×
Mağazalar, mağazalar... Foto Mostafa Meraji - Unsplash
Tirilye’de denizci dost bir aile vardır. İzin almadığım için isimlerini veremem. Baba ve iki erkek evlat denizden geçimlerini sağlarlar. Balıkçılık, kaptanlık yaparlar. Diğer akrabaları da denizcidir. Güzel insanlardır. Barınakta, bir binaları vardır depo gibi, ambar gibi kullanılan. Bir şey lazım olduğunda onlara sorardık, onlar da “Mağazaya bir bakayım, olacaktı bir tane” gibi bir yanıt verirlerdi. “Mağaza” mı? Bu laf hep tuhaf gelmişti bana. Ivır zıvır bir sürü düzensiz malzeme yığınının tutulduğu, vitrini bile olmayan bir yapıya ne diye mağaza diyorlardı ki? Yıllar geçti. İşin doğrusunu öğrendim. Utandım. Kullandıkları “mağaza” sözcüğü, denizciliklerinin net bir kanıtıymış meğer. Siz de ister denizci olun ister olmayın, hayatınızda mutlaka mağaza sözcüğünü kullanıyorsunuz. Mağazalardan alışveriş yapıyoruz. Yapmayanımız yok. Peki mağazanın ne olduğunu kaçımız biliyoruz?
REİS’İMİZİN MAĞAZASI!
Pîrî Reis’imiz de kullanmış bu sözcüğü Kitab-ı Bahriye’sinde birkaç yerde. Pulya yakınlarındaki Santa Meriye Tiremite (Adriyatik’te, beş küçük adacıktan oluşan Tremiti Adaları) adalarını anlatan bölüm, bunlardan biridir. “Mezkûr kal’eye Fortu dirler. Ve anun mukabelesinde deniz kenarında mezkûr Fortu’nun bir karkadoru vardur. Karkadoru Fortu dirler. Mağazalardur. Hem bir birgosdur, beklenür.” Hemen söyleyelim, “karkador”, donanımı zayıf yanaşma yeri demektir; bir çeşit gemi barınağı yani. “Birgos” ise kuledir. “Mağazalar” sözcüğü dikkatinizi çekti mutlaka. Geliyoruz.
DEFİNE Mİ HAZİNE Mİ? E: HİÇBİRİ!
Bankanın hazinesi çok iyi kilitmenmezse insanlar nasıl güvenir değil mi. Foto Brock Wegner - Unsplash
Tamam can boğazdan gelir de, dikkat etmezsek gidebilir de. Foto Gor Davtyan - Unsplash
Değerli dostlar, iki haftadır yazamadım, hatta sizlere neden yazamadığımı sosyal medyadan duyurmaya bile vaktim olmadı. Zira taşındım. Benimki gibi bir çalışma odanız varsa, normal bir ev taşınmasının çok ötesinde işiniz var demektir. Binlerce kitap ve onları taşıyan kitaplıkların yer değiştirmesi, Osmanlı’nın sefere çıkışını andırıyor diyebiliriz. Lakin emrimde çalışan binlerce kapıkulum olmadığı için işlerin çoğunu hünkâr başıma kendim yaptım! Şaka bir yana, sahiden şu anda güneşte kalmış denizanası gibi hissediyorum kendimi. Havanın sıcaklığı bir yandan, yorgunluğu bir yandan, korkunç sorumsuz taşıma şirketinin verdiği zararlar bir yandan derken, başka türlü hissetmek mümkün değil. Fakat klavyenin başına geçip tuşlara yeniden basmaya başlayınca, bir dost tesellisi bulmuş gibi oldum. Bir çeşit rehabilitasyon denebilir. Ama şimdi sizi daha fazla kendi sorunlarımla meşgul etmeyeyim de, işimize bakalım. Sözün özü, iki hafta ortalardan kayboldum, af ola.
BİRAZ YEMEK GEREK
Taşınma sürecimde kafamın meşguliyeti ve havanın sıcaklığının etkisiyle sonradan fark ettim ki çok az yemek yemişim. (Yine de kilo vermekten uzak bir durdum tabii.) Bu sırada aklıma bir atasözümüz geldi: Can boğazdan gelir. “Yaşamak için beslenmek gerekir” anlamında bir söz bu, hepimiz biliriz. Fakat “boğaz” üzerinde biraz durmak gerektiğini hissettim. Zira bu söz, sandığımızdan çok daha eskilere, farklı alışkanlıklara dayanıyor olsa gerek.
HAPŞUU! ÇOK YAŞA!
Daha önce çeşitli yazılarda üzerinde durmuştuk. İlkel insanın ölümle tanışması epey ürkütücü bir deneyimdi. İlkel insan için ölmüş biri ile yaşayan biri arasında, en azından ölüm anının hemen sonrasında, tek fark vardı: Nefes! Yaşayan nefes alıyordu, ölen ise almıyordu. O nedenle hayat ile nefes arasında doğrudan bağlantı kurduk ve tam da aynı nedenle, binlerce yıldır, hapşıran kişinin nefesinin ağzından hızla çıkması nedeniyle ölebileceği ilkel inancı ile hâlâ “çok yaşa” diyoruz! Ne olur ne olmaz değil mi? Belki de o hapşırıkla çıkıp giden, son nefestir! Acaba “can boğazdan gelir” derken, “can boğazdan çıkar gider” demek istiyor olabilir miyiz?
SÖZCÜKLERİN ANLAMLARI
Ceza almayacağını bilen biri suç işlemekten çekinmiyorsa, ahlak sahibi midir. Foto Maxim Hopman - Unsplash
Kimi laflar var ki, anlamını kavrayabilmek için üzerinde durmak gerek. Durulmadığında saçma da geliyor. Bugünün günlük konuşma dili, aldığı ilavelerle giderek tuhaflaşmaya başladı. Komedilere de konu olan kısır dil, aslında hem bir cehalet hem de hımbıllık göstergesi olarak algılanabilir. Örneğin, içinde “yani” ve “aynen” sözcükleri geçmeyen, normal cümlelerle konuşmaya çalışın bir gün boyunca, ne kadar zorlandığınızı göreceksiniz. Aslında, Türkçe’nin güzellikleri arasındadır bu sözcükler, çok şey anlatabilirler duruma göre. Hatta uzun uzun paragrafların yerine de geçebilirler. Ama bu güzellik, ancak nadiren kullanıldıklarında ortaya çıkar. Sohbet sırasında birisi konuşuyor, karşısındaki ha bire “aynen” diyor mesela… Böyle sohbet mi olur? Karşıma papağan alsam da bunu yapabilir hatta papağan araya iki farklı şey de katabilir. Zaten sınırlı sayıda sözcüğün kullanıldığı günlük konuşmalarımız, bu iki kelime sayesinde iyice kısırlaştı. Ama itiraf edeyim, öyle bir kulak dolgunluğu ve ağız alışkanlığı haline geliyor ki, bu sözcükler benim de arada ağzımdan kaçıyorlar!
O KADAR DA YENİ DEĞİLMİŞ
Üzerinde durmadan kullanıp, ardına veya anlamına pek bakmadan sarf ettiğimiz sözlerden biri de “kendine iyi bak” olsa gerek. Yeni bir laf değil tabii, hanidir var hayatımızda. Aslında tahminimizden çok daha fazla zamandır var hem de. Tam olarak 2420 (yazıyla: iki bin dört yüz yirmi) yıldır var.
Desem ki felsefe tarihinin, yani aslında yazılı insanlık tarihinin en eski sözlerinden biri bu, inanınız lütfen. Şimdi, “felsefe” deyince, pek çok okurun, “Amaan, kafa ütüleyecek şimdi” demese bile buna benzer bir hisse kapıldığını biliyorum, çünkü bir zamanlar ben de öyleydim. Fakat zaman bana gösterdi ki felsefe, ne yazık ki, bizim eski zaman çevirmenlerimizin kullandığı tuhaf ve ağdalı dil yüzünden yanlış anlaşılmış bir “şey”. Felsefeyi şu kadar basit ilan edebiliriz aslında: Hani, belirli bir yaşa gelince çoğu insan, “Yahu ben ne yapıyorum? Burada ne işim var? Ne yapıyorum ben? Ben dünyaya niye geldim ülen, bunun için mi?” gibi hafif isyan barındıran, biraz da doğumumuzdan beri hayatımızı farkında olmadan otomatik yaşamamıza neden olan şartlanmışlıklarımızın farkına varma anının şaşkınlığını içeren o anlar vardır ya, işte söz ediyorum. (Çok fazla sayıda insan ne yazık ki bu farkına varmayı hiç yaşamadan ölüp gider.)
DİYELİM, AHLAK…
Ahlak nedir mesela. Günümüzün “din” ile sıkı sıkıya ilişkilendirilmeye çalışılan ama yaşanan örneklerden hiç de ilgisinin olmadığını anladığımız bir kavramdır. Ahlak, aslında tek tanrılı dinlerden çağlar önce yeryüzünde tartışılıyordu. Belirli bir peygamberi veya kitabı olmayan toplumlar ahlaksızlık mıdır mesela? Elbette hayır. Depremden sonra Japonya’daki yardım kuyruklarının videolarını izlediniz mi hiç? Bir de bizdeki “bedava herhangi bir şey dağıtım” videolarını izleyiniz. Ahlak başka bir şey. Vicdanla ilişkili. Vicdanın, insanın içindeki tanrı olduğunu söyleyen varsayım pek hoştur bana göre. Kimse seni görmüyorken de suç işlememek mesela. Ceza olasılığı yokken bile kimseye zarar vermemek, kimsenin malını çalmamak, kimsenin namusuna göz dikmemek mesela. Gecenin ıssızlığında, kimse görmüyor diye, yavrularını emziren bir kediye tekme atmamak mesela. Kimseye görünmeden denize, ovaya, ağacın dibine zehirli atıklar boşaltmamak mesela. Güzel olanı yapmak ahlak. İyiyi kötüden, güzeli çirkinden ayıramayacaksak, insan olmak nedir ki?
Beytülhikme'nin kurulduğu Bağdat. Doğrusu Atlantis'e benzetmede edemiyorum da.
“Abdala malum olur” deriz. Bir şeyin olacağını önceden bilenler için söylenir. Abdallık burada gezgin derviş anlamındadır ve bilge derviş, ermişliğe varmıştır aslında; o kadar ki olacakları önceden bilebiliyordur. Tabii şaka yönlü bir sözdür bu. Malum olmak, bilmek anlamına gelir. Ayrıca özellikle belirtelim çünkü halen farklı kullananlar olabiliyor: Aptal değildir o, “abdal”dır.
Malum ve çoğulu olan malumât, “ilim” diye okuduğumuz Arapça ilm’den gelir. İlm, biliş, bilme, bir şeyin doğrusunu bilmek, okuyarak öğrenilen bilgi anlamlarına gelir. Malumât da bu bilinmiş, öğrenilmiş şeylerdir doğal olarak. Bunlar Arapça kökenli sözcüklerimiz. Türkçesi bilgi. Öz Türkçe. Kutadgu Bilig’de olduğu gibi. (Kutadgu Bilig, mutluluk veren, kutlu eden bilgi demektir.) Kutadgu Bilig’e döneceğiz.
İSTEMEZSEK OLUR MU?
Bilgi nedir, nerededir? Her yerdedir diyebiliriz. Öğrenmek isteyene tüm kapılar açıktır. Mesela türküden öğreniriz ayva ağacının çiçekleri açtığında yaz mevsiminin gelmekte olduğunu. Sahilde gezerken öğrenebiliriz, rüzgâra asılı kalan bir martının kıpırdamadan duruyormuş gibi dakikalarca havada kalabildiğini. Günümüz teknolojisi müthiş; telefona baktığımızda dünyanın öbür ucunda yaşayan tanıdıklarımızın bulunduğu yerdeki hava durumu bize “malum” olur. Say sayabildiğin kadar. Başka deyişle insan, öğrenmeyi istiyorsa, öğrenemeyeceği şey yoktur. Evrenin sırları dâhil!
Buradaki anahtar sözcük “istemek” olsa gerek. Öğrenmeyi istemek. İstiyor musun, istemiyor musun? Çünkü istiyorsan öğreneceksin, istemiyorsan öğrenemeyeceksin. Öğrenmeyi istiyorsan, o konudaki (belki başka pek çok konudaki) cehaletin sona erecek, öğrenmeyi istemiyorsan, cehaletin sürecek. Ve eğer, cahil kalmayı bilerek, bilinçli olarak tercih ediyorsan, çevrendekilerin de öyle olmasını istiyor olabilirsin zira genel olarak çevremizde bize bilgiçlik taslayacak kimseler bulunmasını istemeyiz.
“Çok güzel kız vallahi! Allah sahibine bağışlasın.” Lütfen bu cümleyi hiç duymadığınızı söylemeyin. Duymak bir yana, bunu ya da benzerini, herhangi bir kötü niyet olmaksızın bizzat kurmuş bile olabilirsiniz. Suçlamıyorum, haşa; yaygın bir laftır ve hemen hepimiz, lafları, sözleri, gerçek anlamlarını merak bile etmeden kullanıp dururuz. Öyle ki, pek çok yanlış da böyle büyür gider. Geçenlerde, betonu delenin, azimli bir fare olduğunu, lafın, defi hacetle ilgisinin olmadığını açıklamıştık. Bu sefer de yaygınlaşan yanlış kullanım örneği olarak hoşafı verelim. “Eşek hoşaftan ne anlar!” diye bir laf var ya... Lütfen söyler misiniz, eşekle hoşaf nasıl, nerede, hangi ortamda bir araya gelebilir? Elbette mümkün değil. Lafın doğrusu, “Eşek hoş laftan ne anlar”dır. Yani eşeğe, “Sevgili eşek, rica etsem durur musunuz acaba” gibi hoş bir ricada bulunulamaz çünkü eşek bundan anlamaz, onun yerine “çüüş!” gibi hoş olmayan, kaba bir emir verilir. Başa dönelim.
SAHİP OLMAK DA NE?
Sahibine bağışlama kalıbı, elbette erkekler için de söylenir. Ama doğrusunu isterseniz bu lafta, ciddi ve hatta korkunç bir toplumsal yanlışın kanıtı yatar. Hepimiz biliriz ki bu sözün arka planı, evlenecek (veya zaten evli) olan bir güzel insana -erkek veya kadın- bakıp, eşiyle birlikte mutlu olmaları gibi bir dilek barındırır masum tarafıyla. İşte tam da bu masum sanılan taraf, aslında en sorunlu kısımdır. Çünkü evlenen insanların birbirlerinin sahibi olmaları inancını dile getirir! “Allah sahibine bağışlasın!” Sahip? Yani eşi! Son zamanlarda giderek artan aile içi şiddet ve aslında tüm toplumsal davranış kalıplarımız bize göstermektedir ki, bu “sahiplik” durumu, aslında karşılıklı bir hâl değil, daha çok erkeğin borusunun öttüğü bir hâldir. Başka deyişle, evet, erkekler kendilerini, evlendikleri kadının (hatta kimi durumlarda sokakta gördükleri her kadının) sahibi zannetmektedirler!
HANGİ HAKLA?
Erkek, kendisini kadının sahibi zannetmese, “Onu giyemezsin”, “Böyle davranamazsın”, “Şöyle kahkaha atamazsın”, “Şu saatte evde olacaksın!” diye emirler verebilir mi? Erkeklerin kendilerini neden kadının sahibi zannettiklerini, bu hakkı nereden aldıklarını (biraz reklam gibi olacak ama gerektiğinde her kitaba atıfta bulunuyoruz kuşkusuz) Erkek Denizinde Kadın Gemiler kitabımda uzun uzun anlatmıştım. Özetlemek gerekirse, tamamen mesnetsiz, tamamen asılsız, erkeklerin kendi yarattıkları dünya ve uydurdukları kurallar silsilesinin bir sonucu bu. Dünya nüfusunun bir yarısı, öbür yarısının sahibi olabilir mi? Olabilir mi böyle bir şey?
KADININ SİLAHI KISKANÇLIK
Genelde erkekler tarafında çalışan bu sahiplik düşüncesi, karşı tarafta, yani kadınlar tarafında da başka bir çaresizlik alameti olarak karşımıza çıkıyor. Durmadan emirler yağdıran bir adama karşı kadının elinden gelen tek şey ve en güçlü silahı belki de: Kıskançlık! Nasıl ki erkekler, kadına sahibiymiş gibi davranmayı baba dâhil çevrelerinden öğreniyorlar, tıpkı onun gibi çapkınlığı ve yapılan çapkınlık sonucu yakalanma durumunda takınılacak tavırları da aynı şekilde çevreden öğreniyorlar. İnanın neredeyse tüm davranışlarımız, birkaç aklı başında olanımız hariç, kopyala-yapıştır yöntemiyle “bizim davranışımız” oluyor. İtirafı da hazırdır: “Biz böyle gördük!” Gördün diye yapman gerekmiyor. Kendini geliştirebilirsin, daha iyi bir insan, daha iyi bir koca, daha iyi bir baba olabilirsin! Kadın soruyu yapıştırıyor: “O kadın kim?” Işık tutulmuş tavşan gibi kalıyor erkek: “Hangi kadın ya?” Yakalanan erkek çarezsizliği de kopyala-yapıştır, yakalama refleksine doğuştan sahip kadının davranışı da. Bunun dışında kadının “sahip” olma hali ile ilgili yapabileceği pek bir şey ne yazık ki yok. En azından bizim toplumumuzda. Yavaş yavaş değişiyor bunlar tabii, gençler dönüştürüyorlar kendilerini. Onlar anlıyorlar kimsenin kimseye sahip olamayacağını.
Yazarınızın son halidir.
Sizi bilmem ama ülke gündemi benim içimi hiç açmıyor. Gözümüzün önünde yok olup giden Marmara Denizi’ne baktıkça da içim acıyor. Biraz bunlardan uzaklaşalım bu hafta istiyorum. Daha doğru söyleşiyle, sayfanın sürekli okuyucularının çok yakından bildiği özümüze dönelim istiyorum.
Yirmi küsur yıllık sakalımı bıyığımı kestim. Doğrusunu söylemek gerekirse sakal, çok da sevdiğim bir şey değildi ama nedense “Artık benim tipim bu” diyerek direniyordum kesmeye. Fakat bir an geldi ve çok ama çok rahatsız oldum. Pek hijyenik bir şey değil doğrusu. Evet günde kim bilir kaç kez yıkanıp temizleniyordum ama ben kendimi temiz hissetmiyordum. Sigarayı bırakmış biri olarak sakallı olma halini bırakamaması çok saçma geldi ve kestim. En büyük endişem, “İnsanlar beni tanıyacak mı acaba?” idi. Hiç de korktuğum gibi olmadı. Taksici esnaf bile aynadan tanıyıp, “Abi hayırlı olsun, kesmişsin sakalı-bıyığı” dedi. Bunları anlatıyorum ki benim gibi endişeleri olanlar varsa rahatlasın, hayat hiç de kendimize eziyet çektirmeye değecek kadar katı ve keskin değil. Öneririm. Nasıl ferahladığımı anlatamam.
BİR KIZIL GONCA…
Bırakalım herkes herkesi her şeyden bağımsız olarak sevebilsin. Ne mutlu Türküm diyenenin anlamını düşünelim sadece. Foto Ahmet Demiroglu - Unsplash
Barbaros Hayreddin gibi ömrüm boyunca sakalımla anılmak istemedim diyelim. İsmi Barbaros olan dostlar, denizcilik tarihimizin en şanlı reislerinden birinin ismini taşıdıklarını düşünüyorlar haklı olarak. Öyle de zaten. Ama bunun aslında, “Ahmet, Mehmet, İsmail…” gibi bir özel isim değil, bir lakap olduğunu çok kişi bilmez belki. Barbaros, Latince “barba” ve “rosa” sözcüklerinin birleşiminden gelir. Barba, “sakal” demektir, rosa da “kırmızı”. Gül de adını buradan alır, dudak boyası olan ruj da. Birleşince kırmızı değil de “kızıl sakal” anlamına gelir. Yani bizim Hayreddin Reis, “Kızılsakal” lakabına sahiptir. Hatıratında kendisi “Barbaros” lakabını “barbaroşo” olarak telaffuz eder. Ya da en azından kayda öyle yazılarak geçmiştir. İstanbul’daki Kızılsakal Bulvarı’nı bilirsiniz. Hani Beşiktaş’ta denizden başlayıp ta Zincirlikuyu’ya uzanan, İstanbul’un en eski ve ünlü bulvarlarından olan bulvardan söz ediyorum. Tabii biz onu Barbaros Bulvarı olarak biliriz.
İnsan, hata yapmaya çok teşne. (Teşne, “çok istekli” demektir.) “Hata yapmaya uygun” veya “hata yapmaya eğilimli” de diyebilirdim, teşne sözcüğünü özellikle seçtim. Çünkü insana rahat batar. (Bu rahat batma mevzuunu çeşitli toplumsal olaylar değerlendirmesinde birkaç kez kullanmıştım. En son örneği için bakınız https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/tayfun-timocin/soykırım-olsaydi-aglayabilir-miydik-halimize-41805619) Yani, mis gibi oturup hayatın tadını çıkartacağı yerde, lüzumsuz maceralar arar ve burnunu pislikten kurtaramaz. İnsan, bunu “isteyerek, bilerek” yapar. Bu nedenle teşnedir. Yaptığı saçma şeylerin hemen hiçbiri kazayla olmaz. Kendisi yapmıştır, yapmayı seçmiştir. Ama istemediği (aslında baştan düşünüp öngöremediği ama gerçekte kaçınılmaz olan) sonuçlarla karşılaşınca kendisinden başka herkesi suçlar! Hata yapmaya teşne olan insan, hatasına başka suçlu aramak için de yanıp tutuşur! İşte şikâyet, bu noktada devreye girer.
ŞİKÂYET ETMEK ÇÖZÜM ÜRETMEKTEN DAHA KOLAY VE ZEVKLİDİR
İnsan şikâyet etmeye de teşnedir çünkü. Şikâyet etmek, mazeret arayıp bulmak zevklidir. Kendi sorumluluklarını üstlenemeyen insanın bir anlamda tatmin yoludur. Her şeyden şikâyet edenlerin, çözüm üretmek bir yana, hatalarını kabul edip özür dilemekten bile aciz olması bundandır. Şikâyet etme zevkinden mahrum kalmak istemeyiz. Çözüm üretmek, çözüm için kafa patlatmak, yapılmış yanlışları geri çevirip onları kötüden iyiye dönüştürmek hep daha zordur çünkü. Oysa insan yattığı yerden şikâyet edebilir. Sadece çenesi işler, beyine veya çabaya gerek yoktur.
Bir de, konuyla hiçbir ilgisi yokmuş gibi duranlar vardır. Onlar, seyircidirler. Olanı biteni izlerler. Hem hatayı yapanlardan şikâyet ederler hem de kimsenin, yapılan yanlışı düzeltmemesinden. Sanki kendisi her konunun etkisiz elemanıymış, çarpım işlemindeki “bir”miş, elinden hiçbir şey gelemezmiş gibi öylece uzaktan izlerler olayları. Diyelim, ağacın dalına yuva yapmış, bir kuş… Birkaç insan ellerinde baltayla ağacı kesmeye başladıklarında hem baltayla gelenlerden hem de ağaçta yuvası olan kuşlardan hiçbirinin baltayla gelenleri durdurmamasından şikâyet edip duruyor, onları gagalayarak kaçırmaya bile çalışmadan, sadece söylenerek yuvasının yıkılmasını seyrediyorsa, o kuşa ne demeli?
LAFI DİNLEYEN KİM?
Geçen hafta bu sayfada Marmara Denizi’nin son 30 yıldır yapılan yanlışlarla nasıl nefes alamaz bir lağım çukuruna döndüğünü gördük. Hidrobiyolog Levent Artüz’ün bilimsel değerlendirmelerini ve en küçük bir detayı atlamadan bizlere aktardığı kirlenmenin tarihçesini ibretle (bilemiyorum aldık mı) ve üzüntüyle okuduk. (https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/tayfun-timocin/denizde-boguluyor-baliklar-41810186)
Tirilye limanının maskotu, sevimli susamuru da bu cinayetin kurbanlarından. Foto Nihat Erdin.
Bugünlerde Marmara kıyılarında yaşayan herkes “müsilaj” ya da “salya” uzmanı kesildi. Kimi haber sitelerinden konuyu taradım. “Uzmanlar diyor ki…” gibi laflar bolca var ama kimdir o uzmanlar, ne isim var, ne bir başka kimlik bilgisi. “İsimsiz uzmanlar” demiş birşeyler. En çok dedikleri şey ise müsilaj denen hadisenin “doğa olayı” olduğu. Öyle mi, değil mi? Ben meraklı ve şüpheci adamım, öyle her lafa inanmam. Güdümlü malumata (malumat bilgi değildir, başka yazıda konuşacağız) hiç itibar etmem.
Güzelyalı limanından başka bir üzüntü. Balık boğulmuş. Foto Emre ÖzgenY
Konu deniz ve biyolojik bir “şey” olduğu ve bu iki unsuru (deniz ve biyoloji) bir araya getiren uzmanlığa hidrobiyoloji dendiği için konuyu bir hidrobiyologa sormak gerekir. Olay Marmara’da cereyan ettiği için Marmara’yı yakından tanıyan, konunun geçmişini çok iyi bilen bir hidrobiyolog en iyisi olacaktır. Bu kişi de elbette, Sevinç-Erdal İnönü Vakfı Marmara Environmental Monitoring Project, Türkçesiyle Marmara Denizi’nin Değişen Oşinografik Şartlarının İzlenmesi Projesi, kısa haliyle de MAREM Lideri Hidrobiyolog Levent Artüz idi.
KİRLİLİK GÖSTERGESİ