×
HIRVATİSTAN Balkanlar’ın turizm merkezi. İrili ufaklı adalar, Dubrovnik ve Split gibi merkezleriyle Adriyatik kıyısı da tam bir doğa harikası.
1991’de bağımsızlığını kazanıp, sonra da uzun bir savaşın içinden geçen ülkenin nüfusu 3.8 milyon civarında ama her yıl 20 milyona yakın turist ağırlıyor.
Sava Nehri kıyısında kurulan başkent Zagreb, Roma dönemine dayanan zengin bir tarihe sahip. Balkanlardaki diğer başkentlere göre Batı Avrupa etkisi daha hakim. Özellikle gastro turizm sahnesi ve Noel pazarı ziyaretçi çekiyor. Bu gökten turist yağan ülkenin önemli havalimanı Zagreb uzun süredir TAV Havalimanları Holding tarafından işletiliyor. Ben de uzun süredir bu havalimanını görmeyi çok istiyordum. Şirketin Kurumsal İletişim Direktörü Erhan Üstündağ ile birlikte gittim, gördüm ve çok etkilendim.
2042’YE KADAR İŞLETECEKLER
TAV Havalimanları CEO’su Serkan Kaptan, “Zagreb Havalimanı’nı içinde yer aldığımız konsorsiyumla birlikte Aralık 2013’ten bu yana işletiyoruz. 2017’de de yaklaşık 330 milyon Euro yatırımla yapılan yeni terminali tamamlayarak işletmeye açtık. Servis şirketlerimiz BTA, TAV Technologies ve Havaş’ı da Zagreb’e taşıdık. Zagreb, ortağımız Groupe ADP ile üçüncü ülkelerde birlikte aldığımız ilk proje olması açısında da önemli. Kuzey Makedonya’nın başkenti Üsküp ve turizm merkezi Ohrid ile birlikte bu bölgede üç havalimanı işletiyoruz. Onlara kuzeyde, Riga’daki operasyonlarımızı da ekleyebiliriz. Doğu Avrupa ve Balkanlar önemli büyüme potansiyeline sahip. Karadağ’da Podgoritsa ve Tivat olmak üzere iki havalimanı ile de yakından ilgileniyoruz” dedi.
Öte yandan, TAV Havalimanları’nın bu bölgede güçlü bir repütasyonu var. 2017’den bu yana düzenli olarak Uluslararası Havalimanları Konseyi (ACI) yolcu memnuniyeti anketlerinde Zagreb Doğu Avrupa’nın en iyi havalimanları arasında yer alıyor.
BÖLGESEL jet pazarının iki önemli oyuncusu var. Biri, Airbus Kanada imalatı A220 ( Bombardier C serisi-Montreal ) uçakları ve Brezilya Embraer’in özellikle E195-E2 uçakları kıyasıya bir rekabet yaşatıyorlar. İkisi de iyi uçak. İkisinin de yakıt harcaması düşük. Çevre kirliği acısından da yeni nesil şartlarına uyumlu. Bu iki uçaktan A220 toplam 130-150 koltuklu olabiliyor. Embraer E195-E2 ise tek sınıfta 146 koltuklu olabiliyor. Airbus’ın menzili 6 bin 112 km diğerinin ise 4917 km. Bu menziller bölgesel uçuşlar için ideal sayılıyor.
Kısa pistlerden kalkabilen ve çok kısa mesafelerde durabilen bu uçakların hızları ise ortalama saatte 840 kilometrenin üzerinde. Dar gövde olmasına rağmen rakip iki uçakta da koltuk aralıkları, uçuş sürelerine bakıldığında uygun görünüyor. İç ışıklandırmaları dar gövdede ferahlık yaratacak bicimle yapılmış. Ayrıca uçaklardaki ikişer tuvalet genişlikleri ile kullanım kolaylığı sunuyor. Hem A220’de hamda E195-E2 uçağında sessizlik için büyük çaba harcanmış. Uçuş boyunca motor sesi rahatsızlık vermiyor. Kabin izolasyonu da iyi yapılmış. Yine her iki uçakta da çok iyi bir iklimlendirme sistemi bulunuyor. Kabin sıcaklığı kolay ve kontrollü ayarlanabiliyor.
91.5 MİLYON DOLAR
Müşteri isteklerine göre fiyat değişiklikleri olmasına rağmen A220-300 uçağının liste fiyatı 91.5 milyon dolar fiyatla satılıyor. Embraer isi 84.1 milyon Dolar. Ama her iki uçaktan da çok sayıda sipariş verildiğinde fiyat hızla düşebiliyor. E195-E2’nin en büyük kullanıcısı merkezi Letonya Rigada bulunan airBaltic. Şu anda 90 uçaklık siparişi bulunan şirket P&W motorları yüzünden zaman zaman zor duruma düşse de 40’a yakın uçakla operasyonlarını sürdürüyor.
İÇ HATLARIN TERCİHİ
Maksimum kalkış ağırlıkları 60 tonun üzerinde olan uçaklar az yakıt harcamaları ile tutuldular. Birçok havayolu bu uçakları ya iç hatlarında kullanıyor. Ya da sınırlarına yakın kentleri diğer ülkelerin yakın kentlerine bağlayan uçuşlarla operasyonlarını güçlendiriyorlar.
TÜRK Hava Kuvvetleri stratejik nakliye uçağı olarak bilinen A400M uçaklarından bugüne kadar tam 10 tane satın aldı. Sadece askeri operasyonlarda değil, depremden çeşitli felaket gölgelerine, yardım amaçlı uçuşlara kadar değişik görevleri A400M Koca Yusuf uçakları başarı ile yerine getirdi.
İLK SİNYALİ VERDİLER
Dünyanın her tarafında başarı ile uçan bu uçaklara Türk pilotları da hızla adapte oldu. Ve bu uçağa olan ihtiyaç da yıllar içinde büyüdü. Bunu izleyen Airbus’ın İspanya’daki askeri kanadı 6 uçak daha satmak için girişimlerde bulunuyordu. Bu uçaktan İspanyol Hava Kuvvetleri, halen uçan 27 adet sayıda uçağının dışında 26 sipariş daha verdi. Türkiye-İspanya görüşmeleri sırasında İspanya’nın kendi siparişlerinden 6 adet A400M uçağını Türkiye’ye vermek istedi. Karşılığında İspanyol Hava Kuvvetleri’nin ihtiyacı olan eğitim uçakları için Tusaş imalatı jet eğitim ve hafif taarruz uçağı Hürjet üzerinde duruldu. Her iki tarafın görüşmelerinden sonra İspanyol Hava Kuvvetleri, Hürjet eğitim uçağından 24 adet almayı düşündüğünü söyledi.
TANESİ 30 MİLYON EURO’YU BULUYOR
Bu durumda Türkiye onlardan 6 adet A400M uçağı alacaktı. Bu uçakların tanesi 120 milyon Euro. 6 adedinin toplam değeri de 720 milyon Euro tutuyor. Bizim Hürjet uçakları içinde tanesine 30 milyon Euro isteniyor. İspanyolların bizim eğitim uçağının tercih etmeleri halinde 24 uçaklık paketin değeri de 720 milyon Euro tutuyor.
Tam 13 yıl sürdü. İhalesi elden ele dolaştı. Kimileri başladı bıraktı, kimileri başlamadan alanı terk etti. Sonunda Kozuva Şirketler Grubu işi göğüsledi.
Bu şirket, Favori Airports LLC tescili ile 2012 yılında Mogadişu Abdulle Uluslararası Havalimanı işletmeciliğini üslenmişti. Bu sayede Çukurova Bölgesel Uluslararası Havalimanı ihalesine katıldı ve kazandı. Verilen süreyi biraz aşsa da havalimanı inşaatı tamamlandı.
Henüz gidip göremedim. Ama fotoğraflar ve görüntüleri dikkatle inceledim. Açılıştan sonra gidip göreceğim. O zaman daha doğru bir değerlendirme olabilir. Şimdilik gördüğüm iyi malzeme kullanılmış ama kötü işçilik öne çıkmış. Uçak trafiğini gösteren (iniş-kalkış) elektronik panolar öyle bir yükseğe asılmış ki, görmek için ya merdiven gerekiyor ya da iyi bir dürbünle bakmak lazım. Mimari olarak heyecan verici bir yapı değil, klasikler civarında hızlı bir çizim. Yüksek tavanlı. Umarım yolcu yoğunlaştığında özellikle iklimlendirme sistemi bu sıcak bölgede yeterli olur. Bagaj eşleşme, check-in sistemleri nasıl çalışıyor, elbette testleri yapılmıştır. Bir sorun çıkmaz diye düşünüyorum.
TEDBİRLER ALINMIŞ
Bulunduğu yer havalimanı yapımına uygun görünüyor. Çok yıllar önce buraları su basmıştı. Elbette doğanın ne yapacağı, hırçınlığı belli olmaz. Ama yine su basar diye pompalarla falan pist çevresinde tedbirler alınmış. Umarım bir su baskını olmaz ama yine de hırçın bir kış gününü görmek lazım. Ben bu satırları yazdığımda henüz bir havayolu uçağı buraya iniş yapmamıştı. Sadece DHMİ’nin kalibrasyon uçakları inip kalkmıştı. Onlar da çok hafif. Elbette pist direncinde bir sorun yoktur diye düşünüyorum. İyi çok iyi haber; açılmadan ILS ( Instrument Landing System ) yani aletli yaklaşma sistemi pist başına takılmış ve testleri de yapılmış. Bu sistem uçağın pist başına kadar hassas yaklaşmasını sağlayan bir yardımcı sistem. Pist aydınlatması da çalışır durumdaymış.
Sistem nasıl çalışıyor, anlatayım... ABD hükümetine ait ve ABD Uzay Kuvvetleri tarafından yönetilen uydu tabanlı radyonavigasyon sistem, dünyadaki ve Dünya yakınındaki GPS alıcılarına, en az dört GPS uydusunu görebilmeleri şartıyla coğrafi konum ve saat bilgisi sağlıyor. Bu bir küresel uydu sistemi. Uydular bir tür radyo sinyali yayıyor ve yeryüzündeki GPS alıcıları bu sinyalleri alıp yorumlayarak konum belirliyor.
Bu sistem özellikle drone tabanlı insansız hava araçları ve füzelerin yönlenmesinde büyük rol oynar. İsrail’e bir saldırı olursa gelen füzelerin ya da insansız hava araçlarının yönlerinin değişmesi için ABD tarafından GPS uydularında oynamalar yapılıyor. Bu yüzden insansız hava aracı ve füze gönderildiğinde hedefi İsrail olsa bile Beyrut’a yönleniyor. Bu da elektronik savaşın bir parçası olarak görülüyor.
HAVACILIKTA GELECEK GARANTİ
Evet, ister pilot olun, ister uçak teknisyeni ya da kabin memuru bilin ki geleceğiniz garanti. Çünkü dünyada 2043 yılına kadar yaklaşık 2.4 milyon ticari hava yolu pilotu, teknisyen ve kabin ekibine ihtiyaç var. Şu anda bu görevi yapanlar yakın gelecekteki ihtiyacın sadece yarısını karşılayacaklar.
Dünyanın en büyük uçak üreticilerinden Boeing’in tahmini bu yönde. Diğer büyük üretici Airbus’ın projeksiyorlarında da sayılar üç aşağı beş yukarı aynı.
2043 yılına göre yapılan ihtiyaç tahminleri şöyle:
- 674.000 pilot
FARNBROUGH’dayım. Burası İngiltere’nin Hampshire kontluğundaki bir kent. Londra’nın 55 km güneybatısında yer alıyor. Nüfusu 75 bin civarında. Yazın ortasındayız ama hafif yağmur yağıyor. Sıcaklık 18 derece civarında.
Aslında sessiz sakin bir kent. Öyle gürültü patırtı olmuyor. Ama temmuz ayının 20’si geçildiğinde kızılca kıyamet kopuyor. Sivil, askeri uçaklar gökyüzünde çılgınlıklar yapıyor. Zaman zaman ses duvarı aşılıyor. Kentin üzerinde kızılca kıyamet kopuyor. Çünkü dünyanın en önemli havacılık şovlarından biri Farnborough’da yapılıyor. Dünyada 2.4 trilyon dolarlık havacılık pazarının oyuncularının yüzde 80’i burada yerini almış.
Havacılık dünyasının bütün imalatçıları, kullanıcıların bazıları, yan sanayiciler ve uzaya hakimiyet yarışındakiler Farnborough platformunda biraz da güç gösterisi yapıyor. Tanıtılan ürünlerin toplam değeri milyar dolarları aşıyor.
Fırsat buldukça her iki yılda bir yapılan havacılık ve savunma endüstrileri ürünlerinin yer aldığı dünyanın en iyi hava gösterisi için Farnborough’a gidiyorum. Farnborough International Airshow 2024 devasa bir alanda konuşlanmış. Yolcu ve savaş uçakları ile yakın zamanda kentlerin üzerini işgal etmeye hazırlanan hava taksi dronlar elbette ilgimi çekiyor. Kızışan rekabetler havacılığın gelişimini hızlandırsa da hâlâ geniş gövdeli sesten hızlı bir yolcu uçağı ortalarda yok. Dikine havalanarak, çevrenin başına bela olan binlerce metre betonla yapılan havalimanı pistlerine ihtiyaç kalmayan bir teknolojik gelişmeye tanıklık edemiyorum. Sanırım bunlar, benim görmeme yetişmeyecek artık.
Attila Doğudan - Şeyda Güven
İLK KEZ GÜÇLÜ TÜRKİYE
Hava shovlarının yapıldığı yerde iki harika şalede Türk bayrağı vardı. Biri THY diğeri Tusaş. Aselsan, Saha İstanbul, Alp Havacılık olmak üzere toplam 16 şirket fuarda yerini aldı. Türk Hava Yolları üst yönetimi tam katılımla buradaydı. Başkan Bolat dışında Genel Müdür Bilal Ekşi, CFO Murat Şeker, Genel Müdür Ticari Yardımcısı Ahmet Olmuştur ve Basın Müşaviri Yahya Üstün bir dizi davetler verdi. Yahya Üstün özellikle birçok yabancı gazeteci ile bire bir ilgilendi. Ve DO&CO’nun patronu Attila Doğudan yine mükemmel yemek sunumları ile yerli yabancı misafirlerin ağırlanmasını sağladı. Kurumsal İliteşim Direktörü Şeyda Güven konuklara sürekli yenilenen menüleri anlattı.
Uçağımız Boeing 737-800. TK 1311... Uzun bir aradan sonra THY yeniden İtalya’daki dokuzuncu noktası Torino’ya uçuyor. Torino, şirketin uçtuğu 349’uncu nokta. Uçuş süremiz 3 saat 5 dakika olarak tanımlanmış. Kaptan pilotumuz Alper Moralıoğlu, yanında First Officer olarak Aslan Çağdaş Kurtuluş var. Kabin amiri Funda Turan sisteme tam hakim.
Kabin harika soğutulmuş. Sıcaklık 22-23 derece civarında. Gecikmelere falan takılmıyoruz. Tam zamanında pist başı ve harika bir kalkış yaşıyoruz. Kısa sürede İstanbul semalarından ayrılıyoruz. Yol boyu kaptan doğru zamanda bilgilendirmelerini yapıyor. Uçakta internet düzgün çalışıyor. Ekip yemekleri doğru ısıtmış. Ekmekler doğru fırınlanmış. Öyle sünger gibi olmamış. Her şey yolunda gidiyor. Genel müdür Bilal Ekşi memnun. Ticaretten Sorumlu Genel Müdür Yardımcısı ‘atom karınca’ Ahmet Olmuştur da öyle. Türbülans falan pek yok. Yolcu alabildiğine konforlu bir seyahat yapıyor.
HAVALİMANINDA TÖREN
Uçuş öyle 3 saat 5 dakika falan sürmüyor. Tam 2 saat 33 dakikada Torino ya da diğer söylemiyle Turin’e alçalıyoruz. Kısa sürede inip açıkta park ediyoruz. İklim kriziyle mücadele kapsamında su takı falan yok ama Torino Havalimanı müthiş bir organizasyon ve övgü dolu sözlerle karşılama yapıyor. İçeride salonda pasta kesiliyor. Konuşmacılar arasında Başkonsolos Mehmet Özöktem var. İnsanların dikkatlerini üzerine toplayan renkli bir konuşma ile Torino bağlantısının ve İstanbul’un değerlerini anlatıyor.
Havalimanından ayrılıyoruz. Şehir öyle yakın değil ama çok çok da uzak değil. Sonra tarihi dokuda kayboluyoruz. Siz de fırsat bulursanız, şartlar elverirse Torino’ya gidin. Çok da kışa kalmayın.
HIZLI TREN RAHATLATACAK
KÜRESEL Konumlama Sistemi ya da kısa adı ile GPS (Global Positioning System)... Aslında hepimizin hayatında olan bir şey. Otomobillerde de bu sayede en kestirme ve doğru konumda yolları buluyoruz. Elbette uçaktakiler daha komplike sistemler.
Sistemin dizginleri Amerika Birleşik Devletleri’nin elinde. Ayarlarla oynayabiliyorlar. Şimdilerde İsrail’e yapılacak saldırılara karşı GPS gösterimleri 100, hatta bazı yerlerde 150 mil sapma yapıyor. Bu yüzden bizim bölgemizden Irak üzerine geçişlerde ya da aşağıdan gelişlerde GPS sürekli Beyrut’u işaretliyor. Bazı havayolu şirketlerinin uçaklarında pilotlar bu sistemi kapatıyorlar. Elbette o bölgelerde. Bunun yerine navigasyon sistemlerinin kusursuz çalışmasından yararlanıyorlar.
Amerikalıların bu sistemin şakulünü kaydırmalarının asıl nedeni İsrail’e yapılacak drone ya da füze saldırılarına karşı tedbir almak. Çünkü bunlar direk GPS’ten besleniyor. Sistemle oynanınca dronların ya da füzelerin yolu şaşıyor. Bölgedeki gerginlik nedeniyle ilk olarak Alman Lufthansa Hava Yolları Beyrut seferlerini iptal etti.
GPS NEDİR?
- Global Positioning System (kısaca GPS veya Türkçe karşılığıyla Küresel Konumlama Sistemi), Amerikan hükümetine ait ve ABD Uzay Kuvvetleri’nce yönetilen uydu tabanlı radyo navigasyon sistemini ifade ediyor. Dünyadaki ve dünya yakınındaki GPS alıcılarına, en az dört GPS uydusunu görebilmeleri şartıyla coğrafi konum ve saat bilgisi sağlayan küresel uydu navigasyon sistemlerinden biri. Uydular bir tür radyo sinyali yayıyor ve yeryüzündeki GPS alıcıları bu sinyalleri alıp yorumlayarak konum belirlenmesini gerçekleştiriyor.
ARALIKTA SİDNEY’E UÇULACAK
- THY