Boeing gaz kollarını açtı

DÜNYANIN en büyük uçak üreticilerinden bir olan Boeing, talihsiz yıllardan sonra yeniden ayağa kalkmaya hazırlanıyor.

737MAX uçaklarının 346 kişinin ölümüyle sonuçlanan iki kazasından sonra Boeing ciddi bir bunalıma girdi. Çünkü o uçaklarda imalatçı hataları belgelendi. Aslında bir yazılım hatası uçağın burnunu kontrollü olarak yukarı değil aşağı verdi ve uçakların çakılması felaketleri getirdi. Hep tartışıldı, ‘Pilotlar bu anormal durumdan uçakları çıkarabilir miydi’ sorusu net bir cevap bulmadı.

YAKIN MARKAJA ALINDI

FAA alışılmış şekliyle Amerikan Havacılık Otoritesi Boeing’i gözaltına aldı. Uzmanlar günlerce fabrikalarda inceleme yaptı. 737 Max uçaklarının 8 ve 10 tiplerinde imalatlar durdu. Kazadan sonra fabrika, iki-üç ay boyunca bu uçaklardan hiçbir sipariş alamadı. Üstüne bir de Alaska Havayolları’nda uçuş sırasında bir Max uçağının kapı tıkacı havada patladı. Ama ölen ya da ciddi yaralanan olmadı. 

737 MAXŞ uçağının güvenilir hale geldiğini o zamanki FAA Başkanı Dickson bizzat uçarak test etti. Buldukları  küçük hatalar hızla giderildi ve bu uçaklar tam güvenli damgasını aldı. Zaten geçen yıl da Boeing’in zar zor teslim ettiği 348 uçaktan büyük kısmı MAX uçağı oldu. Boeing’in uzun menzilli 787 uçaklarında da sorunlarla karşılaşıldı. Ama büyük kısmı hızla giderildi. Bu uçakların ilk imalatında da batarya yangınları çıkmış, kullanıcılar uçakları Seattle Everett’teki fabrika apronunda bırakmıştı. Sonuçta bugün 787, önemli ticari bir başarıya imza atıyor.

YENİ NESİL 777X

Şirketin büyük ticari başarı sağlayan uzun menzilli 777 uçakları ise artık yerlerini yeni nesil olan 777X’e bırakıyor. Katlanan kanatlı 16 bin 170 km menzilli bu uçak, yakıt verimlilği ile ultra uzun menzilde yeni bir başarı hikâyesi yazacak. Ancak bu uçağın test uçuşları, fabrikadaki çalkantılar ve grevler yüzünden durmuştu. İki sınıfta 426 koltuklu ve 363 sipariş alan 777X  heyecan verici test uçuşlarına grevde başladı, 777-787 ve 737 MAX serisinde çalışan montajcıların grevleri istedikleri ücret ve sosyal haklar verilince durdu. Ama grev boyunca yine şirket ciddi para kaybetti. Boeing 2023 yılında 528 uçak teslim etmişti. Ama 2024 bunun yarısından biraz fazla uçak teslimi ile sonlandı. Şirket şimdilerde içine düştüğü derin mali sıkıntıdan ağır ağır çıkıyor.

PEGASUS SİPARİŞİ

Türkiye’nin düşük maliyetli lider havayolu şirketi Pegasus, yıllar önce Boeing ile yollarını ayırmış, filosunun neredeyse tamamını Airbus A320-321neo ailesine çevirmişti. Şimdilerde bu aileden filosunda 100’den fazla uçak var. Ama Ali Sabancı yepyeni bir kararla ve şok etkisi yapan Boeing siparişi ile gündeme geldi. 100’ü kesin diğer 100 adedi vazgeçilebilir ya da başka tiplere dönüşebilir şekilde 200 adet 737MAX serisi 10 tipinde uçak  ısmarladı. 2028 yılında bu siparişin ilk uçağı gelecek. Liste fiyatı üzerinden 36 milyar dolarlık bu sipariş bir şirket tarihindeki en büyük uçak siparişi olarak kabul edildi. Ali Sabancı’nın Boeing’le geçmişe dönük iyi ilişkilerinin de etkili olduğu bu siparişte uçakların pazarlıkla gelinen birim fiyatlarını belki hiçbir zaman öğrenemeyeceğiz ama bilinen o ki çok çok daha ucuza bu uçaklar alınacak. Üstelik şirketin iyi bildiği CFM-LEAP 1B motorları ile Airbus neo serisinde olduğundan biraz daha fazla yakıt tasarrufu MAX 10 serisinde sağlanacak.

BOEING 797’Yİ YAPACAK MI?

Şirket bir ara model olarak B797 diye bir uçak yapacağını yarı resmi de olsa duyurmuştu. Bu uçak 787 modelinden biraz küçük olacak. Ocak 2020’ye kadar Boeing’in 797 için planı, 737 ile 787’nin tam ortasında yer alacak 757/767 boyutlarında bir uçak olmasıydı. Dünya çapındaki tüm havayollarının Boeing 757’nin yerini alacak bir uçağa kesinlikle ihtiyacı vardı (Airbus A321neo bunu kanıtladı) ve her şey harika gidiyordu. Ama patlayan pandemi 797 hayallerini erteledi. Yine de sessizce süren projede 707-9 ve 10 modellerinin pazarı ciddi kucaklayacak bir model olması hedefleniyor. Yani bu uçak 60 yıllık 737 gibi büyük ticari başarı yakalamış bir uçağa benzemeyecek.

787 tasarımına daha yakın olacak 797 uçağının gövdesinin burundan kuyruğa kadar doğrudan 787 platformundan alınacağı ve ölçek dışında çok az değişiklik yapılamayacağı sanılıyor. Tahminlere göre kanatların da 787 tasarımına dayanacağı düşünülüyor. Ancak, genel yüzey alanı ve eğime daha az ihtiyaç olacak ve bu da ona biraz farklı bir görünüm kazandıracak. Dikey dengeleyici muhtemelen 787’dekinden çok farklı bir tasarıma sahip olacak. Daha kısa olacak, daha küçük bir dümeni olacak. 797’nin iniş takımları muhtemelen şu anki 737’dekilerden daha uzun olacak. Motorlardan tasarımlarının nispeten basit olacağı ve 787’de bulunan ikonik açılı şeritlere sahip olmayacağı yönünde tahminler var. 797 uçağının gerçek tasarımını görmek için 3-5 yıl beklemek gerekiyor. Yani fabrika bundan tamamen vazgeçmezse...

TAM GAZ İMALAT GEÇTİ

Boeing’in şimdiki hedefi MAX serisi üretimini hızlandırmak, 787 teslimatlarını çoğaltmak ve bir an önce  katlanan kanatlı 777X uçağını sertifikalandırıp müşterilere sunmak. Elbette fabrikayı batmaktan kurtaran askeri havacılık ve uzay işleri oldu. Oralarda önemli bir aksaklıkla karşılaşılmadı. Boeing son yıllarda o kadar çok talihsizlik yaşadı ki, aldığı dersler artık geride kaldı ve tam gaz imalata geçti. Bu arada tedarikçilerden de siparişler çeken fabrika, birçok şeyi kendi kontrolünde üretmek için satın almalar da yaptı ve yapıyor. Uçak sanayi Boeing’in başına gelenlerden sonra basit bir yazılım hatası değil sadece bir civatanın bile nelere mal olacağını yaşayıp gördü. Üstelik fabrika en büyük darbeleri kendi ülkesinin havacılık otoritesinden aldı. Şirketin en önemli yüzünden olan başkanlık uçakları Air Force One’da bile fiyat konusunda sorunlar çıktı.

Sanıyorum sorunlar geride kaldı. Bundan sonra şirket hızla Airbus’a yetişmek ve gelecek 5 yılda teslimatlarda Avrupalı imalatçıyı geride bırakmak için koyduğu hedefler için çalışacak.

YENİ ZELANDA’DA AUCKLAND, AMERİKA’DA MINNEAPOLIS

Avusturalya’da Melbourne hattı açılışında Yeni Zelanda uçuşlarının başlayabileceğini yazmıştım. Öyle de oldu. THY büyük ihtimalle bu ilkbahar da Yeni Zelanda’nın en büyük kenti Auckland’a uçmaya başlayacak. Bu uçuşlarda Singapur duraklamalı olacak. Henüz bu uçuşlarda da  Melbourne hattında olduğu gibi 5. trafik hakkı alınıp alınmadığı bilinmiyor.

Haftada 4 gün olarak planlanan uçuşları Amerika Birleşik Devletleri’nde orta batıdaki Minneapolis seferleri izleyecek. Minnesota eyaletinin en büyük kenti Minneapolis seferlerinin de hafta 4 gün olması hedefleniyor. THY’nin ABD’deki 15. uçuş noktasını daha sonraları planlanan Orlando, Charlotte ve Philadelphia seferleri izleyecek.

Birçok hatta şu günlerde trafik artışları yapan THY, yarın Şam (DAM) ve ardından da Halep seferilerine başlıyor.  27 Mart’tan itibaren Kuzey Makedonya’da Ohrid’e  uçmaya başlayacak. Bu uçuş Üsküp’ten sonra ülkedeki ikinci uçuş noktası olacak. Hem Üsküp hem de Ohrid havalimanları TAV tarafından işletiliyor. Şirketin yeni uçuş noktası projeksiyonunda Peru’da Lima ve Kamboçya’da Punom Pen var.

EN TALİHSİZ HAVACILIK KURULUŞU

Ölümle sonuçlanan uçak kazaları yaşayan havayolu şirketleri elbette 2024 yılının en talihsizleri oldu. Boeing için çalkantılı geçen 2024 şimdilerde sakinleşmeye doğru gidiyor.  Ama bunlar dışında imalat-malzeme hatası yüzünden havayolu şirketlerini ve hatta bir uçak fabrikasını çok zor durumda bırakan şirket ise Pratt&Whitney büyük zararlara yol açtı. Büyük  tazminatlar ödemesine rağmen sorunlu motorları ile henüz tam olarak başa çıkamadı. Gelecek yıllarda da bu motorları onarmak için büyük zamana ihtiyacı olacak. Sorunlu motorları  geri çağırma sonucu RTX (P&W ana firma) hisse fiyatları yüzde 11’den fazla düştü. Şirket kârında da 500 milyon dolardan fazla düşüş bekliyor.

Pratt & Whitney, belirli motor parçalarının üretiminde kullanılan toz metalde nadir görülen bir durumun, A320-321 neo’ya güç veren PW1100G-JM (GTF) filosunu sıkıntıya soktu. Ana şirket  RTX, 2023 ile 2026 yılları arasında yaklaşık 700 motorun atölye ziyaretleri için sökülmesi gerekeceğini ve bunun küresel olarak en az 600 Airbus jetini etkilemesi muhtemel olduğunu söyledi. Etkilenen motorlar Ekim 2015 ila Eylül 2021 arasında üretildi. Bu motorların sayısı neredeyse 3 bine çıktı. Bu motorları kullanan çok sayıda havayolu şirketi Airbus uçaklarını uçurulamıyor. Ve havayollarının operasyon zararları her geçen gün biraz daha büyüyor.

Türk Hava Yolları filosunda da bu yüzden 35’ten fazla Airbus 320 ve 321 neo uçağı aylardır yerde yatıyor. Pratt&Whitney bir tazminat ödüyor ama bu tazminat operasyondan kaynaklanan zararları karşılamıyor. Bir de havayolları yere indirmek zorunda kaldıkları bu sorunlu motorlu uçaklar yüzünden birçok uçuş noktasında seferlerini iptal etmek ya da frekans azaltmak zorunda kaldı. Bu da şirketlerin uçuş programlarını altüst etti.