Yücel SÖNMEZ / ysonmez@hurriyet.com.tr

Haber Giriş: 28 Eylül 2016 - 09:00 | 30 Ocak 2017 - 14:56

Bir alan bin bir yaşam; Kızılırmak Deltası

Türkiye’de en çok nereyi seviyorsun ya da kırsalda nereye yerleşirsin diye sorulduğunda saydığım üç yerden biri mutlaka Kızılırmak Deltası olur. Deltaya ilk kez bir baharda adım attığımda baktığım manzara bana “Gömün beni buraya.” dedirtecek kadar etkileyiciydi. Renklerin, seslerin ve kokuların birbirine karışıp insanın aklını başından alması yetmezmiş gibi bir de sağda solda minik boylu köpekleriyle yeşillikler içinde koşuşan çocuklar ve etrafta uçuşan rengârenk kuşlar “Bu da doğanın yaptığı mutluluğun resmi” dedirtecek kadar iddialıydı. Ve bu güzellik nihayet tescillendi. Bu masalsı diyar doğal özellikleri nedeniyle UNESCO’nun Geçici Dünya Mirası Listesi’ne alındı. Bu çok güzel haber, barajlar nedeniyle her yıl onlarca metresi deniz tarafından yutulan deltanın geleceği için de umut veriyor.

Kızılırmak Deltası, doğanın memleketimize bir armağanı… Kızılırmak nehrinin binlerce yılda Anadolu’nun bağrından taşıdığı topraklarla denizi doldurarak oluşturduğu ve ilmek ilmek işlediği bir alan! İnanılmaz verimli, inanılmaz çeşitli ve renkli.

Sofralarımızda tükettiğimiz kışlık sebzelerin önemli bölümü buradan geliyor. Ayrıca burası sadece insana değil daha birçok canlıya güzel geliyor olmalı ki her bir köşesinde ayrı bir canlı türü yaşıyor.

Ama gelin görün ki, çoğunlukla çok kıymetli bir coğrafyada pek kıymet bilmeden yaşıyoruz. Işığın, renklerin, seslerin bu kadar güzel olduğu bir alan günden güne eriyor. Kızılırmak nehri üzerine kurulu barajlar nedeniyle toprak artık nehir tarafından denize taşınamıyor.

Bu nedenle hırçın Karadeniz her yıl onlarca metre toprağı yutuyor. 20 civarında gölü barındıran alanda bazı göller bu nedenle deniz tarafından yutulma tehlikesiyle karşı karşıya. Devlet Su İşleri’nin (DSİ) toprak kaybını durdurmak için inşa ettiği dev koçbaşları da şimdilik sorunu çözmüş görünmüyor.

Neyse ki türümüz hatalarından da dönmesini biliyor. Alanın birçok koruma statüsü bulunuyor. Son olarak deltanın devletimiz tarafından UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne aday gösterilmesiyle “Biz burayı insanlık adına doğal miras olarak bu yapısıyla koruyacağız” diye ilan etmiş olduk.

Artık sıra bu ilanın gerekliliklerini yerine getirmekte ve alanın sorunlarını çözmekte. Bize düşen ise bu masalsı yere sahip çıkmak ve alanın güzelliklerinin ve bereketinin tadını çıkarmak. İşe, burayı gezerek, tanıyarak ve tadarak başlamak en iyisi.

Kızılırmak Deltası 1998 yılında ‘Ramsar Alanı’ (İran’ın Ramsar kentinde imzalanarak yürürlüğe giren uluslararası öneme sahip sulak alanların korunması anlaşması) ilan edildi. Deltanın 22 bin hektarlık kısmı Ramsar, 5174 hektarlık kısmı da Yaban Hayatı Geliştirme Sahası olarak ilan edilmiş durumda. Deltanın doğu bölümünde yer alan sulakalanların tamamı ise 1994 yılında Doğal Sit Alanı ilan edilerek koruma altına alındı.

Kızılırmak Deltası, aynı zamanda bir kuş cenneti. Türkiye’de yaşayan 465 kuş türünün 328’ini deltada görmek mümkün.

Kızılırmak Deltası, doğanın memleketimize bir armağanı…

Verimli tarım arazileri nedeniyle Türkiye’nin, kışlık sebze tarımının önemli bir bölümü de Kızılırmak Deltası’nda gerçekleştiriliyor. Bunun yanı sıra alanda sülük, salyangoz ve kurbağa toplanıp satılıyor. İlaç yapımında kullanılan göl soğanı ihraç ediliyor. Saz kesimi de önemli bir gelir kapısı.

Deltanın bir diğer önemli özelliğiyse ev sahipliği yaptığı mandalar. Ancak ne var ki son yıllarda manda nüfusu önemli ölçüde azalmış durumda. 1990 sayımlarında sayıları 10 bini bulan mandalar, birkaç yıl öncesine kadar 2000’lere kadar gerilemiş. Bunun en önemli nedeniyse manda ürünlerinin deltada yaşayanlar için ekonomik değerini yitirmiş olması.

Kızılırmak Deltası, Karadeniz sahilinde tabii özelliklerini koruyabilmiş en büyük sulak alan. Deniz, ırmak, göl, kumul, sazlık, bataklık, orman ve tarım alanları gibi hayat ortamlarının sağlıklı bir ekosistem içinde bir arada bulunmaları biyolojik bakımdan zenginlik ve çeşitlilik sağlıyor. Türkiye’de bulunan 465 kuş türünden, deltada bu güne kadar 352 kuş türü saptanmış durumda ve bu türlerin 140’ı bu alanda ürüyor.

Tüm dünyada nesli tehlike altında olan 24 kuş türünden, 15 adedi deltada tespit edilmiş. Bunlardan Büyük Deniz Düdükçünü, Kuzey incikuşu, Küçük Kirazkuşu ve Ak Kirazkuşu son 20 yıldır sadece Kızılırmak Deltası ‘nda görülüyor.

Nesli tehlikede olup “Bafra Kuş Cenneti”nde görülen diğer kuş türlerinden bazıları; Tepeli Pelikan, Cüce Karabatak, Alboyunlu Kaz, Dikkuyruk, Şah Kartal, Deniz Kartalı, Küçük Kerkenez, Tarda. Bunlar arasında Deniz Kartalı, Tepeli Pelikan, Kara Leylek, Leylek, Turna, Balıkçıl, Ördek Yağmurcan ve ötücü kuş Passeriformes da bulunuyor.

100.000 su kuşunun barınması, deltanın besin maddesince ve fauna elemanlarınca zenginliğinin en iyi göstergesi…

Kuşlar ilkbaharda Karadenizi geçmek için, sonbaharda da Karadeniz’i geçtikten sonra dinlenmek için deltada toplanarak sayıları 10 binlere varan büyük sürüler oluşturuyor. ‘Kış Ortası Sukuşu Sayımları’nda deltada her yıl 80-100 bin arasında kuş sayılıyor.

Küçük sarıbacak, kuzey çıvgını, yeşil sırtlı incirkuşu gibi türler Türkiye’de sadece Kızılırmak deltasında görülüyor. Küçük kirazkuşunun da son 25 yılda ülkemizde görüldüğü tek alan burası.

Küresel ölçekte nesli tehlikede olan türlerin yaklaşık yüzde 10’u deltada bulunuyor. Nesli tükenmekte olan saz horozu, tepeli pelikan, küçük karabatak, Sibirya kazı, şah kartal, küçük kerkenez, toy ve dikkuyruk gibi kuşlar bunlardan bazıları ve bu türler alanda yaşayıp çoğalıyor.

Delta kuş varlığının yanı sıra yabani hayvan varlığı bakımından da oldukça zengin. Yaban kedisi, su samuru, yılkı atları, tilki, sansar, kirpi gibi birçok hayvan deltada yaşıyor.

Delta alanında; deniz, göl, nehir, bataklık, sazlık, orman, kumul, çayır, mera ve tarım alanı habitatları bir arada bulunuyor.

Deltada yaşayan yöre halkı geçimini tarımsal ve hayvansal faaliyetlerden, az bir kısmı ise balıkçılık ve saz kesiminden geçimini karışılıyor.

Kızılırmak Deltası’na Nasıl Gidilir?Samsun kent merkezinden çevre ilçelere minibüs bulunmakla birlikte araçlar Kuş Cenneti’ne kadar gelmiyor. Kızılırmak Delta’sı Bafra ilçe merkezine 17 kilometre, Samsun kent merkezine ise 65 kilometre uzaklıkta bulunuyor. Deltada, ziyaretçi merkezi, yönetim merkezi ve iki adet Kuş Gözlem Kulesi bulunuyor.

Deltayı gezi amacıyla ziyaret eden kişilerin; delta hakkında bilgi edinmeleri için, görüntü izleme merkezi, sergi salonu, bölgeye has ürünlerin tanıtıldığı satış reyonu gibi alanlar bulunuyor. Görüntü izleme merkezinde deltanın farklı yerlerine yerleştirilen dört adet kamera ile alınan görüntüler ziyaretçiler tarafından izlenebiliyor.