×
Neler değişecek?
Önce işverene ödenen asgari ücret desteğinden başlayayım.Yeni asgari ücretle birlikte işverene ödenen destek de arttı. İşverenlere, 2023’ün Ocak-Haziran döneminde günlük 13.33 lira, aylık 399.90 lira olarak verilen asgari ücret desteği, geçen yılın temmuz-aralık döneminde günlük 16.66 lira, aylık 499.80 liraya çıkarıldı. Meclis’e gönderilen kanun teklifi ile 2024’te işverene verilecek asgari ücret desteği günlük 23.33 liraya, aylık da 700 liraya yükseltilecek. Böylece asgari ücret desteği 2024 için yüzde 40 artırılmış oldu.
ASGARİ ÜCRET DESTEĞİ
Peki, destekten kimler yararlanacak? Asgari ücret desteği sadece malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası primi ödenen, yani uzun vadeli sigorta kollarına bağlı çalışanlara verilecek. Destekten özel sektör işverenleri yararlanacak. Prime esas günlük kazancı 671 TL ve altında olan sigortalıların toplam prim ödeme gün sayısını geçmemek üzere 2024 yılında günlük 23.33 TL ile çarpılması sonucu bulunacak tutar, asgari ücret desteği olarak işverene ödenecek. Bu tutar; toplu iş sözleşmesi uygulanan özel sektör işverenlerine ait işyerleri için 1.341 TL, linyit ve taşkömürü çıkarılan işyerlerinde yer altında çalışan sigortalılar için ise 1.789 TL olarak uygulanacak.
2024 yılı içinde ilk defa asgari ücret desteği alacak işyerlerinden bildirilen sigortalılara ilişkin toplam prim ödeme gün sayısının, 2024 yılı ocak ilâ aralık dönemi için günlük 23.33 TL ile çarpımı sonucu bulunacak tutar, işverenlerin SGK’ya ödeyecekleri sigorta primlerinden mahsup edilecek.
KİMLER DESTEKTEN YARARLANACAK?
Asgari ücret desteğinden yararlanabilmek için 2023’ün ocak-aralık döneminde bildirilen sigortalı sayısının altına düşülmemesi gerekiyor. Yani, geçen senenin tamamında işyerinde bin kişi çalışıyorsa ve bu yılın ilk yarısında aynı işletmede çalışan sayısı 900’e düşmüşse o işletme asgari ücret desteğinden yararlanamayacak.
Emekli çalışanlar asgari ücret desteğinden yararlanamayacak. Örneğin, geçen yıla kadar asgari ücret desteği verilen çalışan bu yılın sonunda EYT’den emekli olmuşsa, işveren o çalışan için asgari ücret desteği alamayacak.
Verdiğim cevap ise, ‘edilir ama hangi yatırım aracını seçtiğiniz önemli’ olur. Aslolan seçtiğiniz tasarruf aracının getirisinin enflasyon karşısında erimemesidir. Peki, BES, bir yatırım enstrümanı mı? Düne kadar tasarruf aracıydı, özellikle son yıllarda yatırım enstrümanı olarak da ön plana çıktı. Bunları niye anlattım? 9 milyona yakın katılımcı için önemli olan veri açıklandı ve BES’in 2023 yılı getirisi belli oldu.
2023 yılında BES’in ortalama getirisi yüzde 70’e yakın oldu ki, yıllık enflasyon yüzde 64.7 olarak açıklandığına göre; BES, enflasyonun 5.3 puan üzerinde getiri sağlamış. Yani, BES katılımcısının tasarrufları enflasyon karşısında erimemiş, aksine birikimler enflasyonun üzerinde artmış. Birikimlerini faizli emeklilik fonlarında değerlendirenler yüzde 67’ye yakın, faizsiz fonlarda değerlendirenler ise yüzde 77 getiri elde etmişler. Geçen sene faizsiz fonları tercih edenler neredeyse enflasyonun 10 puan üzerinde reel getiri sağlamışlar.
FAİZ, HİSSE, DOLAR KAYBETTİRDİ
Diğer yatırım araçlarının 2023 getirilerini de paylaşayım ki, BES’in farkı daha net anlaşılsın. Mesela geçen sene mevduat faizini seçenler yatırımlarına yüzde 28.5 ile enflasyonun 36 puan altında getiri sağlamış. Yani, enflasyon karşısında birikimler bırakın erimeyi, kül olmuş. Benzer şekilde hisse senedine yatırım yapanlar yüzde 36.39 getiri sağlamış ki, bu da enflasyonun 28 puan altında bir getiri anlamına geliyor. Hisseyi seçenlerin de birikimleri erimiş. Dolara yatırım yapanlar ise yüzde 57 getiri elde etmişler ama enflasyonun 7.3 puan altında kalmışlar, onların da birikimleri erimiş. 2023’te enflasyonun üzerinde getiri sağlayan tek bir yatırım aracı olmuş, o da yüzde 81 getiri ile altın. Altına yatırım yapanların birikimleri enflasyon karşısında 16.6 puan artmış. Bu da şunu gösteriyor; geçen yıl, BES ve altının dışındaki yatırım araçlarını tercih edenlerin birikimleri enflasyon karşısında erimiş.
ALTININ GETİRİSİ YÜZDE 80
BES’in getirisine dönersek; değindiklerimiz, tüm emeklilik fonlarının ortalama getirisi. Fon bazında incelendiğinde ise durum değişiyor. Mesela, geçen sene, BES fonları içinde altın fonunun getirisi yüzde 80 olmuş. Bu durumda altın fonunu tercih edenlerin birikimleri enflasyonun 15.3 puan üzerinde artmış. Diğer emeklilik fonlarına bakıldığında ise altın fonu dışında diğer birkaç fon enflasyonla aynı getirileri sağlarken, kimi fonların getirileri ise enflasyonun çok çok altında kalmış. Şunu da belirteyim, 2023’ün ortasına kadar birikimlerini hisse fonlarında değerlendirmeyi tercih edenler yüzde 58 gibi, enflasyonun 27 puan üzerinde getiri elde ederken, sene ortasından sonra ibre altın fonlarına döndü ve yılın tamamında altın fonlarının getirisi yüksek oldu. Bunun altını neden çizdim? BES’te de hangi dönemde, hangi yatırım fonunu tercih edeceğiniz de önemli. Günün ve piyasanın şartlarına göre hisse tercihlerini değiştirenler BES’ten yüksek getiriler elde ederler. Şu bilgiyi de vereyim sistem içinde yaklaşık 2 milyona yakın katılımcı altın fonunu tercih etmiş durumda.
GÜNLERDİR okuyuculardan, ‘emekli maaşlarında artış olacak mı, memur emeklisiyle işçi emeklisi arasındaki fark kapatılacak mı, seyyanen zam yapılacak mı?’ diye çokça soru alıyorum. Özellikle işçi ve Bağ-Kur emeklileri memur emeklileri ile aralarındaki zam farkına tepkili. Önce, tepkilerin nedenine değineyim.
Açıklanan enflasyonla birlikte emeklilerin maaş zamları da belli oldu. Memur emeklileri, 2023’ün ağustos ayında yapılan toplu sözleşmeye göre 2024’ün ocak ayında yüzde 15 zam alacaklardı, enflasyondan kaynaklı fark oluşursa da bu fark maaş zammına yansıtılacaktı. Toplu sözleşme zammının üzerine enflasyon farkı da eklenince, memur emeklilerinin ocak zamları yüzde 49.25 oldu. İşçi, Bağ-Kur emeklileri ise geçmiş altı aylık enflasyona göre zam aldıklarından, 2023’ün temmuz-aralık enflasyonu da yüzde 37.57 açıklandığından; bu kesimin maaş zammı yüzde 37.57’de kaldı.
Hal böyle olunca da iki kesim arasında 11.68’lik zam farkı oluştu. İşte SSK, Bağ-Kur, tarım emeklileri bu farka tepkili. Bu farkın oluşma nedeni de 2024-2025 dönemini kapsayan toplu sözleşmede yüzde 15 ile en yüksek zammın, bu yılın ocak ayında verilmiş olması ve bunun da üzerine yüksek bir enflasyon farkı oluşması. Mesela önümüzdeki dönemler daha farklı olacak. Memur emeklileri, toplu sözleşmeye göre bu yılın temmuz ayında yüzde 10, 2025’in ocak ayında yüzde 6, temmuz ayında ise yüzde 5 zam alabilecekler; enflasyon farkı oluşursa da maaş zammına yansıtılacak.
İLK DEFA ARADAKİ FARK AÇILDI
Peki, ilk defa mı memurlar ile işçi ve Bağ-Kur emeklileri arasında böyle bir fark oluşuyor? Üşenmedim, geçmiş yedi yıla baktım. Yedi yılın tamamında da iki kesim arasındaki zam farkı; bir puan, bilemediniz en fazla iki puan olmuş. Sadece 2022’nin ocak ayında memur emeklilerine refah payı adı altında fazladan yüzde 2.5’lik artış yapılınca zam oranı yüzde 30.95’e çıkmış; işçi emeklileri ise yüzde 25.47 zam alınca arada 5.48’lik bir fark oluşmuş. Ama aynı yıl SSK ve Bağ-Kur emeklilerinin de en düşük maaşları artırılmış. Buna karşın 2023 yılının hem ocak hem de temmuz ayında alının kararla her iki kesimin maaş zamları eşitlendi; tüm emeklilere ocak ayında yüzde 30, temmuz ayında da yüzde 25 eşit zam yapıldı. Özetle, emekli iki kesim arasında bu yılın ocak ayına kadar hiç bu oranda büyük bir fark olmamıştı.
REFAH PAYI VERİLECEK Mİ?
Gelelim, aradaki bu farkın kapatılmasına yönelik bir çalışma olup olmadığına. Bir çalışma var ama bu farkın ne yönde kapatılacağı yönünde kesinleşen bir şey yok. Sadece masada formüller var. Nedir bunlar; anlatayım.
Yeni sene ile birlikte çalışanların kıdem tazminatı tavanı yüzde 49.26 artarak, 35 bin 59 liraya yükseldi. Çalışanların alacakları kıdem tazminatının tavanı, yani üst sınırı, her yılın ocak-temmuz ve temmuz-aralık dönemlerinde Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın yayımladığı Mali ve Sosyal Haklar Genelgesi ile belirleniyor. Hazine ve Maliye Bakanlığı, 2024 Ocak-Haziran dönemini kapsayan Mali ve Sosyal Haklar Genelgesini yayımladı, çalışanların yeni senedeki kıdem tazminatı tutarı da belli oldu. 2023’ün Temmuz-Aralık döneminde 23 bin 489 lira olarak uygulanan kıdem tazminatı tavanı, yüzde 49.26 artarak, 35 bin 59 lira olarak belirlendi.
Kıdem tazminatı alabilmenin belli koşulları var. Çalışanlar, işyerinde bir yıl çalıştıktan sonra kıdem tazminatına hak kazanıyor. İşçi kendi isteği ile ayrılırsa tazminat alamıyor, işveren tarafından işten çıkarılması gerekiyor. Ancak bunun birkaç istisnası var. Erkeklerde askerlik nedeniyle, kadınlar da evlilik nedeniyle işten ayrılmaları durumunda kıdem tazminatı alabiliyor. Çalışan emekli olduğunda da tazminatını alıyor. Gerekli prim gün sayısı doldurulduğunda da çalışan yaşı beklemeden kıdem tazminatına hak kazanıyor.
EMEKLİ OLMADAN DA ALINIR MI?
İlk kez sigortalı olduğu tarih, 8 Eylül 1999 tarihinden önce olanlar 15 yılı doldurup, 3 bin 600 prim gün sayısını tamamladıklarında kıdem tazminatı alıp, kendi istekleri ile işten ayrılabiliyorlar. Farklı işyerlerinde, farklı sürelerde çalışılsa dahi toplam çalışma süresinin 15 yıl, 3 bin 600 prim günün doldurulması tazminat almak için yeterli. Tazminat, son işyerinde ne kadar süreyle çalışılmışsa o süre üzerinden hesaplanıyor. İlk sigortalı olduğu tarih 8 Eylül 1999-30 Nisan 2008 tarihleri arasında olanlar ya 25 yıl çalışıp, 4 bin 500 prim günü doldurduklarında kıdem tazminatı alabilirler ya da çalışma yılına bakılmaksınız 7 bin prim günü doldurduklarında işyerinden kıdem tazminatı alıp, işten ayrılabilirler. İlk sigortalı olduğu tarih Mayıs 2008 ve sonrası olanlar da 5 bin 400 prim günü doldurmaları halinde kıdem tazminatına hak kazanırlar.
YÜKSEK MAAŞLILAR TAVANA TAKILIYOR
Gelelim, kıdem tazminatının nasıl hesaplandığına ve tazminat tavanının ne anlama geldiğine? İşçiye, çalışılan her tam yıl için 30 günlük giydirilmiş (ikramiye, prim, yol ve yakacak yardımı gibi tüm ödemeler) ücret üzerinden kıdem tazminatı ödeniyor. Brüt ücret ile çalışılan yılın çarpımı sonucu toplam kıdem tazminatına ulaşılıyor. Ancak burada yanılgıya düşülmemesi gerekiyor, kıdem tazminatında tavan uygulaması olduğundan alınacak tazminat da tavan ile sınırlı. 2024’ün ilk altı ayı için kıdem tazminatında uygulanacak tavan tutarı ise 35 bin 59 lira. Bu da şu anlama geliyor, çalışan ne kadar yüksek maaş alırsa alsın, tazminat hesabı 35 bin 59 lira üzerinden yapılacak.
1. Zorunlu deprem sigortasının teminatları ne kadar arttı?
1 Ocak 2024’ten itibaren DASK’ın zorunlu deprem sigortası kapsamında verdiği teminatlar iki katına çıktı. Bu kapsamda, sigorta bedeli hesabına esas metrekare bedeli betonarme binalar için 3 bin 16 liradan, 6 bin liraya; diğer yapılarda ise 2 bin 80 liradan, 4 bin liraya yükseldi. DASK’ın bir konut için vereceği en yüksek teminat tutarı da 640 bin liradan, 1 milyon 272 bin liraya çıkartıldı. Buna göre 2024 başından itibaren 100 metrekare bir konuta DASK’ın vereceği teminat 600 bin lira oldu. 200 metrekare bir konut için DASK’ın vereceği teminat tutarı ise 1 milyon 200 bin lira oldu.
2. Primler de artacak mı?
Yeni senede DASK prim artışına gitmedi, ancak teminat artışına paralel ödenen prim artacak. Şöyle ki; 2023 sonuna kadar 100 metrekare konut için verilen teminat 301 bin TL ve ödenen prim 700 lirayken, 2024 başından itibaren 100 metrekare konut için teminat tutarı 640 bin liraya çıktığı için ödenecek prim de yaklaşık 1.400 lira olacak. Yani teminat iki katına çıktığı için ödenecek prim de o oranda artacak, ancak yeni seneden ekstra bir fiyat artışı olmayacak.
3. Zeyilname yaptırılacak mı?
Zorunlu deprem sigortasını 2023 yılı içinde yaptırdıysanız ve poliçenizin süresi halen devam ediyorsa; 2024 başında artan teminat tutarlarından yararlanmak için zeyilname yaptırmak zorundasınız. Malum DASK poliçesi bir yıllık. Eğer DASK poliçesini 2023’ün Mart ayında yaptırdıysanız, poliçeniz 2024’ün Mart ayında dolacak. Şu anda elinizdeki poliçe eski teminatları içeriyor. Örneğin, konutunuz 100 metrekare ise poliçenizde yazan teminat tutarı 301 bin lira. Sene başında aynı konutuz için DASK’ın verdiği teminat tutarı 600 bin liraya çıktı. Zeyilname yaptırıp, prim farkını ödeyip, teminatınızı 600 bin liraya çıkartmanız gerekiyor ki, olası bir depremde DASK size 600 bin lira ödesin.
4. DASK’ta zeyilname uygulaması kalkıyor mu?
Evet, kalkıyor. 2024 yılında yapılan poliçeler için bundan sonra zeyilname yapılmasına gerek olmayacak. Yeni düzenleme ile artık zorunlu deprem sigortasına enflasyon koruması geldi. 2024 başından itibaren yapılacak DASK poliçeleri hem yeni teminatlar üzerinden hem de enflasyon korumalı düzenlenecek ve bundan sonra teminatlar enflasyon oranında artacağı için zeyilname yaptırılmasına gerek kalmayacak.
Enflasyon oranının açıklanmasıyla birlikte görevdeki memurların da 2024 zamlı maaşları belli oldu. 2024’ün ocak-haziran döneminde memurlar toplu sözleşmeden kaynaklı yüzde 15 zam alacaklar, 2023’ün temmuz-aralık dönemine ilişkin TÜİK’in açıkladığı enflasyonun yüzde 6’yı geçmesi halinde de geçen tutar enflasyon farkı olarak ödenecekti. Buna göre memurlar ocak ayında maaşlarını yüzde 49.25 zamlı alacaklar. En düşük memur maaşı 32 bin 840 liraya çıkacak.
Görevdeki memurların zam konusunda en çok merak ettiği ise seyyanen zamda da artış olup olmayacağı. 2023’ün temmuz ayında kamu çalışanlarına 8 bin 77 lira seyyanen zam yapıldı. Böylece görevdeki memurlar 2023’ün temmuz ayında toplu sözleşmeden kaynaklı zam, üzerine enflasyon farkından kaynaklı artış ile birlikte yüzde 17.5 zam aldılar. Zamlı maaşların üzerine de 8 bin 77 lira seyyanen zam eklendi.
Seyyanen zam yapılmasını öngören madde yasada, “6. Dönem Toplu Sözleşme hükümleri gereğince kamu görevlilerinin aylık ve ücretlerinde 1.7.2023-31.12.2023 tarihleri arasındaki dönem için enflasyon farkı dahil yapılması öngörülen artışa ek olarak (15.965) gösterge rakamının memur aylık katsayısı ile çarpımı sonucu bulunacak tutarda ilave ödeme yapılması öngörülmektedir” şeklinde yer almıştı.
Seyyanen zam ilave ücret olarak ödendi. Yani ikramiye hesabında, tazminatta, döner sermaye ödemelerinde dikkate alınmayacak; ilave ücret olarak ödenmeye devam edecek. Maaş katsayısındaki artışa göre ödenen seyyanen zam da artacak ve ocak ayında 12 bin 55 lira olarak ödenecek.
NOT: 1/1-1/4-4/1-3/3-5/4-6/4-2/4 derece ve kademesine göre görevdeki öğretim görevlisi, öğretmen, profesör, araştırma görevlisi, polis memuru, hemşire, il müdürü, baş komiser, genel müdür, genel sekreter, hukuk müşaviri, araştırmacı, avukat, memur, asistan, daire başkanı, denetmen, eğitim görevlisi, ekonomist, gelir uzmanı, hizmetli, idare memuru, işletme müdürü, itfaiyeci, güvenlik görevlisi, müfettiş, mühendis, sağlık memuru, doktor, şoför, tekniker, teknisyen, uzman ve zabıta memurlarının 2024 ocak zamları yer alıyor. Maaşlar seyyanen zamma göre hesaplanmıştır. Tablodaki maaşlara aile yardım ve çocuk ödeneği ve memurların bulundukları illere göre aldıkları ücret farkları dahil değildir. Tablo, görevdeki tüm memurların ve tüm kademe ve derece maaşları kapsamamaktadır.
BAZI UNVAN VE DERECELERİNE GÖRE MEMURLARIN OCAK MAAŞ ZAMLARI
Memur emeklileri Ocak 2024’te maaşlarını yüzde 49.25 zamlı alacak. Yeni zamla birlikte en düşük emekli aylığı ek ödeme dahil 14.729 liraya çıkacak. Bu zam ile memur emeklileri son 5 yıldaki en yüksek zam oranını almış olacaklar. Emekli memurlar benzer zammı en son 2022’nin temmuz ayında yüzde 41.69 ile almışlardı.
2.5 milyon memur emeklisinin 2024-2025 yıllarını kapsayan mali ve sosyal haklarının belirlendiği 7. Toplu Sözleşme’ye göre 2024’ün ocak-haziran döneminde memur ve emeklileri toplu sözleşmeden kaynaklı yüzde 15 zam alacaklar, geçmiş altı aya ait enflasyonun yüzde 6’yı aşması halinde de geçen tutar enflasyon farkı olarak ödenecek. Buna göre de memur emeklileri ocak ayında maaşlarını yüzde 49.25 zamlı alacaklar.
2023 yılının ocak ayında ise memur emeklileri maaşlarını yüzde 30 zamlı almışlar, üzerine ek gösterge artışından da yararlanmışlardı. Ek göstergeye göre 234 lira ila 2.000 lira arasında emekli maaşlarında artış olmuştu. 2023’ün temmuz ayında ise memur emeklileri maaşlarını yüzde 25 zamlı almışlardı. Böylece 2023 yılının tamamında memur emeklilerinin toplam zam oranı yüzde 55 olmuştu.
2024’ün ocak ayındaki yüzde 49.25’lik artış ile birlikte emeklilere her ay ödenen ek ödeme tutarı da artacak. Buna göre ocak ayında maaşa göre emekliler 566 lira ila 3.600 lira arasında değişen tutarlarda ek ödeme alacaklar.
MEMUR EMEKLİLERİNİN 2024 OCAK ZAMLI MAAŞLARI (TL)
ENFLASYONUN açıklanması ile birlikte görevdeki memurlar ile emeklileri ve SSK, Bağ-Kur emeklilerinin 2024 ocak zamları da netleşti. TÜİK, maaş zamlarına konu 2023 yılı temmuz-aralık, 6 aylık enflasyonu yüzde 37.57 olarak açıkladı ve emekliler ile görevdeki memurların alacakları zamlar belli oldu.
4 milyon memur ve 2.5 milyon memur emeklisinin 2024-2025 yıllarını kapsayan mali ve sosyal haklarının belirlendiği 7. Dönem Kamu Toplu Sözleşmesi 2023’ün ağustos ayında yapıldı. Buna göre 2024’ün ocak-haziran döneminde memur ve emeklileri toplu sözleşmeden kaynaklı yüzde 15 zam alacaklar. 2023’ün temmuz-aralık dönemine ilişkin TÜİK’in açıkladığı enflasyonun yüzde 6’yı geçmesi halinde de geçen tutar enflasyon farkı olarak ödenecek.
EN DÜŞÜK MAAŞ 32.480 TL
TÜİK, temmuz-aralık enflasyonunu 37.57 olarak açıkladı. Toplu sözleşmeden kaynaklı yüzde 15’lik zam oranına enflasyon farkı da eklendiğinde, memur ve emeklilerinin maaş zamları yüzde 49.25 oldu. Bu çerçevede bugün 9 bin 489 lira olan en düşük memur emeklisinin maaşı, 14.162 liraya çıkacak ve ek ödeme ile yeni senenin başında en düşük emekli aylığı 14.730 lira olacak.
Görevdeki memurlar da memur emeklileri gibi ocak ayında maaşlarını yüzde 19.25 zamlı alacak. Böylece en düşük memur maaşı 32.840 liraya çıkacak. Genel müdürün maaşı ise 74 bin 296 lira olacak.
2023’ün temmuz ayında ise memur emeklileri maaşlarını yüzde 17.55 zamlı alacaklardı ancak Cumhurbaşkanı Erdoğan, emekli maaşlarında iyileştirmeye gidileceğini açıkladı; ardından emeklilere uygulanacak refah payı Meclis’teki torba yasaya eklendi. Buna göre emekliler temmuz ayında maaşlarını yüzde 25 zamlı aldı. Böylece memur emeklilerine 7.4 puan refah payı verilmiş oldu.
2023’ün temmuz ayında kamu çalışanlarına 8 bin 77 lira seyyanen zam yapıldı. Böylece görevdeki memurlar 2023’ün temmuz ayında toplu sözleşmeden kaynaklı zam, üzerine enflasyon farkından kaynaklı artış ile birlikte yüzde 17.5 zam aldılar. Zamlı maaşların üzerine de 8 bin 77 lira seyyanen zam eklendi. Seyyanen zam ilave ücret olarak ödendi.