×
ABD bile Çin’den gelenlere test uygulanmasını kaldırmaya hazırlanıyor. Artık iyiden iyiye “Ne yaşadık biz bakalım” araştırmalarının dozu artıyor. Bu noktada evcil hayvanların da bu dönem yaşadıklarına bakış atmış araştırmacılarımız.
Vardıkları sonuç içerisinde şu çarpıcı ifade var: Karantina tedbirlerinin köpek davranışları üzerinde etkisi oldu. İstatistiklere göre 2021 ve 2022’de köpek saldırılarında gözle görülür bir artış yaşanmış. Bunlar tabii ki sosyal medyada Türkiye’de şahit olduğumuz köpek karşıtı hareketlere temel olacak bir şey değil. Zira kaydedilen vakalar önemli ölçüde, köpeklerin başka hayvanlara saldırısı ya da aşırıya kaçan oyunlardan oluşuyor.
SAATLİ BOMBA
Peki bu yola nasıl gelindi?
Uzmanlar öncelikli olarak şunu söylüyor: Evde geçirilen zaman artınca insanlar çok sayıda evcil hayvan sahiplendiler (Ki sadece İngiltere’de 2020’nin mart ayından 2021’in mart ayına kadar 3.2 milyon hane evcil hayvan sahiplenmiş). Bu sahiplenme sırasında ilk defa hayvan sahiplenen kişilerin yaşadıkları acemilik söz konusu. Bir de pandemi koşulları nedeniyle hayvanların yaşadıkları alanı, davranışlarını inceleme fırsatı bulamadan sahiplenme gerçekleşince sorun kaçınılmaz olmuş.
Köpek eğitmeni Sandra Gilliland, insanların kendi yaşam koşullarına uygun olmayan köpekler sahiplendiklerini ve pandemideki zorunlu karantina koşullarının bu köpeklerden abartılı şekilde olsa da “saatli bomba” yarattığını anlatıyor. Bir köpeği sahiplenirken onun karakterini, davranış ve beslenme alışkanlıklarını bilmeyen kişiler, o köpeğin sosyalleşmesini de sağlayamayınca, davranış bozukluğuna yol açıyorlar. Varmak istediğim nokta şu: Köpeklerin davranış bozukluklarının temelinde esasında insanların onların yaşam alanlarına, gündelik yaşamlarına yönelik eylemleri yatıyor. Sokak hayvanlarında gördüğümüz davranışların kökenine indiğimizde de aynı şeyi görüyoruz: Temelde insanlar bir şey yapmış ve olaylar çığrından çıkmış. Ezcümle, kendimize çeki düzen verip çevreye saygılı davranmamız şart.
Uzun bir yol var önümüzde. Bu tabloda yardım ne şekilde olursa olsun, faydası dokunacak her şeye ihtiyaç olduğunu söylüyor uzmanlar. Depremin ardından arama kurtarma sürecinde köpeklerin enkaz altında yaşayan kişileri bulmada oynadığı hayati rolü, kedilerin enkazdan kendini kurtarıp enkaz altında onunla aynı kaderi paylaşan kişilerin yerini göstermedeki rolünü gördük. Şimdi yaraları sarma, hayata tutunma aşamasında da bu muhteşem canlıların hayatımızda sağlayacağı pozitif bir etki var.
Evcil hayvanların mental sağlığımıza sağlayacağı olumlu etkileri derleyerek sunuyorum. Beraber iyileşmek için faydası olursa ne âlâ.
Evcil hayvanların mutluluk seviyemize katkıda bulunacağını ortaya seren araştırmalar bize köpeklerin stres, anksiyete ve depresyonu azalttığını gösteriyor. Yalnızlık hissimizi hafiflettiği, bizi egzersiz yapmaya yönlendirdiğini ve haliyle genel sağlığımızı iyileştirdiğini ortaya seriyor. Köpeği olanların tansiyonu daha düşük, kalp hastalığına yakalanma oranları daha az. Bir köpekle oynamak bile oksitosin ve dopamin seviyemizi artırıp hem bizde hem köpekte olumlu duygular oluşmasını sağlıyor.
DAHA AZ STRES DAHA İYİ YAŞAM
50 yaş üstü kişilerde yapılan ‘sağlıklı yaşlanma’ anketinde, bu kişiler evcil hayvanların hayatlarındaki varlığı sonrası, daha az stres, daha iyi bir yaşama sevinci, daha fazla sosyallik.
O halde evcil hayvanların ruh sağlığımıza etkilerinin 5 sonucunu ileteyim:
İŞLE İLGİLİ STRESİ AZALTIYORLAR:
Harap haldeyiz. Depremde yakın çevresinden herhangi bir kişi zarar görmeyen şanslı azınlıktanım. Bu azınlık içerisinde bulunan herkes gibi sorumluluğumun farkındayım: Hayatta kalan herkesin hayatını sürdürebilmesi için elimden gelen her çabayı sarfetmek zorundayım. Uzun bir mücadele bekliyor hepimizi. Umarım bu mücadelede işe yarar, bir destek sağlayabiliriz.
Bu köşede kedilerin, köpeklerin varlıklarıyla dünyada ne gibi farklılıklar yarattıkları, iç içe geçmiş hayatlarımızda bizim dünyamızı nasıl değiştirdiklerine dair haberleri paylaşıyor, onların hayatlarını daha iyi hale getirebilmemiz için neler yapabileceğimize dair kafa yoruyor, tavsiyeleri iletiyorum.
HEPSİNE MİNNETTARIZ
6 Şubat’ta meydana gelen depremlerin ardından arama kurtarma ekiplerinin kahraman üyeleriyle beraber sahada mücadele veren arama kurtarma köpekleri çok sayıda insanın yaşamını kurtardı. Bu köpekler bu konu için eğitilen ve ömrünü buna adamış varlıklar. Başta Meksikalı ekibin kahraman köpeği Proteo olmak üzere hepsine teşekkürler.
Bir de bulunduğu evde, ev arkadaşını, aile üyesini kurtarmak için çabalayan, bu konuda herhangi bir eğitimi olmayan, sadece sevgisi ve içgüdüsüyle hareket eden kedi ve köpeklere tanık olduk. Enkaz altında çıkardığı seslerle dışarıya haber uçuran, yakınında bulunduğu kişileri vücut ısılarıyla ısıtan, enkaz başında bekleyerek kurtarılacak kişinin yerini belli eden kediler ve köpekleri gördük, bu haberleri gözyaşları içerisinde okuduk, izledik.
Başta Diyarbakır’daki Galeria Sitesi’nde ağır hasarlı binadan ekiplerin yaşamını riske atarak kurtardığı kediler olmak üzere, can dostlarımız için çabalayan hayvanseverlerin gözyaşartan mücadelesini izledik.
Ama anlatacağım örnek biraz işi aşırıya kaçırmış. Everest’teki canlılık ve organizma çeşitliliğini araştıran ekip, burada bulduğu dışkıyı incelediğinde ilginç bir sonuca vardı. 2019 yılında aldıkları numunenin incelemesi gösterdi ki Everest’in 5 bin metreyi aşan kısımlarına ulaşan bu dışkı, Pallas ya da Manul olarak bilinen kedi türüne ait. Manul türü kediler ilk olarak 80’li yılların sonunda ardından 2000’lerin başında Himalayalar’da kaydedilmiş. Sonra 2007’de fotoğraflanmış. Başka canlılardan bu kadar başarıyla kaçan bir canlının kedi olması, hayatını kedilerle paylaşmış insanları tabii ki şaşırtmayacaktır. Ancak bunun üzücü bir durumu da var. Yeri yurdu bilinmediğinden olsa gerek en az endişe duyulan tür olarak belirlenen Pallas kedileri için şimdi koruma önlemlerini artırmanın zamanının geldiği söyleniyor. Bu kediler bu kadar kaçmakta meğer ne kadar haklılarmış. Şimdi insan nereye gitse kurutuyor demeyelim de ne diyelim.
İYİ HABER: LARRY İYİYMİŞ
Şanlı İngiliz basınının magazin tutkusu her haberde ilgi çekici olmasa da söz konusu kediler köpekler olunca beni yakalıyorlar. 2011’de göreve gelen ve bugüne kadar 5 Başbakan eskiten, Başbakanlık Konutu’nun da yer aldığı Downing Street’in “Kabine Ofisinin Baş Farecisi” unvanlı kedisi Larry’nin sağlık durumu tartışmaya açılmış.
Kist nedeniyle tedavi gören Larry’nin sağlık durumuna ilişkin dedikodular, Downing Street’çe yalanlanmış. İngiliz basınına açıklama yapanlar da demişler ki, “Larry geçen ay rutin bir kontrol için veterinere gitti. Ancak kontrollerinde herhangi bir sorun çıkmadı, durumu iyi.” Veterinerden temiz kâğıdını alan 15 yaşında olduğu düşünülen Larry’nin ilgi gören Number10cat adlı Twitter hesabından da “Söylentilere inanmayın” açıklaması yapıldı. İşte haber diye ben buna derim.
YENİ REKORTMEN ÇIKTI: BOBİ
Lincoln Üniversitesi’nden Prof. Daniel Mills ve Kösice’deki Veterinerlik ve Eczacılık Üniversitesi’nde doktora öğrencisi olan Noema Gajdos Kmecova’nın başında olduğu araştırmada, 210 kedinin boğuşmalarını içeren 105 YouTube videosu analiz edildi. Sonuçta üç kedi davranışı kategorisi belirlenmiş: Oyuncu, orta ve agonistik. Tıslama saldırganlık olarak algılansa da uzmanlara göre bu hareket bir kedinin başka bir kediye “Oyun havamda değilim” deme şekli.
Tahmin edilebileceği üzere kedilerin birbirleriyle iletişimi düşündüğümüzden daha karmaşıkmış. Prof. Mills diyor ki, “Gerçek kavga ile oyun kavgasını ayırt etmek, hayvan sahipleri için yaygın bir sorundur. Tehlike, insanların kedilerinden birinin tısladığını ya da buna benzer bir şey yaptığını görmesi ve ilişkinin bozulduğunu düşünmesidir ve biz durumun hiç de böyle olduğunu düşünmüyoruz.” Kedi kavgalarını anlamanın anahtarının bağlam olduğunu belirterek, her etkileşimin tek başına değerlendirilmemesi gerektiğinin altını çiziyor uzmanlarımız.
1-2 KEZ TISLAMA KAVGA DEĞİLDİR
Yine Prof. Mills, güreşin bir kavga işareti olabileceğini ama iki kedinin hareketsiz beklediği sekansları da içeriyorsa bunun oyun içerisinde olduğunu düşünebileceğimizi belirtiyor.
Arkadaş canlısı kedilerin oyun dövüşünde ses olmadığı, agonistik kedilerin ise ses çıkardığı da bir başka sonuç.
Peki bu iki kedi aynı çatı altında aslında anlaşabiliyor mu anlaşamıyor mu? Prof. Mills’ten alalım cevabı: “Pek çok kedi, sahipleri aralarının bozulduğunu düşündüğü için kedi kurtarma merkezlerine geliyor. Klinikte, sahibinin gerçek bir kavga olduğunu düşündüğü oyun oynayan kediler gördüm. Eğer kedileriniz birbirleriyle yakın temas halinde uyuyor ve birbirlerini tımar ettiklerini görüyorsanız, o zaman yakın bir sosyal grup olma ihtimalleri yüksektir. Bu biri diğerine günde bir ya da iki kez tıslama eğiliminde olsa bile geçerlidir. Bu aralarının bozulduğu anlamına gelmez, başka neler yaptıklarına bakmak önemlidir.”
Alaska’da yaşayan Mo ve Lee Thompson çifti, köpek gezdirme işine seviye atlatarak bir okul servisi tasarladılar. Her koltukta köpeklerin tasmasını bağlayabilecekleri kemerler koydular ve 41 köpekle her gün yolculuk yapmaya başladılar. Mo Mountain Mutts adını verdikleri köpek gezdirme ve eğitim işi için kurdukları bir şirket ve aynı zamanda bu yolculuklardan görüntüler paylaştıkları sosyal medya hesaplarının adı. Videolar kısa sürede küresel çapta ilgi topladı ve tüm hayvanseverlerin aklına aynı soruyu getirdi: Bu otobüse ben nasıl binebilirim?
İşin esprisi bir yana görüntüler muhteşem. Köpekler, servislerini büyük bir hevesle bekliyorlar, karlı havada bile kapı önünde sabırsız bir bekleyiş, servisi gördükleri anda heyecanlarını gösterek dizginlenemez kuyrukları, servise bindikten sonra servisteki diğer köpeklerle selamlaşmaları, kendilerine ayrılan koltuğu bulmaları derken insanın içi ısınıyor, kalbi eriyor resmen.
Mo ve Lee Thompson çifti köpekleri gezdirmeye oğulları Vern ile birlikte çıkıyor.
Çift, bütün köpekleri isimleriyle tanımakla kalmıyor, hepsinin alışkanlıklarını da biliyor. Alaska, Skagway’de yaşayan Mo, işyerinde iş arkadaşlarının köpeklerini öğle tatilinde gezdirmeye başlayınca zaman içerisinde böyle bir işkoluyla uğraşacağını aklına bile getirmemiş. Ama kader ağlarını örmüş işte. Mo Thompson otobüsü eşi Lee Thompson ile birlikte tasarlamış. Oğulları Vern de otobüste onlarla beraber görev yapıyor. Şoför koltuğunda Lee oturuyor. Ve şunu söylüyor: “Bazen araba kullanırken otobüsün dikiz aynasına bakıyorum ve arkadaki tüm köpekleri görüyorum ve bunu yaşamak için yaptığımıza inanamıyorum.” İnsan iç çekiyor, neden biz böyle bir gündeme sahip olamıyoruz? Muhteşem otobüsü, TikTok’ta https://www.tiktok.com/@mo_mountain_mutts adresinden, Instagram’da https://www.instagram.com/mo_mountain_mutts/ adresinden takip edebilirsiniz.
Veterinere saldırır, gözü sizi bile görmez. Ortalığı dağıtır, çığlıklar, tırmalamalar, kaçma kovalamaca sonunda kısacık işlem tamamlanır.
Şanlı biliminsanlarımız bu amaçla değil ama hayatı kolaylaştırmak için, her şeyin uzaktan yapılabildiği dönemde veteriner ziyaretlerinin de internet üzerinden yapılıp yapılamayacağına dair araştırmalara giriştiler. California Üniversitesi’nde yapılan araştırmada kliniklerde yapılması planlanan randevular, webcam aracılığıyla gerçekleştirildi. Teletıp olarak adlandırılan bu çalışma, 45.3 milyon kedi besleyen hanenin olduğu ABD’de özellikle taşrada kedilerin veteriner erişimini kolaylaştırabilecek.
GÖZBEBEKLERİ ÖLÇÜLDÜ
30 kedi ve sahibinin katıldığı çalışmada, kediler hem yüz yüze hem de uzaktan muayene edildi. Her ziyarette, kediler sanki kısırlaştırılmışlar gibi, ameliyat sonrası yapılan kontrollerden geçirildi. Araştırmacılar ayrıca gözbebeği genişlemesini, solunum hızını, dudak yalamayı ve kulak pozisyonunu da belgeledi. Ev seanslarında, katılımcılar kedileri görsel inceleme için kaldırdı ve nefeslerini saydı. Tüm randevular kaydedildi ve gözbebeklerini ölçmek için kedilerin gözlerinin fotoğrafları çekildi.
Kedilerin veterinerde yapılan muayeneleri sırasında gözbebeklerinin daha fazla büyüdüğü anlaşıldı.
Araştırma, kedilerin evde yapılan muayenelere kıyasla yüz yüze muayeneler sırasında daha fazla nefes aldığını, gözbebeklerinin daha fazla büyüdüğünü ve kulak pozisyonlarının daha olumsuz olduğunu ortaya koydu. Bu da stresin arttığını gösteriyor. Ayrıca kedilerin avcılık özelliklerini sahiplendikleri alan dışında daha fazla kullanıyor olmaları, gerçek sağlık durumunu da gizlemelerine yol açabiliyor. Uzmanlara göre, evdeki kedi sıkıntılarını daha kolay dışavurabilir. Araştırma sürüyor. Sonuçları kedilerin uzaktan tedavisi için hepimize rehber olabilir.
Estonya’da Tartu Üniversitesi’nin kütüphanesinde görev yapan köpekler var. Bir tanesinin adı Bailey. Görevi, kütüphanede ders çalışan ya da araştırma yapan öğrencilere eşlik edip onları sakinleştirmek. Görevlerine de “Okuma Köpeği” adını vermişler. Hikâyenin başlangıcı ilginç. Bir gece kütüphanede ders çalışırken ağlayan bir öğrenciye denk geliyorlar ve sebebini sorduklarında, uzakta olan köpeğine özlemini anlatıyor. Fikir bundan sonra ortaya çıkıyor. Kütüphaneye eğitimli köpekler getiriyorlar ve sınav öncesi stres yaşayanların bu stresinin azalmasına destek oluyorlar. Stresi azalan öğrencilerden Melanie, “Bütün gün ders çalışırken sevimli bir hayvanı sevmek gerçekten çok güzel” demiş. Kedisi ya da köpeği olmayan ve buna karşı sınav stresi olan öğrenci arkadaşlarımıza duyurmuş olayım.
OKUMA ÖNERİSİ
PİSİKOLOJİK ÖYKÜLER
Tiyatrocu Ayşen İnci’nin kaleminden çıkma öyküler, “Kedilerin insan sevgisi de bir başka” dedirtecek durumları sergiliyor. Bu köşede buluşanların bildiği üzere insanların kediler hakkındaki en büyük yanılgısı olan, “İnsanların kedileri sahiplendikleri” inanışının esasında “Kedilerin insanları sahiplendiği” olduğuna değinen Pisikolojik Öyküler’i okumanızı tavsiye ederim. Tanıdık simalara rastlamanız da olası. Öyküler arasında gazetemizden tanıdık simalar da var. İpucu: Sekter.
Ayşen İnci/