öğrenebilirsiniz.

‘Sunuş’un altında Ekrem İmamoğlu imzası var.

Kitabın içeriğini Önsöz’de Serhan Bali özetliyor:

“İstanbul, iki bin küsur yıla dayanan köklü tarihi boyunca müzik sanatına çeşitli yönlerden katkıda bulunmuş bir şehirdir. Osmanlı başkentine çok sesli Batı müziğinin sistemli şekilde girmeye başlamasını ve hem Osmanlı Sarayı’nın hem de ağır tempoda ve çok kısıtlı bir çerçevede dahi olsa, halkın Batı müziğiyle tanışmasını Sultan II. Mahmud’un modernleşme çabalarına borçluyuz. Yeniçeri Ocağı ve buna bağlı olarak Mehter takımlarının kaldırılmasıyla Batı tarzında askeri bandoya geçilmesi, Muzika-i Hümayun’un kurulması birbirini takip eden eylemler olmuş, bu köklü değişikliğin sembol ismi ise Giuseppe Donizetti (Paşa) olmuştur. Osmanlı’nın son yüzyılı, her alanda olduğu gibi müzik alanında da modernleşmeye, Batı’nın “gelişkin” olarak görülen çoksesli müziğinin Doğu’nun tek sesli müziğinin yerini almasına sahne olmuştur.

İncelemelerden seçmeler:

- İstanbul’un Çoksesli Batı Müziği Yaşamı, Kültürü ve Eğitimi Geçmişine Genel Bir Bakış / Ali Uçan.

“İstanbul’un çoksesli Batı müziği geçmişi çok boyutlu, geniş kapsamlı ve derin bir konudur. Bu nedenle bu çalışma İstanbul’un Çoksesli Batı Müziği Yaşamı, Kültürü ve Eğitimi Geçmişine Genel Bir Bakış olarak belirlenmiştir.”

“Mazisi uzak asırların içinde kaybolmuş bütün şehirlerde, her yeni medeniyet eski medeniyetlerin enkazı üzerine ve bazen de tahrip edilerek kurulur” diyor yazar ‘İstanbul Yazıları’ adlı kitabında. Değişenle kalan arasındaki bağlantıyı saptayabilmek daha kolaydır böyle eserleri okuduğunuz zaman.

Yaşadığım kentin tarihini, abidelerini, tarihi yapılarını öğreten kitapları okuduğumda ayrı bir lezzet alırım. Eski İstanbul’u bilmeden bugünün İstanbul’u için fikir yürütmek bana pek abes gelir. Edebiyatımızın tanınmış adlarının İstanbul yazıları bu açıdan önemlidir.

Bugün yapılanlarla eskiyi karşılaştırmak, değişenle kalan arasındaki bağlantıyı saptayabilmek daha kolaydır onları okuduğunuz zaman. Kentler yenileniyor ama kimlikleri bozulmadan yapılmalı bu.

İstanbulluların kütüphanesinde bulunması gereken bir kitap: Nahid Sırrı Örik’in ‘İstanbul Yazıları’. Kitaptan seçtiğim bazı başlıklar şöyle:

* Anadolu Kavağı

* Boğaziçi ve Eski Kayıklar

* Sahaflar Çarşısı İçin

* Sokak İsimlerine Dair

* İstanbul’un Çeşmelerine Dair