×
Güneş sistemimiz dışındaki gezegenlere ‘exoplanet’, Türkçe ismiyle ‘ötegezegen’ deniyor. Ötegezegenler insanlığın binlerce yıllık en büyük merakına yanıt aradığımız yer: “Evrende yalnız mıyız?” Çok daha yeni, belki 100 küsur yıldır gündemde olan diğer bir merak konusuysa “Başka bir gezegende yaşayabilir miyiz?” İlk soruyu anlamak kolay, ikincisi nereden çıktı derseniz Sanayi Devrimi’nden sonra gündeme geldiğini söylemek yeterli olur. (Ayrıntılarına geçen haftalardaki ‘Ateş eken yangın biçer’ ve ‘Dünya bizden daha zeki’ başlıklı yazılarımda yer vermiştim.)
Dünya dışındaki 5 gezegenin varlığı antikçağlardan bu yana biliniyor. Merkür, Venüs, Mars, Jüpiter ve Satürn’ün adı mitolojilerde ve kutsal metinlerde geçiyor. Teleskopla ilk keşfedilen gezegense Uranüs. İngiliz astronom Sir William Herschel tarafından 1781’de gözlenmiş. Ötegezegenlerin keşfiyse yalnızca 30 yıllık maziye dayanıyor.
On yıllarca süren araştırmaların sonucunda 1992’de nihayet ilk iki ötegezegen bulunuyor. Bunlar, çok hızlı dönen ve yaşam barındırması mümkün olmayan bir pulsar yıldızının yörüngesinde keşfediliyor. O yıllarda kullanılan astrometri metodu, yıldızlara bakarak gezegenlerin yaratacağı anlık optik dalgalanmaları yakalama esasına dayanıyor ancak pek işe yaramıyor. Yöntemi geliştirip ışık yelpazesini gözlemlemeye başladıklarında nihayet birkaç gezegen daha keşfedebiliyorlar.
Bu yöntemle bulunan ‘51 Pegasi b’, Güneş’e benzer bir yıldızın etrafındaki ilk gezegen olarak kayda geçiyor.
Rusya’dan petrol ve doğalgaz ithalatını yasaklayan ABD, bugünlerde rekor seviyede yakıt fiyatlarıyla boğuşuyor.
Ukrayna’nın önde gelen biliminsanlarından Svitlana Krakovska, ülkesinin işgal altındaki başkentinden The Guardian’a verdiği röportajda, savaşın içyüzünü şöyle özetliyor: “Bu bir fosil yakıtı savaşı…” İklimbilim dalında önemli çalışmalara imza atan Krakovska, iklim değişikliğinin etkileri üzerine çalışan 11 üyeli üst düzey akademik bir kurula başkanlık eden ve alanında dünyaca kabul gören bir isim.
Krakovska ve ekibi, 28 Şubat’ta Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli’nde (IPCC) sunmak üzere hazırladıkları, uzun süreli bir çalışma raporunu bitirmelerine ramak kalmışken bir anda kendilerini bombaların ortasında buluyorlar. Krakovska, meslektaşlarına “İnternetimiz olduğu müddetçe ve kafamıza bomba düşmedikçe devam edeceğiz” diyor. Ancak savaşın sıradışı ilerleyişi ve acımasızlığı ekibin bir arada kalmasını imkânsız hale getiriyor. Halen Kiev’i terk etmeyen ve evinden çalışan dört çocuk annesi Krakovska, yaşadıkları binanın hemen yanındaki blok havaya uçtuğu sırada bile dirayetini korumayı başarmış. Öylesi bir bilim aşkı…
BBC’ye verdiği bir röportajda Ukrayna’nın ‘kanepe ordusuna’ mensup olduğunu söyleyen Krakovska, araştırmalarını evinden sürdürerek mücadeleye destek oluyor. İltica etmesi için gelen tekliflere rağmen vatanını terk etmeyeceğini söyleyen Krakovska’nın dünya liderlerine iletmeye çabaladığı bir mesaj var.
Medeniyetimizi tehdit eden en büyük iki tehlikenin iklim krizi ve savaşlar olduğu malum… Krakovska, her ikisinin de aynı kaynağa dayandığına işaret ediyor: Fosil yakıtlara! Petrol ve doğalgaz, karbon emisyonları ve yaydıkları ısıyla iklimin dengesini hızla bozarak bir yandan dünyayı yaşanması zor hale getirirken diğer yandan hükümetleri de birbirine düşürüyor, savaşları tetikliyor.
Çok değil, birkaç sene önce yaygınlaşması 10 yılı bulur denen uzaktan çalışma ve sanal eğlence teknolojileri birkaç ayda hayatımızın vazgeçilmezi oldu. QR kod ve temassız sistemler gibi geçmişte tam yerini bulamayan mikroteknolojilerse günlük yaşamın standardı haline geldi. Gelin, pandemiyle hayatımızın nasıl bir çırpıda dijitale taşındığını örnekleriyle hatırlayalım.
Metaverse çevrimiçi dünyada yeni bir çağı başlattı.
Video konferans: Pandemi sürecinin şampiyonu şüphesiz herkesin kullandığı Zoom. Evet, video konferans uygulaması Zoom’a çok şey borçluyuz. Neyse ki alma verme dengesinde bir eksiklik yok; pandeminin yalnızca ilk yılında Zoom kullanıcıları 10 milyondan 300 milyona yükseldi. 2018’in ilk çeyreğinde 18 milyon dolar geliri olan Zoom’un sadece 2021 son çeyreğindeki geliri 882 milyon dolar. Microsoft Teams, Google, Slack gibi uzaktan çalışmayı destekleyen tüm platformların üye sayıları, pandeminin ilk haftalarında adeta roket gibi fırladı. Talebi göğüsleyebilenler yani sistemlerini hızla geliştirebilenler, şahlanırken teknik anlamda yetişemeyenler çuvalladı. Uzaktan çalışma pratiği artık iş yaşantımızın vazgeçilmez bir parçası oldu. Süreci öngörerek hızlı uyum sağlayan, hatta daimi olarak uzaktan çalışmaya geçen bilişim şirketleri kârlılığını arttırırken pandeminin bitmesini ve ofise dönmeyi bekleyen hantal yapılar zarar etmeye başladı. Pandemi iş yaşamına bakışı da değiştirdi ve birçok insanı kendi çevrimiçi işini kurma konusunda yüreklendirdi.
Yoga ve fitness eğitmenleriyle öğrencileri bu sürece en hızlı adapte olanlardı.
Şimdilerde gri ve kirli görünen Kiev, içinde adeta bir orman olan, deniz gibi nehriyle güzel mi güzel ve romantik bir şehirdir… Kalp sembolleri
ve heykelleri birçok yerde karşınıza çıkabilir. Nüfusun çoğu orta direk veya gariban, zengini de yine zengin, kendi halinde bir ülke. Halk ülkesi… Ukrayna’nın dünyayı şaşırtan gücü de yine halktan geldi... Halkın birlik duygusuyla mücadeleden vazgeçmeyişi, toplum belleğinde dayanışmanın şahikasını taşıyan Anadolu insanları olarak çoğumuzun kalbini titretti. Ukrayna’nın insanları toprakları üzerinde can havliyle koştururken, yeraltından ve sokakların etrafından dolanan kablolarda ve uydu antenlerinde, ışık hızında hareket eden bir savaş daha gerçekleşiyor.
Aslında Rusya, komşu ülkesine saldırıları 24 Şubat’tan birkaç hafta önce başlatmıştı. Savaşın ilk atağı siber cephede gerçekleşti; tarihe bir başka not... İşgalin başlamasıyla birlikte hızlanan siber ataklara karşı Ukrayna, ‘IT ordusu’ kurmak için tüm dünyadan hacktivist’lere çağrıda bulundu. Halk direnişi ve dünya çapında görülmemişambargolar işgalci güçleri yavaşlatırken siber cephede de beklenmedik bir mücadele başladı. Dünyanın en etkili hacker’ları arasında çok sayıda Rus olduğu bilinir.
Siber savaşın enformasyon cephesinde Big Tech ve Silikon Vadisi direnişe destek verirken gizemli ve güçlü hacker örgütü Anonymous ise hafta ortasında Rusya’ya siber savaş ilan ettiklerini açıkladı.
Üç hafta evvel Cambridge University Press’te yayımlanan ilham verici bir makalenin ilk cümleleri şöyleydi: “Geleneksel olarak zekâ bireylerin bir özelliği olarak görülür. Aynı zamanda kolektiflerin de bir özelliği olarak bilinir. Biz burada zekâ kavramını kolektif bir özellik olarak genişletip gezegensel bir ölçeğe taşıyacağız.” Çalışmaya imza atan Rochester Üniversitesi akademisyenleri, Dünya’nın yaşam barındıran bir gezegen olmanın ötesinde başlı başına yaşayan zeki bir varlık olabileceği fikrini öne sürerek, kendi tabirleriyle bir ‘düşünce deneyi’ne kalkışıyor.
Yaşamın kaynağı
Dünya ‘nın öz idrakine sahip olduğu fikri mitoloji için yeni değil. Her şeyin bir ‘ruhu’ olduğunu bilen şamanlar, mistikler ve ezoterik âlimler bu anlayışı binlerce yıldır benimser. Yunan mitolojisinde Mars, Venüs gibi tanrısal bir varlık olan Gaia, Dünya gezegeninin kişileşmiş halidir ve bir kadın şeklinde tasvir edilir. Kadim öğretilerin sezgisel vizyonlarla eriştiği bu fikre, biliminsanları artık rasyonel bir yaklaşımla erişiyor. Ana fikir, yaşamın kaynağı... Akademisyenler, evrimi bireysel olarak değerlendiren geleneksel yaklaşımı geride bırakıyor ve yaşamı gezegensel bir fenomen olarak inceliyor. Başka bir deyişle yaşamı tek tek canlılara göre değil, tüm gezegenin bütünsel niteliği olarak değerlendiriyorlar. Böylece gezegenin, üzerindeki canlılarla birlikte daha büyük bir canlı olabileceği, dolayısıyla kendi zekâsı ve bilinci olması olasılığı üzerinde duruyorlar.
İnternet Türkiye’ye 1990’ların ikinci yarısında gelmişti. 2000’lerin başına kadar da Web 1.0 dünyaya hâkimdi. O dönemin interneti broşür, sunum, indeks veya külliyat mantığıyla hazırlanan düz HTML sayfalarından ibaretti. Sayfalarda linklere ve butonlara tıklamak dışında pek bir şey yapamazdık
Web 2.0 ile kullanıcı etkileşimi geldi, web arayüzleri kavramı hayatımıza girdi. Önce Macromedia, sonra Adobe ile bildiğimiz Flash, dönemin kahramanıydı. Web sayfalarını bilgisayar programı gibi kullanmaya, internet siteleri üzerinden oyun bile oynamaya başlamıştık. Cep telefonlarındaki aplikasyonların ataları da bu uygulamalardı. Etkileşim arttıkça sayfalar da daha marifetli hale geldi. Bugün Web 2.0’da office programlarından Photoshop gibi gelişmiş yazılımlara kadar hemen her şeyin internet web ve mobil versiyonları bulunuyor ve 2.0 teknolojileri gelişmeye devam ediyor.
Bilgisayarların program güncellemeleri mevcut sürümün üzerine kurulur ve bir öncekinin gelişmiş haline dönüşür. Web’in versiyonları için de benzerini söylemek mümkün. Ancak internet tek bir program olmadığı için buradaki versiyon ifadesinin kavramsal olduğunu akılda tutmak gerekiyor.
Web 3.0 tanımlanmış bir teknoloji veya terim değil. Yeni nesil interneti ifade eden afaki bir kavram. Dolayısıyla Web 3.0 önceki sürümün üstüne gelmiyor; 2.0 ve 1.0 aynı anda var olmaya devam ediyor. Araya bir anekdot girelim; geçenlerde bir sohbet vesilesiyle yolumuz 90’ların sevilen şarkıcısı Akrep Nalan’ın internet sitesine düştü. Yapıldığı yıldan beri bozulmamış bir tarihi eser, tam bir tekno-nostaljiydi! Milattan önce Web 1.0’ın neye benzediğini merak ederseniz akrepnalan.com’u ziyaret edebilirsiniz.
Web 3.0 döneminde 2.0’da kurulan dünyayı kullanmaya elbette devam edeceğiz. Metaverse’ün temelleri de 2.0’da atıldı ve bu teknolojiyle gelişmeyi sürdürecek. Öyleyse nedir Web3 etrafında dönen bu heyecan dalgası? Metaverse ile birlikte geleceğin interneti olarak anılmasının sebebi, teknolojik bir fark yaratmanın ötesinde insanlığı, yaşantımızı dönüştürecek sosyal bir etki gücüne sahip olması. Teknolojiyi, iletişimi, hatta ekonomiyi bile merkeziyetçi yapıdan kurtarma potansiyeline sahip. Neden kurtarmak diyorum? Merkezlere bağlı global ekonomik sistemin tüm dünyayı yoksulluğa sürüklediğine şahit olduğumuz bir çağdayız. Elbette sistem bir çırpıda yenilenecek değil, ancak Web3’ün alternatif yaratma imkânı var.
TEK ÇAREMİZ GÜVENMEK
Avrupa’nın dünyayı değiştirme ve çığır açma potansiyeli gördüğü projelere hibe ettiği ERC ödülü 2007’den beri veriliyor. 15 yıl içinde tam 9 Nobel Ödülü önceden ERC kazananlara verilmiş. BioNTech aşısı da ERC’yle fonlanmış. QUEEN projesi yeni kuantum yaklaşımıyla teorik limitlerin ötesinde piller geliştirmeyi başarır ve depolama kapasitesini 20 katına çıkarırsa enerjide yeni bir çağ başlayacak.
İstanbul Teknik Üniversitesi akademisyenlerinden Dr. Onur Ergen’in geleceğin yeni pil teknolojisini yaratmayı hedefleyen QUEEN projesi, Avrupa Araştırma Komisyonu’ndan (ERC) 1.4 milyon Euro’luk hibe ödülü aldı. Dr. Ergen’in kurucusu olduğu Silikon Vadisi’nde yer alan Türk şirketi Next-Ion çatısı altında geliştirilen çalışmalar amacına ulaşırsa pil pazarı için bir devrim niteliği taşıyacak. Böylece fırsatı önden yakalama imkânı bulan Türkiye’deki pil üreticilerinin dünya çapında milyarlarca dolarlık bir pazara hâkim olma şansı doğacak. Dr. Ergen’le teknolojik hedeflerini ve yaklaşan enerji devrimini konuştuk, piller hakkında bilinmeyen gerçekleri öğrendik.
Tüm dünyanın kullandığı pil teknolojisini temelinden değiştirecek bir fikirle ERC hibe ödülüne layık görüldünüz. Nedir mevcut pillerin eksiği, siz ne yenilik sunmayı planlıyorsunuz?
Günümüzde pillerin ömrü düşük. Güvenlik riskleri çok fazla. Bunun nedeni, pillerin içerdiği karmaşık kimyanın tam olarak bilinmemesi ve kontrol edilememesi. QUEEN projesinin amacı, pil kimyasındaki kaotik yapıyı çözerek atomik seviyede hassas ve programlanabilir bir biçime getirmek. Böylece maksimum güç ve enerji alanlarının kapıları aralanabilir ve anında şarj kavramı mümkün olabilir.
Gelecekte pillerin kapasite gücünü 20 katına çıkaracak bir kuantum teknolojisi üzerinde çalışıyorsunuz. Bu gerçekleşirse hayatımızda neler değişir?
Hemen her şey değişir. Enerji depolama problemi çözüleceği için güneş enerjisi ve rüzgâr enerjisi şebekeye daha kolay entegre edilebilecek. Elektrikli arabalar daha uzun kilometreler gidebilecek, drone’lar daha uzun uçacak. Pildeki limitasyonlardan dolayı şu an kullanamadığımız birçok sağlık aygıtı, kişiselleştirilmiş ve önleyici sağlık kapsamında hayatımıza girebilecek.
Bunu biraz açar mısınız?
META MODACILAR
Avatarlar için kostüm ve aksesuar tasarlayan dijital modacılar şimdiden hatırı sayılır gelir elde etmeye başladılar. Video oyunlarında karakterleri giydirmeye alışkın olduğumuz için metaverse ekonomisinin modayla başlaması çok normal. Geçenlerde dijtal bir Gucci çantanın 4 bin dolara satıldığını söylemem yeterli sanırım...
ALIŞVERİŞ DANIŞMANLARI
Metaverse’te satın aldığınız şeylere dokunamayacaksınız ama ürünlerin değerini anlamak önemli. Farklı evrenlerde olasılıklar sınırsız olacağı için trendleri takip etmek bir metaverse uzmanlığı olabilir.
META BROKER’LAR
Kripto para ekonomisiyle işleyen metaverse’te dijital arazi, emlak ve NFT sanat eserleri gibi büyük alım-satımlarda doğru yatırım yapabilmek için meta broker’lara ihtiyaç duyuluyor. Zamanla broker’lar arasında çapraz işbirliklerine de alan açılacak.
META AVUKATLAR