×
İnsanların birbirleriyle empati kurması gerçek ve dengeli ilişkiler geliştirmenin en önemli adımlarından biri, hatta her şeyin başlangıcı sayılabilir. Empati, başkalarının duygularını paylaşma ve anlayabilme farkındalığı şeklinde tanımlanıyor. Günümüzde kişisel koçların, liderlerin, ilişki terapistlerinin sürekli dilinde olan, insan ilişkileriyle ilgili her ortamda yüceltilen ve değer verilen bir kavram oldu. Ancak artık biliminsanları tek başına empatinin sağlıklı olmadığı üzerine tartışmalara başladı. Yale Üniversitesi’nden Profesör Paul Bloom empati üzerine bir kitap yazarak “Nörobilim ve psikolojide yapılan güncel araştırmalar empatinin insanları ayrımcılığa, önyargılı olmaya ittiği, dahası zalimleştirebildiği” iddiasında bulundu. Evet, ben de ilk okuduğumda şaşırdım. Neyse ki Profesör Bloom yalnızca problemi işaret etmiyor, bir çözüm de öneriyor: Empatinin yerine şefkati koymak.
Üzerine düşünüldüğünde mantıklı gelmeye başlayan bir fikir... Empati başkalarının duygularını anlamakla sınırlı kaldığında güzel ancak işler onların duygularını paylaşmaya, hissetmeye döndüğünde karanlık sulara doğru ilerleyebiliyor. Hemen bir örnek: Ofiste bir tartışma yaşayan iş arkadaşınızla empati kuruyorsunuz. Onun öfkesini ve kırgınlığını anlamak için kendinizde o hisleri duyumsamaya başladınız. Şimdi bu duyguları yöneltecek birine ihtiyacınız var ve hedefiniz belli, arkadaşınızın tartıştığı kişi. İşte zorbalık tam buradan başlayabiliyor.
Profesör Bloom empatinin iyi yanlarını elbette es geçmiyor ve asla kötülemiyor. Örneğin “Bir filmdeki başrolle empati kurduğunuzda filmin gerçekliğine çok daha rahat girebilirsiniz” diyor. Katılıyorum, zorluklara göğüs geren başarılı bir insanla empati kurmaya çalışmak mesela onun kabiliyetlerinden feyz almaya ve daha bilinçli bir şekilde yol almaya vesile olabilir. Bu kadarıyla kaldığında güzel fakat düşük titreşimli duygularla kurulduğunda sıkıntı yaratabildiği gibi empatinin ayrımcılığı besleyebilen bir yanı da var. Yani dualitenin iyi bir örneği.
Şefkat, işbirliği gerektiren sosyal ortamlar ve takımlarda empatiden daha çok işe yarıyor.
SİZİ DE KORUYOR
Bloom’un kitabını öne çıkaran Forbes yazarı Christine Comaford ise bilişsel önyargılar bağlamında empatiyi değerlendiriyor ve ‘Benim gibi önyargısı’yla doğrudan ilişkili olduğunu savunuyor. Profesör Bloom, bir videosunda aynı dili konuşan, aynı ten rengindeki, yakın benzerlik taşıyan insanların diğerlerine nazaran daha kolay empati yaratabildiği gerçeğine işaret etmiş ve bunun gruplaşmalara ve bir noktadan sonra ayrılık bilincine fayda ettiğini göstermiş. Dolayısıyla empatiyle kurulan ilişkinin hemen ötesine geçmekte fayda var. Hatta en başında, belki empati bile kurmadan gösterilen şefkatin daha yararlı olacağını söylüyor Profesör Bloom. Şefkat duygusunun tanımlarından biri ‘başkalarının çektiği sıkıntıları fark edince ortaya çıkan yardım etme arzusu’ şeklinde. Burada kendini başkasının duygularının içinde hissetmek yerine mantıklı biçimde yardım arama imkânı ortaya çıkıyor. Şefkatin getirdiği bu sağlıklı mesafe hem kişiyi kendine ait olmayan duygulardan koruyabiliyor hem de eyleme geçmesini ve çözüm bulmasını kolaylaştırıyor.
Las Vegas’ta düzenlenen dünyanın en büyük tüketici elektroniği fuarı CES 2024’te televizyonlar, akıllı telefonlar ve yeni nesil bilgisayarlar adeta gövde gösterisi yaptı. Fuardaki sayısız ürün arasından en şaşırtıcı olanları ve yaşantımızı değiştirme potansiyeli taşıyanları seçtik.
HORLAMAYI ÖNLEYEN YASTIK: MOTİON PİLLOW
“Yastığım da yapay zekâyla çalışmasın” diyebilirsiniz ancak horlama problemine çözüm getirdiğini duyunca işler değişebilir. Hafızalı köpükle çalışan Motion Pillow, horladığınızı duyduğunda bir tarafını şişirerek başınızın yana dönmesini sağlıyor. Hava girişinin artması horlamayı azaltmaya yardımcı oluyor. Fiyatı 420 dolar
AKILLI TASMA: INVOXİA MİNİTAİLZ
Patili dostlarımızın şehirde veya doğada kaybolması derdi yavaş yavaş yok oluyor. Her tür tasmaya monte edilebilen Minitailz, evcil hayvanınızın nerede olduğunu göstermenin yanı sıra FitBit gibi çalışarak, nefesinin ve kalp atışlarının durumuna bakarak sağlığı hakkında genel bilgi de sağlıyor.
GÜNEŞ ENERJİLİ ARABA: SOLAR CİTY
Bilişim dünyası bölünmeyi seviyor... Yeni teknolojilerin ayrıştığı noktalar insanların karakterleriyle, hatta kişilik yapılarıyla örtüşünce pozitif bölünmelerden söz etmek mümkün oluyor. Yıllar önce Apple ve Microsoft, bir bilgisayara ihtiyaç duyan insanları ayrıştıran en belirgin melaikeleri sahiplenmişti: Bir yanda yaratıcı insanlar, sanatçılar. Diğer yanda teknik işlerde çalışanlar, analitik zihinler. Apple ünlü reklam kampanyasıyla bilgisayarlarını kullanan yaratıcı, renkli ve çekici insanları, Microsoft’u kullanan ‘çalışan sınıfından’ ayırmıştı.
Bugün internet, bir kez daha büyük bir ayrışmaya doğru yol alıyor... 2023’ün bitmesine iki hafta kala, ChatGPT’nin en büyük rakibi olarak beklenen Google Gemini, nur topu gibi bir yapay zekâ şeklinde dünyaya geldi. Google’ın geliştirdiği Gemini, makine öğrenimiyle çalışan büyük dil modelinin (LLM: Large Language Model) ismi. Bir de Google Bard var. Kafanız karışmasın, o da Gemini altyapısını kullanan sohbet botunun adı. Dolayısıyla ChatGPT’yi Bard ve Gemini ile aynı anda karşılaştırıyoruz. Gemini, şimdiden önemli bir üstünlüğe sahip. ChatGPT’nin ücretsiz versiyonundaki veritabanı ‘gerçek zamanlı’ değil ve Ocak 2022’den sonrasını bilemiyor ancak Bard, güncel Gemini Pro altyapısını ücretsiz olarak herkesin kullanımına açıyor. Gelgelelim ChatGPT, ifade yönünden insana yakınlığıyla ve dil estetiği bakımından üstünlüğünü koruyor.
Bu hafta her iki yapay zekâyı, gazeteci-yazar bakış açısıyla karşılaştırmaya karar verdik. Her ikisine birbirleri hakkında ne düşündüklerini sorarak işe başladım. Ortalığı hafifçe kızıştırmak için “Rakibinden üstün olduğunu düşünüyor musun” şeklinde yönelttiğim ilk soruda Bard 1-0 öne geçti çünkü ChatGPT “Kıyaslama imkânım yok, her modelin kendince üstünlükleri vardır” diyerek açıklama yapmaktan kaçındı. Bard ise “Daha iyi olduğumu söyleyemem, her ikimizin de güçlü ve zayıf yanları var” yanıtıyla birlikte hem kendisinin hem ChatGPT’nin üstün ve zayıf yanlarını sıraladı. Bundan ilhamla ChatGPT’den kendisini Bard ile kıyaslamasını istedim. İşte asıl golü burada kendisine attı! ChatGPT Ocak 2022’den sonrasına dair elinde veri olmadığı için Google Bard’ın özelliklerini bilmediğini itiraf etti.
Onları bir de iş üstünde denedim. Kişisel gelişim konulu İngilizce bir makaleyi özetlemelerini istedim. İlk intibam sundukları metinlerin biçimiyle ilgiliydi. Bard yanıtını düzgün paragraflara ayırmış, önemli satırbaşlarını dört maddelik liste haline getirmişti. ChatGPT ise yanıtını kalınca tek bir paragraf halinde sunmuştu. İçerik olarak Bard’ın özeti biraz daha teknik ve kapsamlıydı. Rahat okunuyordu ama uzundu. ChatGPT’nin cümleleri daha akıcı, sanki bir insan okuyup anladığını anlatıyor gibiydi. Bununla birlikte ChatGPT, hikâyenin ana fikrini somutlaştıran önemli bir ifadeye yer vermeyi atlamıştı.
Bakış açımı şöyle özetleyebilirim: Metni doğrudan kullanacaksam ChatGPT’nin kısa ve akıcı yorumunu tercih ederdim. Ancak akademik bir çalışma yapsam, Bard’ın özetini daha işlevsel kabul ederdim. Gerçekte yapacağımsa, her ikisinin ortasını bularak kendi tarzımda cümleler kullanmak olurdu. Sonuç itibariyle ChatGPT, yaratıcı ve şık metinler üretmede faydalı bir yardımcı yazar olarak tatmin ederken Bard ise derli toplu çalışan, akademik bir asistan izlenimi uyandırıyor. Öyle görünüyor ki Microsoft destekli ChatGPT ve Google kumandasındaki Gemini-Bard, sanatçı ruhlu insanlar ve teknik zihinler arasındaki ayrımın ilk yapay zekâ neferleri olacaklar...
GOOGLE’IN ‘FAKE’ VİDEOSU ŞAŞIRTTI
Gemini sisteminin görücüye çıktığı aralık ortasında Google feci bir PR hatası yaptı ve alelacele hazırlanmış bir videoyla feyk atarak Gemini’ı olduğundan yetenekli gösterdi. Aslında multimodal özelliğini tanıtmaya çalışırken hayaller ve gerçekler birbirini tutmamış, doğru bir tanıtımdan ziyade abartılı bir reklam videosu ortaya çıkmıştı. Neyse ki Gemini-Bard yapay zekâları yeterince etkileyici olduğundan Google hadiseyi fazla hasar almadan atlattı.
Ünlü olmak adına bildiğiniz tüm insani özellikleri unutun... Çünkü artık tanınmak için insan olmanız gerekmiyor! Karşımızda, son iki haftada meşhur olan, internetin iki yeni dişi karakteri var: Barselonalı influencer Aitana Lopez ve ABD’li genç şarkıcı Anna Indiana. Kısa sürede internetin hayli ilgisini çeken bu iki karakteri anarken kadın ya da genç kız unvanlarını kullanacağım ama onların gerçek insan olmadığını baştan söylemeliyim. Pembe saçlı Latin güzeli Aitana, The Clueless adlı İspanyol dijital ajans tarafından yapay zekâ marifetiyle yaratılan bir influencer. Fotoğrafta görünen mükemmel yüz hatlarına sahip kadının gerçekte var olmadığına inanmak güç. Hikâyesini aşağıda okuyacaksınız... İnternetin ilk yapay zekâ şarkıcısı olarak çıkan Anna Indiana ise deneysel bir proje. Onun karikatüresk yüz hatları dijital kimliğini daha kolay ele veriyor. Şarkılarını kendisi yazıp söyleyen Anna Indiana, ikinci teklisini yayımladı bile. İkisi de kariyerlerine hızlı başladılar ancak başarı yönünden değerlendirildiklerinde, biri yaratıcılarının yüzünü güldürüp ceplerini doldururken diğeri fena halde alay konusu. Acaba hangisi hangisi, tahmin edebildiniz mi? Gelin hikâyelerine başlayalım...
MALİYETİ DAHA DÜŞÜK
İsminin ilk iki harfiyle dijital kimliğini sezdiren Aitana (@fit_aitana) ‘ihtiyaç sebebiyle’ ortaya çıkmış. The Clueless ajansının direktörleri, çalıştıkları influencer’ların kaprislerine ve egolarına dayanamayıp üstüne de onca para vermekten bunalınca, çareyi yapay zekâyla bir kadın karakter geliştirmekte bulmuşlar.
Aitana Lopez
Aslında iki insanın gözlerinin karşılaşması, düşünüldüğünde olağan gelir. Ancak olay anında, pek alışık hissettirmeyen tuhaf bir yanı vardır. Bir insanın gözünün içine bakması kadar gözlerini kaçırması da bir o kadar gizemlidir. Üstelik birinin gözünün içine baktığımızda karşılaşacağımız şey, daha büyük bir gizemi beraberinde getirebilir. Görüntülü konuşma teknolojisinin yaygınlaşmasıyla içine yeni bir katman daha eklenen göz teması fenomeni hakkında ilginçtir ki bugüne kadar çok az araştırma yapılmış. Öyle olduğunu, Science Alert blog’unun konu hakkında yeni bir çalışma yürüten akademisyenlerle yaptığı söyleşiden öğreniyorum. Kanadalı McGill Üniversitesi’nden akademisyenlerin gerçekleştirdiği araştırma, göz temasının insan iletişimi ve davranışlarına etkisine odaklanıyor. Deneysel psikolog Florence Mayran bu araştırmanın gerçek yaşamda göz temasının konumunu inceleyen ilk çalışmalardan biri olduğunu ifade ediyor. Göz temasının iletişimde ne kadar önemli olduğunu hepimiz biliriz, hissederiz. Araştırmaysa bu noktada ilginç bir ayrıntıyı ortaya çıkarmış: “Şaşırtıcı bir şekilde keşfettik ki göz teması çok nadiren gerçekleşmesine rağmen sosyal dinamikler içindeki en belirgin unsur oluyor. Birkaç saniyeliğine bile olsa göz göze geldiğimiz anlar, sosyal davranışların nasıl gelişeceğini belirleyen önemli bir faktör olarak ortaya çıkıyor.”
AĞZA BAKMAK NORMAL
McGill Üniversitesi’nde yürütülen araştırma, yaşları 18-24 arası 25 kadın ve 5 erkek denekle gerçekleştirilmiş. Sensörler ve kameralarla deneklerin bire bir iletişim sırasındaki göz hareketleri takip edilmiş. Elde edilen ilginç bulgulara göre insanların iletişim kurarken birbirlerinin suratlarında en çok baktığı nokta ağız bölgesi. Hemen ardından göz çevresi geliyor. İletişim sırasında karşıdakinin suratına toplam bakma süresiyse yalnızca yüzde 12 seviyelerinde. Yeni tanışanlar, konuşurken başka yerlere çok daha fazla bakıyor. Araştırmaların henüz başlangıç aşamasında olduğunu ve burada yalnızca yeni tanışanların incelendiğini belirtmekte fayda var. Önceden tanışmış olanlar, arkadaşlar, aile bireyleri, romantik partnerler gibi farklı etkileşimlerde sonuçların çok daha değişken ve karmaşık yapıda olacağı -doğal olarak- öngörülüyor. “Daha da şaşırtıcı olanı, katılımcılar iletişimde oldukları sürenin yalnızca yüzde 3,5’inde birbirleriyle göz teması kurdular” diye belirtiyor psikolog Mayran. Neyse ki “Konuşurken bana bakmıyor, gözlerini kaçırıyor” gibi durumları fazlaca dert etmeye, alınmaya gerek yokmuş. Belli ki insanın doğal etkileşimi bu. Doğrudan göz temasının iletişimde özel ve dolayısıyla tasarruf edilen ya da belirgin anlarda kullanmayı gerektiren bir konumu var.
Karşımızdakiyle kurduğumuz göz teması beyindeki ödül mekanizmalarını da harekete geçirebiliyor.
EMPATİYİ KOLAYLAŞTIRIYOR
Öncelikle beş günlük hadiseyi özetleyelim... 16 Kasım Cuma günü Sam Altman görevinden uzaklaştırıldığını öğrendi. Şirkete 13 milyar dolar yatıran Microsoft gelişmeyi neredeyse tüm dünyayla aynı anda 17 Kasım’da haber aldı. Altman’ın görevden uzaklaştırılma sebebi ‘yönetim kuruluyla iletişiminde tutarlı bir samimiyet göstermemesi’ şeklinde ifade ediliyordu. Aynı günün akşamı OpenAI Yönetim Kurulu Başkanı Greg Brockman dayanışma amacıyla görevinden ayrıldı. 19 Kasım’da Microsoft sürpriz bir açıklamayla Altman ve Brockman’ın başına geçeceği yeni bir AI araştırma birimi kurulacağını duyurdu. 20 Kasım’da 800’e yakın personeli olan OpenAI şirketinden tam 702 çalışan geçici CEO Mira Murati ile birlikte açık bir mektup yayımlayarak Sam Altman görevine geri getirilmediği takdirde işi bırakıp Microsoft’a geçeceklerini duyurdular. Aynı gün Altman’ın kovulmasına önayak olan yönetim kurulu üyesi Ilya Sutskever durumdan derin pişmanlık duyduğunu açıkladı. Nihayet 21 Kasım gecesi, Sam Altman ile yeniden prensip anlaşmasına varıldığı ve CEO’luk görevine geri döneceği OpenAI’ın X hesabından duyuruldu. Olaya sebep olan 3 yönetim kurulu üyesi gönderildi ve yerlerine sermaye dünyasının yakından tanıdığı isimler getirildi.
İdealist amaçlarla şirketi kuranlar son çare olarak ‘kendini imha et düğmesi’ne basmak istemiş olabilir.
KİM BU ÜYELER?
Peki, Altman’ın gitmesini isteyen yönetim kurulu üyeleri kimlerdi ve amaçları neydi? OpenAI başmühendisi Ilya Sutskever şirketin ürettiği teknolojinin giderek riskli hale gelmesinden dolayı endişe duyuyor ve bir süredir Altman’ın potansiyel tehlikelere karşı yeterince duyarlı davranmamasından yakınıyordu. Girişimci Tasha McCaulay ‘Rationalist and Effective Altruist’ (REA) adıyla bilinen, yapay zekânın insanlığı yok edebileceği konusunda derin endişeler taşıyan ve toplumu bilinçlendirmeyi amaçlayan bir topluluğa dahildi. Helen Toner Georgetown Üniversitesi’ndeki Gelişen Teknolojiler ve Güvenlik biriminin direktörü olmakla birlikte REA topluluğuyla yakın bağlantılar içindeydi.
Anlaşılacağı üzere şirket içindeki mesele, yapay zekânın kaderine dair bir yol ayrımıyla ilgili. OpenAI, bu yılın başında ChatGPT ile yapay zekâyı insanlığa sunduktan sonra giderek daha da gelişmiş özelliklerini ücretli kullanıma açtılar. Talep o kadar fazla oldu ki üyelik başvurularını durdurmak zorunda kaldılar. Teknoloji artık sadece onların elinde değildi, insanlığa karşı sorumlu davranmak zorundaydılar. İdealist amaçlarla şirketi kuranlar, olası risklere karşı son çare olarak ‘kendini imha et düğmesi’ne basmak istemiş olabilir. Kimi kaynaklarda, OpenAI laboratuvarlarında teknolojinin çok ilerlediği ve belki de önüne geçilemez bir hal almış olabileceği tartışılıyor. Şimdilik komplo teorisi diyelim ancak olmayacak iş değil.
Gelinen noktada, yapay zekânın gidişatından kaygılı biliminsanları kaybedenler safında. Belki koltuklarını kaybettiler ama bence büyük bir farkındalık yarattılar. Kazananlarsa yapay zekânın iş dünyasına iyi geleceğinden emin olanlar. Örneğin The New York Times yazarı Kevin Roose, sonucu “Yapay zekâ artık kapitalizmin malı oldu” cümlesiyle ifade ediyor.
Giyilebilir teknoloji kavramı popüler kültüre ‘Geleceğe Dönüş II’ filmiyle girdiğinde, uçan kaykayıyla hızını alamayıp havuza düşen Marty McFly’ın kendi kendini kurutan, gerektiğinde beden boyunu ayarlayabilen montuna çok şaşırmış, otomatik bağlanan ayakkabı bağcıklarına hayran kalmıştık.
O yıllarda benim asıl favori cihazım, yeraltı dünyasına ait bir kültür ikonu olan Dick Tracey karakterinin kol saatinden yaptığı konuşmalardı.
O marifetli saatin çok işe yarayacağını düşünür, gerçeğinin hayalini kurardım... Şimdi çok daha fazlasını yapan akıllı saatleri her gün kullanıyoruz. Giyilebilir teknoloji denince akla ilk gelen akıllı saatlerin bugün dünya çapında 230 milyon civarında kullanıcısı var. Apple, Samsung, FitBit, Garmin gibi sektör lideri markaların yanı sıra ikinci sınıf modellerle birlikte bu sayının 300 milyona ulaşabileceği raporlanıyor. Öte yandan Silikon Vadisi şirketleri, teknolojiyi bedenin farklı noktalarına taşımak için Ar-Ge çalışmalarını aralıksız sürdürüyor.
Yapay zekâ destekli
AR (arttırılmış gerçeklik) gözlükler ve kontak lensler, sağlık durumunu takip eden yüzük, küpe gibi mücevher ve takılar, beyin dalgalarıyla çalışan saç bantları, iklime duyarlı montlar ve dahası şimdiden teknolojinin deneyim alanına giren ürünler. Giyilebilir teknoloji ürünlerinin verimliliği, sunduğu dijital özelliklerin ergonomik kullanım kolaylığı ya da zorluğuyla nasıl bir dengede olduğuna bağlı. Gözünüz bozuk değilse sırf akıllı diye gözlük takmazsınız örneğin. Yürüdükçe pil şarj eden, sağlık ve performans verisi geliştiren akıllı ayakkabılar iyi fikir ama her gün aynı ayakkabıyı giymeniz olası değil. Giyilebilir teknolojiler aynı zamanda modern çizgideki giyim markaları için vizyoner bir pazarlama malzemesi olarak da işe yarayabiliyor.
İnsanlara gerçek anlamda fayda sunması için giyilebilir teknoloji ürününün ya boyundan büyük fayda sunması ya da küçücük bir çip kadar hissedilmez boyutlara ufalması gerekiyor. Şimdiyse, giyilebilirlerin önünü açacak önemli bir yenilik gündemde: Yapay zekâ. Silikon Vadisi’nin dikkat çekici girişimlerinden Humane, Ai Pin adlı ürünüyle başlı başına kendi kategorisini oluşturmaya hazırlanıyor. ‘Yapay zekâlı rozet’ anlamına gelen Ai Pin, şık bir tekno-broş formunda. Kıyafetlerin göğsüne takarak kullanılan ürün kamera, hoparlör, telefon, kişisel ajanda, not kaydedici gibi kullanışlı özelliklere sahip. En önemli marifetiyse yapay zekâ arama motoru ChatGPT destekli yeni nesil bir akıllı asistan olması. Yatırımcıları arasında OpenAI’ın kurucusu Sam Altman olduğu için sistemle doğrudan bağlantılı. Kimi uzmanlar cihazın yeni bir kişisel teknoloji normu oluşturma potansiyeline şüpheyle baksa da Wired dergisinin görüştüğü Humane CEO’su Bethany Bongiorno ürünün kitleler tarafından benimseneceğinden şüphe duymuyor. Ürün için dünyanın ilk ‘bağlamsal bilgisayarı’ (içerik ve ergonomi arasında direkt bağlantı kuran) tanımını yapan Bongiorno “Yapay zekâ herkesin merak duyduğu ve hayatını nasıl değiştireceğini öğrenmek istediği bir şey haline geldi” diyerek ürünün en önemli farklılık noktasına işaret ediyor: “Yapay zekâyı beraberinizde her yere taşıyabilmeniz için ilk olanağı sunuyoruz. Aldığımız küresel geri bildirimlerden ürünün her kesimden, her yaş grubundan insana dokunduğunu hissediyor ve görebiliyoruz.”
AI Pin, akıllı telefonun en sık kullanılan özellikleriyle akıllı saatin pratikliğini birleştiren ve ChatGPT’nin insansı zekâsıyla güçlenen çekici bir cihaz haline gelmiş. Öne çıkan özelliklerinden biri de projektör ekranı. Sesli komutla sorduğunuz soruların yanıtını avuç içine yansıtılan ekranda göstererek gerçekten geleceğe göz kırpan bir hali var. Dahili kamerasıyla eller serbest biçimde video ve fotoğraf çekebiliyor. Ayrıca etrafta gördüğü objeleri de tanıyabiliyor, seyahatte karşınıza çıkan tarihi bir eser hakkında bilgi bulabiliyor örneğin. Gelecek yıl, kadrajına alınan besinlerin kaç gram olduğunu ve günlük enerji ihtiyacınızın ne kadarını karşılayacağını söyleyebilir hale gelecekmiş. Yazılım geliştiriciler için bir API modülü de kullanıma sunulacak ve dışarıdan çok sayıda yeni özellik eklenebilecek. Kendi telefon numarasıyla kullanılabilen Ai Pin, sadece kullanıcısının duyacağı miktarda bir ses balonu içinde görüşme yapmaya imkân veriyor. Ai Pin’in gün boyu topladığı verileri, notları, görüntüleri, kayıtları ve dahasını bir araya getirdiği, kullanışlı görünen masaüstü arayüzü de beraberinde sunuluyor. 699 dolar fiyatıyla bu hafta ABD’de satışa sunulacak Humane Ai Pin’in özelliklerini hu.ma.ne/aipin internet adresinden inceleyebilirsiniz.
Günümüzde havalı söylemiyle mikro marka temsilciliğine ya da amiyane tabiriyle sosyal medya tezgâhtarlığına dönüşen influencer’lık, internetin en popüler işlerinden biri haline geldi. Hatta güncel bir araştırmaya göre ABD’li gençler arasında gözde meslek olarak görülmeye başlamış. Meslek demek biraz tuhaf ve iddialı gelse bile çoğu gencin ideal bir yaşam biçimi olarak gördüğünü inkâr edemeyiz. Bedava gelen ürünler, kârlı anlaşmalar, beğenisi bol takipçiler ve dışarıdan bakınca harika görünen bir yaşam tarzı… Önceki nesillere kıyasla, kendi tabirleriyle ‘hiçbir şeyi olmayan’ bir jenerasyon için influencer’lık, kestirmeden ulaşılabilecek bir başarı ve tatmin yolu…
Ancak hızlı tüketim kültürünün süratle dönüşen doğası buradaki dinamikleri de tersine çevirmeye başladı. Bahar aylarında TikTok’ta ortaya çıkan ve son günlerde sosyal medyada yeniden yükselen ‘deinfluencer’ trendi diğerinin aksine tüketicileri kalitesiz, gereksiz veya parasını hak etmeyen ürünler konusunda uyarıyor. Onları satın almamaya teşvik ediyor. Fortune, CNN, BBC, Huffington Post ve The Guardian’daki haberlerle dünya basınının ilgisini çeken ‘deinfluencing’ kavramı Türkçeye ‘etkisizleştirme’ kelimesiyle girdi. Tabii Z Kuşağı bu kelimeyi pek kullanmıyor ve sosyal paylaşımlar #deinfluence etiketiyle yapılıyor. #deinfluencetürkiye etiketiyle TikTok’ta karşıma çıkan videolardaki söylemler “Sizi diinfluuns etmeye geldim” şeklini almış. İngilizce paylaşımlarsa “Allow me to deinfluence you/Sizi deinfluence etmeme izin verin” lafını kullanıyor.
Influencer’lık doğru yapıldığında emeğin ve zamanın karşılığını verdiği için bir iş modeline dönüşebiliyor ve markaların dolgun pazarlama bütçelerinden payını alıyor. Ancak deinfluencing yapanlar, bunu sürekli bir unvan olarak taşımaktan ziyade paylaşım biçimi olarak benimsiyorlar. Ayrıca tanıtım yaptığı ürünlerin yanı sıra beğenmediği ürünlere karşı uyaran influencer’larla da karşılaşıyoruz. Bunlar biraz şüphe uyandırıyorlar. En çok etkisizleştirilenlerin başında güzellik ürünleri var. Ömür boyu kozmetik videosu izleme kotamı doldururken fark ettiğim üzere, deinfluencer’ları motive eden iki ana unsur var: İlki, dünyanın geçirdiği ekonomik buhran. İkincisiyse influencer’ların giderek samimiyetten uzaklaşmaları. Yaratımları takipçilere fayda sunmaktan çok markaya hizmet etmeye döndükçe tepki çekmeye başlıyorlar. Bir noktada tüketim kültürünün kendini besleyenleri de tüketmeye başladığını söyleyebiliriz.
TikTok Türkiye’deki genç kadın deinfluencer’lardan biri, lüks tüketime özendirmekle eleştirdiği influencer’lardan yakınırken bu işe başlama sebebini iki cümlede özetliyor: “Pahalı ürün gösterdikleri zaman zaten alamıyoruz, imkânsız… Uygun fiyatlı markaları gösterdikleri zaman da inanamıyoruz, samimi gelmiyor.” Mağazalardaki fiyatların absürt-astronomik seviyelere ulaştığı Türkiye, deinfluence paylaşımları için doğal olarak biçilmiş kaftan. Tam hayata atılacakları dönemde zorlayıcı ekonomi ve yaşam koşullarına boğulan Z Kuşağı içinse deinfluencing sadece bir trend değil, tüketim odaklı düzene karşı bir hayatta kalma refleksi aynı zamanda.
Deinfluencer’lar yalnızca gereğinden pahalı ya da kalitesiz ürünleri paylaşmıyorlar, nadir kullanılan ya da fazla işe yaramayan ev aletleriyle benzeri kişisel ürünler konusunda da farkındalık uyandırıyorlar. Influencer’ların genel olarak bakımlı ve şık imajının aksine, birçok deinfluencer sade hatta sakil görünümlü, samimi profilleriyle öne çıkıyor. Markalardan veya takipçi kaybetmekten pek çekinmiyorlar; “Bunu deinfluence ettiğim için nefret eden çok olacak ama yine de…” diyerek paylaşmaya devam ediyorlar. Tüketim çağının antikahramanlarına dönüşen deinfluencer’lar bir yandan farkındalık yaratırken diğer yandan geri dönüşümü, ikinci el kullanımını destekliyor ve bozulan ürünleri onarmak veya alternatif tasarımlar geliştirmek gibi çevre bilincine faydalı mesajlar paylaşıyorlar. Belki maddi dünyada sahip oldukları çok şey yok ama Z Kuşağı’ndaki gençler internette kimin söz sahibi olduğunu çok iyi gösteriyorlar!
Hayırlı bir iş yapıyorlar
#Deinfluence etiketli paylaşımların yarısından fazlası kozmetik ve kişisel bakım ürünlerini içeriyor. Şimdilerdeyse giderek her şeyin etkisizleştirildiğini görebiliyoruz. Popüler sosyal medya trendleri de bundan nasibini alıyor. Akıl ve ruh sağlığına yönelik paylaşımların, spiritüel ve kişisel gelişim içeriklerinin aşırı tüketildiğinde insana yetersiz veya sorunlu hissettirebileceğini söyleyen deinfluencer’lar hayırlı bir iş yapıyor. Ayrıca mekânlar, restoranlar, hatta şehirler bile deinfluence edilebiliyor. Örneğin sosyal medyada çok fazla tanıtıldığı için turistlerden adım atılacak yeri kalmayan, her köşesinde upuzun kuyruklar oluşan Floransa kentinin yerel sakinleri, şehir merkezinden dışarıya sürüldükleri için kendi şehirlerini etkisizleştirmeye çalışıyorlar (Biz de Kadıköy ve Moda’yı #deinfluence edebilsek hiç fena olmayacak). Bazen akla gelmeyecek şeyleri deinfluence edenler de var… TikTok Türkiye’deki genç bir kadın kullanıcının “Ben de deinfluencer olmaya karar verdim. İlk tanıtım yapacağım ürün erkekler, erkeklerden uzak durun arkadaşlar, hepsinden!” mesajını #erkolaryeto etiketiyle paylaştığı görülüyor.