Trenle Aizanoi Antik Kenti’ne Gittik

Geçtiğimiz pazar günü Aizonai Antik Kenti’ne sıradışı bir yolu takip ederek ulaşmak için rotamızı ilk olarak Bursa’nın dağ yöresi kasabalarından Büyükorhan’a çevirdik ve Dursunbey-Kütahya –Bursa sınırlarının kesiştiği ve tren yolculuğumuza başlayacağımız Gökçedağ istasyonundan trene bindik. Posta treni de denen bu toplu taşıma aracı bölge için çok önemli. Alöve, Balıköy, Değirmisaz, Demirli, Emirler ,Tavşanlı, Güzelyurt, Köprüören, Yoncalıhamam, Demirciören istasyonlarından ve yerleşim yerlerinden geçen trenimizle keyifli ve güzel manzaralı bir yolculuk yaparken hem güzel doğayı seyrettik hem de trenimizin durduğu her istasyonda trene binen –inen yöre insanı ile tanışma ve sohbet etme fırsatı bulduk.

SIRADIŞI BİR ANTİK YERLEŞİM

Son durağımız olan Kütahya’ya vardığımızda ise aracımızla buluşarak Kütahya şehir merkezine geçtik ve öğle yemeği molası verdik. Öğle yemeği molasının ardından Kütahya’da kısa bir yürüyüş turu yaparak Germiyan sokağından geçtik, Mevlevihane olarakta bilinen Dönenler cami, Kütahya’nın en görkemli yapısı Ulucami’yi, Orjinali imaret binası olan Çini Müzesini gezdik. Sıcak ağustos gününde kendimizi çok yormak istemedik çünkü gezimizin asıl hedefi Çavdarhisar ilçesi yani Aizanoi Antik Kenti’ydi. Çavdarhisar- Aizanoi Anadolu’da ayakta kalmış en iyi durumdaki Zeus tapınağına sahip ve dünyada bilinen ilk borsa binalarından birinin bulunan kent, birbirine bitişik nizamda inşa edilmiş 15 bin kişilik tiyatrosu ve 13 bin 500 kişilik stadyumu ile de halen daha pek çok kişinin ziyaret etmediği sıradışı bir antik yerleşim.

ESKİ İKİ KATLI EVLER

Aizanoi Antik Kent, Kütahya’nın Çavdarhisar ilçesinde. Uşak yolu üzerinde anayoldan dışlanmış kendi halinde bir ilçe burası, öyle geçerken uğrarım diyebileceğiniz türden de bir yer değil. Özel olarak vakit ayırmanız gerekiyor, ve özel ilgiyi, de hak ediyor aslında. Sadece Çavdarhisar’da yaşayanlar hak etmiyor bence, çünkü defalarca gittiğim ilçede gördüğüm, kendileri iç içe yaşadıkları bu tarihe karşı çok ilgisiz. Ne zaman gitsem toz toprak içinde sokaklar, yıkılmaya dökülmeye yüz tutmuş eski iki katlı evler. Bu yerleşimin Penkalas yani Kocaçay Irmağı’nın yukarı kesiminde, Tanrıça Meter Steunene’nin kutsal mağarası civarında yaşayan Frigyalılar’ın öncülü olarak antik kaynaklarda geçen, “Azan” adlı mitoloji kahramanının Su perisi Erato ile efsanevi Kral Arkas’ın birleşmesinden ortaya çıktığı sanılmakta. Muhtemelen bu mitoloji kahramanından Aizanoi kentinin adı kaynaklanmış olabilir.

ÇAVDARHİSAR ADI VERİLMİŞ

Aizanoi, antik Frigya’ya bağlı olarak yaşayan Aizanilistler’in ana yerleşmeleriydi. Kentin yüksek platosu üzerinde bulunan etkileyici Zeus Tapınağı’nın çevresinde yapılan kazılarda, M.Ö. 3. Bin yıllarından yerleşme tabakaları ortaya çıkarılmış. Yakın zamanda ovanın birçok yerinde saptanan yerleşme yerlerinden birisi de, Anadolu’nun erken dönemlerinde bu kutsal ana alanının yerindeydi. Helenistik Dönem’de bu bölge, değişimli olarak Bergama ve Bithynia’ya bağlı iken, M.Ö. 133’de Roma egemenliğine girmiş . Aizanoi, Erken Bizans Dönemi’nde piskoposluk merkezi iken, M.S. 7. Yüzyıldan itibaren önemini yitirmiş hatta tapınak düzlüğü, Ortaçağ’da bir hisara dönüştürülmüş. Selçuklu Beyliği Dönemi’nde, Çavdar Tatarları tarafından üs olarak kullanıldığı için buraya Çavdarhisar adı verilmiş.

E EN AZ 3-4 SAAT GEREKİYOR

Aizanoi, 1824 yılında Avrupalı gezginlerce yeniden keşfedilmiş, 1830/40’lı yıllarda incelenmiş ve tanımlanmış. 1926 yılında M. Schede ve D. Krencker başkanlığında Alman Arkeoloji Enstitüsü’nün kısa süreli kazıları başlamış. 1970 yılından 2010 yılına kadar aynı Enstitü çalışmalara devam etmiş, 2011 yılından itibaren çalışmaları Pamukkale Üniversitesi Arkeoloji Bölümü devralmış. Kentte o dönemde yaklaşık seksen bin civarında nüfusun olduğu tahmin ediliyor ve bu hatırı sayılır bir nüfus.. Şehrin kalıntıları arasında, dünyada en iyi koruna gelmiş Zeus Tapınağı, on beş bin seyirci kapasiteli tiyatro ve ona bitişik on üç bin beş yüz seyirci kapasiteli Stadyum, İki Hamam, Borsa Yapısı, Sütunlu Cadde, Kocaçay üzerinde ikisi ayakta, 5 adet köprü, Meter Steunene Kutsal Mekanı, Kent Mezarlığı, tek kemerli bir su bendi, su yolları, anıtsal kapı yapılar bulunuyor ve tüm bunları yürüyerek gezmek için size en az 3-4 saat gerekiyor. Şunun da altını çizmek isterim ki; Aizanoi Antik Kenti, Efes, Bergama, Side gibi antik kentlerle aynı dönem yani çağdaştır.
Roma imparatorluk döneminde tahıl ekimi, şarap ve yün üretimi sayesinde zenginleşmiş ve ünü bölge sınırlarını aşmış olan Aizanoi’de kesin kentleşme bulgularına ancak MÖ. 1. yüzyıl sonlarına doğru rastlanılıyor. Yine ilk sikkelerin de bu dönemde basıldığı söyleniyor. Aizanoi Antik Kenti en parlak dönemini MS. 2. yüzyıl da yaşamış, büyük imar faaliyetleri görmüş ve bugün de ayakta olan dönemde bir çok yapı inşa edilmiş.

BORSA BİNASI

Kentteki ilginç yapılardan biri de Borsa Binası. MS. 2. yüzyılın ikinci yarısında tahıl pazarı olarak kullanılan yuvarlak yapının (macellum) duvarlarında; imparatorluk pazarlarında satılan tüm malların fiyat listeleri, MS. 301 yılında İmparator Diocletian’ın enflasyonla mücadele için yaptığı ücret tespitlerini gösteren yazıtlar yer almakta. Bunlar arasında ‘‘kuvvetli bir köle iki eşek fiyatına, bir at üç köle fiyatına, yani 30 bin dinara eşit’’ şeklindeki tarife ve fiyat listeleri ilginçtir. Kentin mimari gelişimi ve sosyal yaşantısı hakkında kesin bilgiler vermesi bakımından önemli sayılan bu yapı, dünyanın ilk ticaret borsası olarak tanımlanmaktadır.
Sütunlu Cadde: Borsa binasına kuzeydoğudan bitişik dükkan ve galerilerin sıralandığı sütunlu yol, borsadan geçip bir köprüyle Zeus Tapınağı’ na oradan Kybele Kutsal Alanı’ na kadar uzanıyormuş, günümüzde çok az kısmı ayakta.

HAYVAN DOSTU KENT

Aizanoi ismine dair bir başka efsane; Kütahyalı olduğu düşünülen Ezop’un (Aisopos) masallarına da Aizanoi adından ve efsanelerinden uzaklaşarak biraz da arkeolojik verilere göre tarihi Aizanoi Zeus Tapınağına giren kirpi ve tilkinin hikâyesiyle Aizanoi’u anlatırsak yerleşimdeki Zeus Tapınağı’nın ilk yönetici -rahibi Euphorbus’un, tapınağa kirpi (eksis) ve tilki (ouanous) kurban edilebileceğini bildirdiği, bu nedenle Aizanoi adının kirpi ve tilki isimlerinin birleşmesinden (eksouanous) türetildiği anlatılır. Sevimli bir kirpi ile akıllı bir tilkinin adını taşıyan bu hayvan dostu kent Aizanoi deniz seviyesinden 1085 metre yükseklikte bir plato üzerine ve Rhyndakos Nehri’nin kollarından Penkalas Çayı’nın (Kocaçay) iki yanında konumlandırılarak hayat bulmuş, öyle ya eski dönemdeki kentler ya suyun kenarına yapılmış ya da içinden su geçermiş... Yani içinden su geçen ve sırf bu yüzden bile özel olmayı hak eden şehirlerden ama ayakta duran iki köprüye dair restorasyonlar tam bir hayal kırıklığı. Görünce üzülebilirsiniz. Tapınağın hemen altındaki toprak yol üzerinde bulunan bazı ahşap Çavdarhisar evleri de restore ediliyor, bakalım bir sonraki ziyaretimizde ne halde bulacağız onları. Yakınındaki mermer ocaklarından alınan mermerlerle anıtsal ölçülerde inşa edilmiş kamusal ve dini yapılara sahip, geçmişinin görkemli ama bir o kadar da yorgun izlerini sessiz, sedasız günümüze taşımış bu kent çok daha fazla ilgiyi hak ediyor.
Pandemi döneminin en umutsuz günlerinde başladığım, 6 Mayıs 2002’de yazdığım ilk yazıdan bu yana kendi çektiğim fotoğraflarımla kaleme aldığım tam 100 tane yazı olmuş. Birlikte bayağı bir gezdik. Yani bugün dalya deme yazısı. 100. yazı ile sizlere güzel bir ağustos gününde konuk oluyorum, iyi pazarlar...