×
Asya ve Avrupa’nın kavuştuğu İstanbul, hep cezbetmiş insanları. Merkez, Tarihi Yarımada’ya konumlandırılmış ama karşı taraftaki Galata ve Pera, bu şehrin çekimine kapılanlara ev sahipliği yapmış. Her gelen hem kalbinden hem de kültüründen bir parça bırakmış bu şehre. Sonuçta dün ve bugünün bir arada, zamansızca yarattığı bir mozaik çıkmış ortaya. Pera, bir zamanlar yabancı diplomatların ve Levanten olarak bilinen Avrupa kökenli tüccarların yaşadığı, İstiklal Caddesi’nin çevresindeki bölgeye verilen isimdi.
Bu adlandırmanın Yunanca ‘diğer taraftaki incir bahçesi’ anlamına gelen ‘peran en skai’den türediği sanılıyor. 19’uncu yüzyılda buradaki evler, dayanıklı olsun diye taş malzemeden inşa edilmiş. Böylece son derece tehlikeli yangınların da önüne geçilebilmiş. Cumhuriyet’in ilk yıllarından sonra Pera yerine Beyoğlu ismi kullanılmaya başlamış. İstiklal Caddesi’ne paralel, güney ucunda Şişhane, kuzey ucunda da İngiliz Konsolosluğu olan Meşrutiyet Caddesi bir zamanlar buradaki mezarlıklardan dolayı Le Petit-Champs (Küçük Mezarlık) olarak adlandırılmış. Pera Palas Oteli’nin yanındaki Haliç manzaralı açık alanda, Petit Champs Tiyatrosu varmış. Darülbedayi, 1914’te İstanbul Belediye Başkanı Cemil Topuzlu tarafından bugünkü Şehir Tiyatroları’nın temeli olarak kurulmuş. Petit Champs Tiyatrosu da 1916’da Darülbedayi’ye verilmiş. Şimdi yerinde TRT binası ve bir otopark var.
Zengin Avrupalılar oturdu
Geçmişte caddenin iki yanında zengin Avrupalıların oturduğu, muhteşem 19’uncu yüzyıl binaları sıralanırmış. 20’nci yüzyılda bu binalar farklı şekillerde kullanılmaya başlamış; örneğin Casa d’Italia, önce İtalyan Evi, sonra da İtalyan Kültür Merkezi olmuş. Orijinal olarak 1801’de inşa edilen Pera Evi, 1844’teki yangından sonra, William James Smith ve Londra’daki Avam Kamarası’nın mimarı olan Charles Barry tarafından yapılmış. Günümüzde İngiliz Konsolosluğu olarak kullanılan binanın bahçesine girebilen şanslı kişiler, her temmuz ayında verilen partiye ev sahipliği yapan, harika bir İngiliz bahçesiyle karşılaşıyor. Konsolosluğun bahçesindeyse St. Helena Şapeli var. Mösyö Glavany’nin eviyse, Belle Vue Otel (şimdiki Büyük Londra Oteli) olarak 1892’de açılmış.
Macaristan’ın hem siyasi hem de turistik merkezi olan başkent Budapeşte’nin ilk sakinleri Romalılarmış. 451’de Attila’nın önderliğinde Hunlar gelmiş. Attila’nın ele geçirdiği Roma kolonisi 9’uncu yüzyılda Macarların başkenti olmuş. Hem Macarların hem de Türklerin ataları, Orta Asya’dan 10 kavim olarak yola çıkmışlar. Sonra bunların 7’si Karpatlar’ı geçip Macaristan’ın şimdiki topraklarına gelmiş, 3’ü de Anadolu’ya gitmiş. Macarların Karpat Dağları’nı geçmeden önce Türklerin yakınında yaşadığı ve On Ogur Kavimlerarası Birliği’nin parçası olduğu düşünülüyor.
16’ncı yüzyılda, Osmanlı’nın Balkanlar’daki gücü giderek artarken yollar bir kere daha kesişmiş. Kanuni Sultan Süleyman’ın Belgrad’ı almasının hemen ardından yapılan Mohaç Savaşı’nda Macar kralı yaşamını yitirmiş ve Osmanlı başkent Budin’e girerek bağımsız Macaristan Krallığı’nı sona erdirmiş. Anadolu’yu yurt edinmişiz ama Balkanlar’a da kök salmışız bu tarihten itibaren.
Avrupa’da bir Osmanlı
Macaristan’a Batı dillerinde verilen Hungary ve Ungarn gibi isimler, Orta Asya’daki köklerine atıfta bulunduğu gibi, Türkçe ‘On Ogur’ yani ‘On Kişi’den geldiği de söyleniyor. 800 ortak kelimemiz varmış, bunların 200’ü günümüze gelmiş.
Ülkenin güney sınırındaki Pec yaklaşık 2 bin yıllık bir tarihe sahip. Hıristiyanlığın ilk dönemlerine ait nekropolü 2000 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne alınmış. 2010’da İstanbul ile birlikte ‘Avrupa Kültür Başkenti’ seçilmiş. Porselenleriyle ünlü kentin bir başka özelliği de yine porselenleriyle ünlü Kütahya’nın kardeş şehri olması. Krallardan biri Macaristan’ın ilk üniversitesini burada kurarak şehri bilim ve ilim merkezi haline getirmiş.
Topraklarında pek çok kültür olunca bir o kadar da ismi olmuş bu zarif şehrin. Ortaçağda ‘Beş Katedral’ diye adlandırılmış. Sonra da katedrallerin Vatikan temsilcisi barındırmak zorunluluğu nedeniyle ‘Beş Kilise’ demişler.
Osmanlılara geçtiğinde bu kez de Peç olmuş şehrin adı. 1543’teki fetihten sonra bazı kiliseler camiye dönüştürülmüş. Yeni camiler, hamamlar, okullar, türbeler ve anıtlar yapmışlar. Yaklaşık 150 yıllık Osmanlı egemenliğinde pek çok eser kazanmış.
Boğaz’ı, 7 tepesi, tüm dinleri kucaklayan kozmopolit yapısı, muhteşem tarihiyle her an yeni bir şeyler öğretiyor bu şehir bize. Napolyon Bonapart boşa dememiş “Dünya tek bir ülke olsaydı, başkenti İstanbul olurdu” diye. Bu aşkı şimdiye dek 12 kitapla, sayamadığım kadar çok gazete ve dergi yazısıyla, binlerce turla, iki sezon ‘Paha Biçilemez İstanbul’ TV programıyla ilan ettim. Ama onu ne kadar anlatsam ‘az kaldı’ diye düşünüyorum. Hep yeniden başlayayım, bir şeyler daha söyleyeyim istiyorum. Bana göre kenti anlamak ve ruhuna nüfuz etmek için ilk yapılması gereken, rotayı Tarihi Yarımada’ya çevirmek. Yerli yabancı, ünlü ünsüz ziyaretçilere İstanbul’u gezdirirken benim ilk durağım hep burası oluyor. Gelin şimdi yarımadanın tarihi yapıları arasında birlikte bir tur atalım.
HİPODROM
Güç, zafer ve ihtişam
Tarih MS 203; İmparator Septimius Severus, bugün İstanbul’un en turistik mekânı olan meydana oval bir hipodrom inşa ettirmiş. Büyük Konstantin zamanında genişletilmiş ve 480 metreye 118 metre boyutlarına ulaşmış. Meydanı adımlarken karşınıza üç farklı sütun çıkacak. Theodosius Sütunu olarak anılan dikilitaş, MÖ 1450 yılında, Firavun III. Thutmose için yapılmış ve Mısır’ın antikçağ kenti Thebes’in karşısına dikilmiş. İstanbul’a İmparator Theodosius döneminde, 390 yılında getirilmiş. Hipodrom’daki Yılanlı Sütun ya da Burmalı Sütun olarak anılan sütunun tepesindeki yılan başları bugün maalesef yok. Birbirine dolanmış üç yılanın başının altın bir vazonun üç ayağını oluşturduğu sütun, MÖ 478’de Yunan şehir devletlerinin birleşerek Persleri yendiği savaş anısına yapılmış ve Delfi’deki Apollo Tapınağı’nın önüne dikilmiş. 330’lu yıllarda sütunu İstanbul’a getirten İmparator Konstantin olmuş. Biraz daha kaba bir işçiliğe sahip olan Örme Dikilitaş hakkında çok az şey biliniyor. Konstantin ya da I. Theodosius tarafından buraya yerleştirildiği düşünülüyor.
AYASOFYA
İlk durağım Side. “Manavgat’ta yaşanan yangın felaketinin ardından buradaki yaraları sarmaya destek olalım” dedik ve düzenlediğimiz tura ek olarak Haluk Levent ve Rus Kızıl Ordusu konseri organize edip gelirini Ahbap Platformu üzerinden mağdur ailelere bağışladık. Projede cansiperane çalışan Miramare Beach Hotel, Side’nin klasikleşen adreslerinden biri. Yaklaşık 1.000 palmiyenin süslediği açık alanlarda vakit geçirmek çok güzel. Ana restorana ek olarak dünya mutfağından örnekler tadabileceğiniz harika restoranları var. Benim gibi tatlı sevenler otele bir artı daha eklesin, çünkü 24 saat açık bir pastanesi var.
Jakuzili 99 lüks villa
Yol üzerindeki Belek ikinci durağım oldu. Sakin doğası ve özellikle golf tesisleriyle önce çıkan beldede Gloria Serenity Resort, farklı konseptteki odaları, havuzlu, teraslı ve jakuzili lüks 99 villasıyla ayrıcalıklı bir tatil deneyimi sunuyor. Doğa ve spor dostu otelin mutfağında her damak zevkine uygun tatlar var. Burada önereceğim bir başka adres Kaya Palazzo Belek. Geniş SPA merkezi, özel havuzlu süitleri, 45 bin metrekare alanda 13 özel villası, +16 yaş havuzu ve çocuklara sınırsız eğlence sunan Mini Club’ıyla hem yetişkinleri hem de çocukları mutlu edebiliyor.
Dionysos Otel
Televizyon programım ‘Ayrıcalıklı Rotalar’ın Macaristan bölümünü çekmek için gittiğim Budapeşte ister özlemden deyin ister büyüsünden yine beni etkisi altına aldı. Şehri başka bir gözle görmemi sağlayan ve açılmayan kapıları açtıran bir desteğim de vardı bu yolculukta. Türkiye ile ticaret ilişkilerini canlı tutan Macaristan İhracat Teşvik Ajansı’nın (HEPA) ilgisi ve yardımları da şehrin büyüsünü bambaşka bir boyuta taşıdı benim için.
Gündüz güzel ama asıl...
Tuna Nehri’nin iki yakası üzerine kurulmuş Budapeşte. Budin ve Peşte’ymiş bu iki yakanın adları. Görkemli zincirli köprülerle birbirlerine bağlanmışlar. Tuna Nehri’nin bir tarafında, yemyeşil bir yamacın tepesine konumlanmış Buda. Bu yaka, geçmişte devlet idarecilerine ve soylulara ev sahipliği yapmış. Diğer taraftaki Peşte ise önce tüccarların bir araya geldiği, daha sonra da sanayinin geliştiği bölüm olmuş. Buda, hükümdarlığı temsil ederken Peşte anayasal rejimlere ait kurumların merkezi haline gelmiş.
Balıkçı Tabyası
Hayat bir keşif yolculuğu. İnsanın kendini tanıdığı sonsuz bir hikâye. Yaşadığı coğrafya da bu hikâyenin belki de en önemli parçası. Hem 35 yıllık meslek hayatımda, hem de yaptığım bütün projelerde Türkiye hep önceliğim oldu. Çünkü beni ben yapan değerler bu topraklarla olan bağımdan doğdu...
Hep duyulan ama hakkında çok az şey bilinen Kastamonu, daha fazla ilgiyi hak ediyor. Mesela ‘Çanakkale içinde Aynalı Çarşı’ diye başlayan o meşhur türkünün, Çanakkale’ye değil, Kastamonu’ya ait olduğunu biliyor musunuz? Veya coğrafya derslerinden hatırladığınız Küre Dağları Milli Parkı’nın Türkiye’nin ilk PAN Park’ı olduğunu? Avrupa’nın en bakir kalmış yaban alanlarını korumak için çalışan bir organizasyon PAN Park. Bence ilk fırsatta yolunuzu Kastamonu’ya düşürün.
Müzeleri ve mimarisi...
Kastamonu, iki sarp tepe arasına kurulu bir şehir. Manzara konusunda birbirleriyle yarışan bu iki tepeden birinin üzerinde tarihi kale, diğerinde Saat Kulesi yükseliyor. Kalenin 12’nci yüzyıla kadar uzanan bir geçmişi var ama ne yazık ki ilk halinden sadece iç kale kalmış. Bugünkü görüntüsü Türk mimarisi özelliklerine sahip çünkü Candaroğulları döneminde yapılan yenilemelerden yadigâr. İçinde sarnıçlar, zindan, kaçış tünelleri ve Bayraklı Sultan Türbesi var. Saat Kulesi ise 1885’ten kalma. Burada manzaraya karşı çayınızı yudumlayabileceğiniz bir teras var.
Şehirde ziyaret edebileceğiniz üç müze var. Arkeoloji Müzesi’nde, Kastamonu ve civarından çıkarılan Helenistik, Roma ve Bizans dönemlerine ait çeşitli eşya ve sanatsal obje sergileniyor. 1917’de İttihat ve Terakki Kulübü olarak yapılan binadaki Atatürk Salonu’nda, Atamızın Şapka Devrimi’ni yaptığı yer olan Kastamonu gezisinden fotoğrafları ve bu gezide kullandığı çeşitli eşyayı görebilirsiniz. 19’uncu yüzyıl sonlarında yapılan Liva Paşa Konağı ise 1997’den bu yana Etnografya Müzesi. Türkiye’nin ilk Kent Tarihi Müzesi’ne ise Hükümet Konağı ev sahipliği yapıyor. Burada 1904’ten kalma, Anadolu’nun ilk el yapımı konsol piyanosu, Kastamonu Sanayii Nefise Mektebi’nde 1907’de dokunan 40 metrekarelik halı gibi nadir eserler sergileniyor.
Kastamonu tam bir eski evler cenneti. Kentte 1.400’den fazla tarihi konak var; 600 kadarı kent merkezinde toplanmış. Diğerleri başta İnebolu, Taşköprü ve Tosya olmak üzere ilçelere dağılmış durumda.
Yıllar içinde farklı kültürlerden farklı gelir düzeylerine sahip insanların uğrak yeri olan kent, bu zenginliği mimariye yansıtmış. İnebolu’daki evlerse hem güzellikleriyle hem de yapısal özellikleriyle dikkat çekiyor. Çatıları yöreye özgü arduaz taşıyla kaplanan yapıların aşı boyalı cepheleri birbirinden güzel renkleriyle göz alıyor.
Karadeniz seyahati planlarken iki önemli noktayı bilmeniz gerek. Öncelikle tur rotaları yayla odaklı ve yaylalarda sel tehlikesi yok. Gönlümüz doğal afet acılarını yaşamamaktan yana ama afetin vurduğu yerlerin yaralarını sarmasının yollarından biri de ekonomisinin canlı olması. Ne yazık ki sel haberleri geldiğinde Karadeniz’e gitmekte çekimser kalanlar, bölge halkını yalnız bırakıyor. İkinci doğru sanılan yanlış ekim ayı sanki bol yağışlı ve Karadeniz’e gitmek için yanlış zamanmış gibi düşünülüyor. Oysa üzerine basa basa “Karadeniz’in en güzel zamanı sonbahardır. Biz dört gözle eylül-ekimi bekleriz” diyorlar.
İlk istikamet Çıldır Gölü
Biz de Karadeniz gezimiz için İstanbul’dan kalabalık bir ekiple yola çıktık. Kars Harakani Havalimanı’na indikten sonra atladık bir minibüse ve ilk istikamet Çıldır Gölü kıyısı oldu. Eskiden Batum’un bağlı olduğu bir sancak olan Çıldır’ın nüfusu 2 bin 600. Aktaş Sınır Kapısı’na çok yakın. Biz Çıldır Gölü kenarındaki Atalay’ın Yeri’ne gittik. Lokanta salaş ama çok güzel. Sahibi Atalay Bey de tam bir Anadolu bilgesi. Gidince sadece yemek yemenizi değil, onunla sohbet etmenizi de öneririm. Sessizliğin sesini dinleyerek taze balıkların tadını çıkarabilir, ayrılmadan önce bahçedeki ağaca bir çaput da siz bağlayabilirsiniz. (0535) 211 03 48 @atalayin_yeri_cildir
Güzel bir öğle yemeğinin ardından Çıldır’dan ayrılıp biraz yürüyeceğimiz bir noktaya hareket ettik.
Ortaçağdan kalma kale
Ardahan’daki Şeytan Kalesi’ne giden yolu adımlarken, aslında ne kadar etkileyici değerlere sahibiz ama tanıtmakta ne kadar yetersiz kalıyoruz diye kim bilir kaçıncı kez düşündüm. 35 yıllık profesyonel meslek hayatım ülkemi tanıtmaya çalışmakla geçti ama sık sık bu hisse de kapıldım.
Side’yi bir yarımada gibi düşünün. Konumu çok güzel. Manavgat Belediyesi ve Side halkının işbirliğiyle de yepyeni bir kimlik kazanmış. Öncelikle tarihi ortaya çıkarmak için harekete geçmişler. Binalar yıkılmış, yeraltındaki tarihi gün yüzüne çıkarmak için başarılı bir kazı çalışması yürütülmüş. Sonra o dokunun üzeri camla kaplanmış ve yeni yapılar bu cam zeminler üzerine inşa edilmiş. Adeta bir müze kent çıkmış ortaya. Çarşıda, mesela girdiğiniz bir halı dükkânında yerde cam zemin, altında da tüm güzelliğiyle büyüleyen mozaikler göreceksiniz. Oturduğunuz kafede de sütunlar, su kanalları karşılayacak sizi...
Olduğu yerde koruma
Her şeyi müzeye taşımak yerine olduğu yerde muhafaza edip korumaya alınmış. Bu da katman katman tarihle örülmüş bir şehircilik anlayışı çıkarmış ortaya. Side’nin harika bir antik tiyatrosu var. Merkezde ve yarımadanın en dar noktasındaki yapı, Anadolu’nun en büyük tiyatrolarından biri.
MS 2’nci yüzyılda inşa edilen tiyatro, sonrasında yapılan eklemelerle bir dönem arena olarak da kullanılmış. Side’nin geçmişinde, piskoposluk merkezi olduğu bir dönem var. MS 5’inci ve 6’ncı yüzyıla denk gelen bu dönemde, tiyatro bu kez açık hava kilisesi olarak kullanılmış.
Muhteşem tapınaklar
Side Yarımadası’nın güney ucunda, limanın doğusunda iki büyük tapınak var. Athena ve Apollon’a adanan bu tapınakları, özellikle akşam saatlerinde ışıklandırılmış halde görmenizi öneririm. Tarih keşfi antik kentle sınırlı değil. Yolunuzu mutlaka Side Müzesi’ne de düşürün. MS 2’nci yüzyıla tarihlenen ve sonrasında birkaç değişikliğe uğrayarak günümüze kadar ulaşan bir hamam binasının ev sahipliği yaptığı müze soğukluk (Frigidarium), terleme (Sudatorium), iki ılıklık (Tepidarium) ve sıcaklık (Caldarium) olmak üzere çeşitli büyüklüklere sahip beş bölümden oluşuyor. Helenistik, Roma, Bizans kalıntılarının yanı sıra İslamiyet dönemi eserlerini de görebilirsiniz.