Asgari ücret açıklandı... Fırsatçıların etiket mesaisi başladı

2025 yılı asgari ücretin belirlenmesi ile bunu bir ‘fırsat’ olarak görenlerin mesaisi hızlanmış olacak ki tüketici derneklerine daha ilk günden şikâyet üzerine şikâyet yağıyor.

Peki tüm bu etiket artışlarına, gramaj oyunlarına, ‘işçilik maliyeti’ gerekçe gösterilerek yapılan zamlara ‘serbest piyasa ekonomisi’ deyip, geçecek miyiz? Nasıl baş edilecek? Asgari ücretli bu etiketlerle nasıl geçinecek?

‘AÇGÖZLÜLÜK ENFLASYONU’ ETİKETİ TETİKLİYOR

Düzce Üniversitesi İktisat Bölüm Başkanı, Prof. Dr. Ayfer Gedikli, yüzde 30’luk zam daha asgari ücrete yansımadan yaşanan fiyat artışlarını, literatürde sık kullanılan 2 kavram üzerinden açıklıyor:

“Bir, rasyonel beklenti: Enflasyonist bir ortamda, üretici ya da satıcı, geçmiş ya da bugünde yaşamış olduğu bazı tecrübelerini, ‘Düne kadar böyleydi yarın da aynısı olur’ bakışı açısı ve bunun getirdiği ‘tahmin’ ile yarına, bundan sonra uygulayacağı ekonomik modellemeler/ fiyatlandırmaya yansıtır. Yani yarının fiyatlandırmasını, geçmişteki politikalar, enflasyon değerleri, beklentilere vs., bakarak bir tahminle yapar. Buna ‘rasyonel beklenti’ denir. Her ne kadar bir süredir Mehmet Şimşek önderliğinde ciddi para ve maliye politikaları uygulanıyor olsa da kabul etmek gerekir ki Türkiye, yaklaşık 2 yıldır yüksek enflasyon sürecinde. Hedefler, henüz arzu edildiği seviyelerde değil. Bu da yüksek enflasyon algısının oturmasına, ‘hep böyle devam edebilir’ gibi bir bakışa sebep oldu. Haliyle bu durum günlük yaşama, etiketlere de yansıdı.”

“İki, Greedflasyon: Yüksek enflasyon ortamında mal ve hizmet fiyatlarının mevcut enflasyon oranının üzerinde artış göstermesi, yani mevcut bulanık ortamdan bazılarının rant devşirme çabası olarak da tanımlanabilir. ‘Açgözlülük enflasyonu.’ Enflasyonun öngörülemediği ortamlarda maalesef yaygın uygulanır. Çözümü enflasyonun hızlıca düşürülmesidir, o zaman tablo olumluya döneceği için fiyatlardaki ani artış bu kadar yüksek olmayacaktır. Ayrıca, ki en önemlisi bence, farklı sektörlerde çalışan paydaşların enflasyon ile mücadelede aynı etik değerlere sahip olması ve aynı hassasiyeti göstermesi gerekmektedir. Devletin, Merkez Bankası ya da Maliye Bakanlığı üzerinden yürüttüğü mücadele tek başına yeterli değildir. Katkı sağlanması icap eder.”

GELİR DAĞILIMINDA DENGE SAĞLANMALI

Peki enflasyonla nasıl baş edilmeli ki fırsatçılara gün doğmasın? Yanıtı şu: “Sadece market fiyatları değil bugün İstanbul’da konut kiraları öyle bir noktada ki, asgari ücretle artık bir evin sadece kirası ödeniyor. Sosyal transfer ya da belirli desteklerle alt gelir gurubunun mümkün mertebe bir seviye çekilmesi, gelir dağılımının dengelenmesi şart. Asgari ücretliler, gelirlerinin tamamını kira, ulaşım, beslenmeye harcıyor. Tüketim giderleri yüksek. Verilen her maaş tüketime, o da enflasyona yansımakta. Doğru. Ancak ‘enflasyon artacak’ diye işin sosyal boyutu atlanmamalı. Asgari ücretlinin yaşam kalitesini aşağı çekmeden, ara formülle bir denge sağlanmalı. Yanı sıra kamu harcamalarında seçici davranmak ve tasarrufa gitmenin de olumlu sonuçları olacaktır. ÖTV’ye benzin, telefon gibi belli ürünlere yapılan zamların da birim maliyetlerini arttırarak enflasyon yarattığı unutulmamalı.”

SERBEST PİYASA DİYE İSTEYEN İSTEDİĞİNİ YAPAMAZ

Tüketici Konfederasyonu (TÜKONFED) Başkanı Aydın Ağaoğlu da bu durumun bazı ahlâk yoksunu fırsatçıların klasiği haline geldiğini belirterek, “3-4 haftadır market etiketleri değişiyordu, kiralık ev ilanlarının bir bölümü de geri çekilmişti. Dün, zam açıklandığı andan itibarense bu süreç hızlandı. Bazı toptancıların piyasaya mal vermeyi durdurduğu bilgisi geldi. Bu ahlâki bir sorun. Maalesef ahilik kültürümüz yok oldu. Bu iş esnaflıktan çıkıp, büyük işletmeler eliyle yapılır hale geldikten sonra iyice çığırından çıktı. Ancak ‘Serbest piyasa’ diye isteyen istediğini yapamaz. Tüketiciler, bu fırsatçıları ‘Haksız Fiyat Değerlendirme Kurulu’na şikâyet etsinler. ‘Ceza almaz’ diye düşünmesinler. Hem Tarım hem de Ticaret Bakanlığı’nın fırsatçılara ağır yaptırımları var” yorumunu yapıyor.

FİYATTA OYNAMANIN CEZASI 3 BİN 166 LİRA

Asgari ücretin yüzde 30 zamlanmasını “fırsat” bilerek, ürün-hizmet fiyatlarını fahiş düzeyde artıran işletmelere kesilecek cezalar yüzde 43.93 bir oran ile hesaplanacak. Buna göre;

-Fahiş fiyat artışı yapan işletmelere alt sınırı 143 bin 930, üst sınırı 1 milyon 439 bin 300 liraya kadar idari para cezası kesilecek.

-Her ürün başına fiyatta yanlış bilginin cezası da 2 bin 200 liradan, 3 bin 166 liraya çıkarıldı.

-Perakende işletmeler ile üretici ve tedarikçilere, taşınmaz, ikinci el motorlu kara taşıtı ve kuyum alım satımı gibi ticari faaliyetleri yürütenlere yönelik düzenlemelere aykırı hareket edenlere uygulanacak cezalarınsa alt sınırı 22 bin 807, üst sınırı ise 684 bin 214 lira oldu.