×
Türk yetkililerin açıklamalarında, her seferinde olumsuz çağrışımlar yüklenerek, AB ve Yunanistan’a dönük kuvvetli eleştirilerle birlikte gündeme getirildi bu harita.
Örneğin, Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu “Bunların niyetini şu Sevilla haritasında görebiliyoruz, her şey bununla başladı...” diye konuşuyor.
Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar da şöyle eleştiriyor bu haritayı:
“Sevilla haritası diye ortaya çıkarılan haritanın da hiçbir geçerliliğinin olmadığını, bunun hakkı, hukuku tanımadığını, burada barış ve istikrara katkı sağlamadığı gibi, bir problem çıkardığını da görmek, anlamak lazım. Türkiye Cumhuriyeti Devleti, TSK, 83 milyon, yani bizlerin, hiçbir şekilde bu Sevilla haritası veya benzeri bir takım talep ve uygulamalarla adeta kıyılarımıza hapsedilmeyi kabul etmeyeceğimizi herkesin bilmesi lazım.”
Görüleceği gibi, Türkiye’nin resmi bakışında Sevilla haritası, hem Ege’de hem de Doğu Akdeniz’de sorunların temelinde yatan -deyim yerindeyse- bir çıban başıdır.
Peki neyin nesidir bu Sevilla haritası?
1)Türkiye’nin Oruç Reis’in araştırma yapacağı sahaya ilişkin 21 Temmuz tarihli ‘NAVTEX’ duyurusu, 2) Yunanistan ile Mısır arasında 6 Ağustos tarihinde imzalanan ‘Münhasır Ekonomik Bölge Anlaşması’ ve 3) Oruç Reis’in 10 Ağustos’ta ilan edilen sahaya girerek sismik araştırmaya başlaması...
BERLİN’DEKİ ÜÇLÜ TOPLANTI
Bu zaman aralığındaki gelişmelerin seyrini değerlendirebilmek açısından hemen öncesinde Türkiye, Yunanistan ve Almanya arasında gerçekleştirilen bazı diplomatik temasları da arka plan bilgisi olarak ana çerçevenin içine yerleştirmek gerekiyor.
Bu temasların varlığı Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun 14 Temmuz tarihinde Maltalı mevkidaşı Evarist Bartolo ile birlikte düzenlediği basın toplantısında yaptığı bir açıklamayla ortaya çıkmış ve Yunanistan’ı ciddi bir şekilde karıştırmıştı. Çavuşoğlu, Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın ile bazı Dışişleri Bakanlığı mensuplarının Berlin’e giderek, burada Alman ve Yunan yetkililerle bir üçlü bir toplantıya katıldıklarını duyurmuş, “Demek ki istenirse diyalog olabiliyormuş” ifadesini kullanmıştı.
NAVTEX DUYURUSU
Olayların hareketlenmesindeki başlama vuruşu, Antalya’daki NAVTEX istasyonunun 21 Temmuz tarihinde yayımladığı bir ‘denizcilere duyuru’ ile Oruç Reis gemisinin Doğu Akdeniz’de araştırma yürüteceği bölgenin koordinatlarını ilan etmesiydi. Bu koordinatlar, Türkiye’nin geçen kasım ayında BM’ye bildirdiği kıta sahanlığı sınırları içinde Girit ile Kıbrıs adalarının ortasına düşen, Türkiye ile Mısır arasındaki ortay hattın hemen üstündeki bir alana karşılık geliyor. Türk hükümeti, 2012 yılında TPAO’ya bu saha için araştırma ruhsatı vermişti.
Bu adım aslında BM’ye yapılan kıta sahanlığı bildirimi ve Libya ile 27 Kasım 2019 tarihinde deniz yetki alanlarına ilişkin anlaşmanın imzalanmasından sonraki dönemde Türkiye’nin ilk kez bu sahada araştırma yürütmek üzere kuvvetli bir hamle yaptığını, bu sahaya fiilen ayak bastığını gösteriyordu. NAVTEX ilan edildiğinde Oruç Reis Antalya limanında beklemekteydi ve bütün dikkatler geminin ne zaman yola çıkacağı sorusuna çevrilmişti.
18 SAVAŞ GEMİSİ
Bir gazetecinin Yunanistan ile Mısır arasında 6 Ağustos tarihinde imzalanan Doğu Akdeniz’deki Münhasır Ekonomik Bölge Anlaşması hakkındaki sorusu üzerine, Cumhurbaşkanı aynen şöyle dedi:
“Bu konuda ben Mısır’ı anlamakta zorlanıyorum doğrusu. Çünkü Mısır bir taraftan istihbarat örgütü vasıtasıyla benim istihbarat örgütüme başka şeyler söylüyor. Yani ‘Burada yanlış anlaşılmalar var. Bu yanlış anlaşılmaları düzeltmemizde fayda var’ diyor...”
Erdoğan, hemen ardından ekledi:
“Şu anda istihbarat örgütümüz, onların istihbarat örgütüyle görüşmelerini devam ettiriyor, devam ettirecek.”
Böylelikle, kamuoyu Türk ve Mısır gizli servisleri arasında Doğu Akdeniz’deki meseleleri de içeren bir diyaloğun yürüdüğünü öğrenmiş oldu.
HALKLAR BİRBİRİNE YAKIN
Cumhurbaşkanı’nın açıklamalarının önem taşıyan bir başka bölümünün de şifrelerini çözmeye çalışalım. Erdoğan, istihbarat servislerinin görüştüklerini duyurduktan sonra Mısır’a şu sıcak mesajı vermekten de geri durmuyor:
“
Örneğin, Türkiye geçen pazar günü Kıbrıs’ın güneybatısındaki bir alana yönelik 18 Ağustos-15 Eylül tarihleri için geçerli olacak yeni bir NAVTEX ilan etti. Bu
bildirimde Yavuz gemisinin bu alanda çalışmalarını sürdüreceği belirtilerek 'Çalışma sahasına girilmemesi şiddetle tavsiye olunur” denildi.
NAVTEX duyurularının basında, kamuoyunda, daha önemlisi uluslararası politikada bu kadar çok geniş yer tutmaya başlaması aslında Doğu Akdeniz’in
Türkiye’nin gündeminde giderek artan bir ağırlık kazanmasının en kayda değer göstergelerinden biridir.
AB’Yİ HAREKETE GEÇİREN NAVTEX
NAVTEX,
Ege’de gerilimin kontrolden çıkmasından ve bir sıcak çatışmaya dönüşmesinden endişe eden ABD yönetimi, iki müttefiki üzerinde bütün ağırlığını koymak suretiyle devreye girerdi. Birden telefon diplomasisi işlemeye başlar, tarafların karşılıklı olarak gerilimi düşürme taahhütleriyle birlikte kriz yavaş yavaş kontrol altına alınır, gerginliğin ibresi aşağı iner ve bir süre sonra ortalık sakinleşirdi.
Örneğin, 1987 ilkbaharında Yunanistan’ın Bern Mutabakatı’na uymayacağı ve Ege’de sismik araştırmalara başlayacağı yolundaki açıklamalarına misilleme olarak Türkiye de aynı şekilde hareket edeceğini duyurmuştu. Ardından donanmanın Gölcük’ten demir alıp Ege’ye çıkması büyük bir krizi beraberinde getirmişti. 1987 Mart ayı sonundaki bu kriz Amerikan diplomasisinin telaş içinde devreye girmesi ve dönemin Başbakanı Turgut Özal’ın sergilediği esneklik sayesinde aşılmıştır.
Keza 1996 yılı ocak ayı sonunda çıkan ve iki ülkeyi bir savaşın eşiğine getiren Kardak krizinin atlatılmasında da dönemin ABD Başkanı Bill Clinton’ın yoğun bir çabası söz konusu olmuştu.
*
O yıllarda krizlerin yatıştırılmasını kolaylaştıran en önemli zemin Bern Mutabakatı’nın varlığıydı. Bu mutabakat, 1974 sonrasında iki ülkenin Ege kıta sahanlığı üzerinde sismik araştırmalara başlamaları üzerine patlak veren anlaşmazlığın yol açtığı ve BM Güvenlik Konseyi’ne kadar taşınan büyük bir krizin sonucu olarak ortaya çıktı. Ege’de kıta sahanlığının karasuları dışında kalan alanları ihtilaflı olduğu için tartışmalı sularda atılan her adım krize davetiye çıkartıyordu.
İki ülke arasında 11 Kasım 1976 tarihinde imzalanan Bern Mutabakatı’nın önemi, kıta sahanlığı sorununun çözümü konusunda belli ilkeler getirip müzakerelerin önünü açmasıydı. Ama galiba daha önemli yönü, tarafları müzakerelere zarar verebilecek adımlardan kaçınma taahhüdü altına sokmasıydı. Türkiye ile Yunanistan, çözüm bulununcaya kadar araştırma yapmak için kendi karasuları dışındaki tartışmalı kıta sahanlığı alanlarına çıkmayacaklardı.
Taraflar bu taahhüde uydukları sürece çatışma ihtimalini de asgariye indiriyordu Bern Mutabakatı. Bu yönüyle mutabakatın 1976’dan bu yana Ege’de barışı korumak anlamında kayda değer bir işlev gördüğü teslim edilmelidir.
Ama çözümün kapısını da açamamıştır bu mutabakat. Başta kıta sahanlığı olmak üzere Ege sorunlarının çözümü için on yıllarca kesintilerle ve farklı yöntemlerle yürütülen sayısız müzakereye rağmen bir sonuca varılamamıştır. Neredeyse yarım yüzyıla yaklaşan bir zaman diliminden söz ediyoruz. Hem Türk hem de Yunan hariciyelerinde farklı kuşaklardan pek çok diplomat bu sorunlarla yetişip, kariyerlerini bu sorunlar üzerinde geçirip emekli olmuştur.
Doğu Akdeniz’de keşfedilen hidrokarbon kaynakları, özellikle de doğalgaz rezervleri, bölgenin içinde bulunduğumuz yüzyılda bu denize kıyıdaş ülkeler arasında önemli bir paylaşım mücadelesine sahne olacağına işaret ediyor.
Denizdeki yetki alanlarının sınırları üzerinde patlak veren anlaşmazlıkları yazımızı tamamlayan harita üzerinden açıklamaya çalışacağız. Bu haritada yer alan bir kısmı düz, bir kısmı farklı renklerdeki kesik çizgiler Akdeniz’deki aktörlerin denizdeki yetki alanlarının sınırlarını nasıl tanımladıklarını, bu alanların kapsamını ne kadar genişletmeye çalıştıklarını gösteriyor.
Akdeniz’deki deniz yetki alanları bazı bölgelerde ikili anlaşmalarla düzenlenmiş durumda. Üçüncü bir ülkeden itiraz gelmediği sürece bu sınırlar geçerli kabul ediliyor. Ancak üçüncü bir ülke karşı çıktığı noktada anlaşmayla çizilen sınırlar da ister istemez bir anlaşmazlığın konusu haline geliyor. Örneğin, Türkiye-Libya anlaşması Yunanistan ve Mısır’ın itirazıyla karşılaşıyor. Benzer şekilde, Türkiye de son Yunanistan-Mısır anlaşmasını tanımadığını söylüyor.
Bir de ikili anlaşmaların dışında kalan, ülkelerin tek taraflı beyanlarıyla ortaya koydukları, Birleşmiş Milletler’e bildirimde bulunarak kayıt altına aldıkları, bu yönüyle daha çok bir hak iddiasını gösteren sınırlar var. Bu şekildeki bildirimler, bir bakıma gelecekte yapılacak nihai çözüme ilişkin müzakereler öncesinde tarafların maksimalist düzeydeki müzakere pozisyonlarını anlatmış oluyor.
YPG’nin ana omurgasını oluşturduğu Suriye Demokratik Güçleri (SDG), 2015 sonrasında Suriye’deki IŞİD tehdidine karşı mücadelede ABD ile askeri ittifaka girerek, kendisini Amerikan yönetimi nezdinde etkili bir muhatap olarak tescil ettirmişti. ABD ile YPG arasında askeri düzlemde kurulan işbirliği bu kez petrol alanına doğru bir sıçrama yapmıştır.
Bu anlaşmaya göre, Suriye’nin kuzeydoğusundaki petrol kaynakları Şam’daki merkezi otoritenin onayı dışında doğrudan yerel aktör YPG tarafından ABD ile işbirliği içinde çıkartılarak uluslararası pazara sevk edilecektir.
Bu enerji anlaşmasına en kuvvetli itirazların Esad rejiminin yanı sıra Türkiye, Rusya ve İran olmak üzere Astana sürecinin üç ortağından gelmesi, Fırat’ın doğusundaki oluşumun kazandığı yeni zeminin yol açtığı karşı saflaşmayı çarpıcı bir şekilde gösteriyor.
Burada ilginç olan nokta, bu üç ülkenin anlaşmaya karşı aldıkları tutumun söylem analizi yapıldığında, tarafların pozisyonları arasında neredeyse tam bir örtüşmenin ortaya çıkmasıdır. Benzerliklere şöyle dikkat çekebiliriz:
ANKARA’DAN ABD’YE TERÖRE DESTEK ELEŞTİRİSİ
Ankara, bu anlaşmaya tepkisini önce Dışişleri Bakanlığı tarafından yapılan bir açıklamayla duyurdu. Açıklamaya göre, “Bu adım PKK/YPG terör örgütünün Suriye halkının doğal kaynaklarına el koyarak bölücü gündemini ilerletme emelini açıkça gözler önüne sermiştir. Suriye’nin doğal kaynakları Suriye halkına aittir. ”.
Ankara, YPG’nin Fırat’ın doğusundaki petrol kaynakları üzerinde kendi başına tasarrufta bulanabilmesini, ABD ile bu alanda işbirliğine girmesini Suriye’nin bölünmesine yol açabilecek bir durum olarak değerlendiriyor.
Trump yönetiminin bu anlaşmaya bir hayli kuvvetli ifadelerle arka çıkarak, varılan mutabakatın tarafı olduğunu duyurması, siyasi boyutları açısından konunun ciddiyet derecesini iyice yukarı çekti.
‘Delta Crescent Energy’ isimli ABD enerji şirketiyle ile SDG arasında imzalanan anlaşmanın varlığı ilk kez geçen 30 Temmuz tarihinde ABD Senatosu Dış İlişikler Komitesi’nde düzenlenen bir oturumda ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo tarafından yapılan bir açıklamayla ortaya çıktı.
Pompeo, South Carolina Cumhuriyetçi Senatörü Lindsey Graham’ın bir sorusu üzerine, ABD yönetimi olarak bu anlaşmayı desteklediklerini açıklarken, “Anlaşmanın yapılması bizim umduğumuzdan biraz daha uzun zaman aldı. Şimdi uygulama aşamasındayız” diye konuştu.
Burada hemen not etmemiz gereken bir nokta var. Kongre’de bu konuyu gündeme getiren Graham, Suriye’nin kuzeydoğusundaki bölgede bulunan petrol yataklarının işletilmesi meselesiyle başından beri ilgili olan bir senatör. ABD’deki ‘Foreign Policy’ dergisinde çıkan bir haber analizde, Graham’ın Delta Crescent Energy şirketi ile Trump yönetimi arasında söz konusu anlaşma için görüşmelerin yapılmasını kolaylaştırıcı bir rol oynadığı da yazılmıştır.
TRUMP ‘PETROLÜ KORUYACAĞIZ’ DEMİŞTİ
ABD yönetiminin himayesindeki bu mutabakat, aslında ABD Başkanı Donald Trump’ın geçen ekim ayında ABD askeri gücünü Suriye’den çekme kararını açıklamasından sonra, tepkiler üzerine, askerlerin bir bölümünün petrol kuyularını korumak amacıyla burada tutulacağını duyurmasının bir uzantısı olarak görülebilir.
Başkan Trump, 23 Ekim tarihindeki bu açıklamada “Petrolü emniyet altına aldık. Petrolün bulunduğu sahada küçük bir ABD askeri gücü tutacağız. Petrolü koruyacağız ve bununla ilgili ne yapacağımıza gelecekte karar vereceğiz” diye konuşmuştu.
Trump