×
Uzağı görebilmek için ayağa kalkmadık, ayağa kalkabildiğimiz için uzağı gördük. Foto Bram Naus - Unsplash
Coronavirus mutasyon geçirdi, bütün dünya bir an panikledi. (Yeri gelmişken: Panik “yapılmaz”! Paniklenir veya paniğe kapılırız. Yapmayız ama.) Mutasyon geçirince ne olur? Ne demek mutasyon geçirmek (pek üzerinde durmasak da…) Ne olur mutasyon geçirince?
Huu, duydun mu? Korona mutasyon geçirmiş!
Ne geçirmiş, ne geçirmiş?
Mutasyon.
Eyvah! O ne be?
Hiç bu kadar çabuk, hem de abuk sabuk geçen bir yıl görmemiştim. Ve acı. Yirmi birinci yüzyılda olacak iş değil derken bütün dünya bir anda Ortaçağ’a döndü ve bir virüs hepimizin üzerinden silindir gibi geçti. Meğer ne kadar hazırlıksızmışız! Hayatımız değişti. Her anlamda. Kiminin hayatı ise sona erdi. Durup dururken en sevdiklerini toprağa verdi insanlar, hem de veda bile edemeden. Çok acılar yaşandı.
Ben de yaşadım. Babamı kaybettim 2020’de. Lanetler okuduğumuz 2020’de. Koronadan değil babamın gidişi ama korona yüzünden diyebilirim sanırım. Kanser tedavisi korona yüzünden aksadı. Tüm sağlık kurumları, tüm sağlık çalışanları koronaya angaje olunca, bir de üstüne sokağa çıkma yasakları vs. derken…
*
Tüm yaşadıklarımı sizlerle paylaştım ama. Ölüm, hayat denen şeyin parçası. Doğmak gibi… Ölümün de öyküsü var, olmaz mı? Ölüm üzerine de söylenecek, anlatacak şey çok. Hepimiz korkuyoruz ondan, o yüzden de tarihimiz ve edebiyatımız dolu ölümsüzlüğün peşinde koşanlarla, iksirlerle, sihirli otlarla…
Öyle korkuyoruz ki şifa arıyoruz her yerde. Yılanı sonsuz yaşamın ve şifanın simgesi yapıyoruz ama yılandan da korkmaya devam ediyoruz.
*
Gökkuşağının ötesinde sevdiklerimizi gönderdiğimiz güzeller güzeli bir dünya hayal ediyoruz ama yaşadığımız tarafı çirkinleştirmek için de her şeyi yapıyoruz.
Çıkıp gelse bir uzaylı, anlatabilecek miyiz kendimizi acaba. Foto Brian McMahon - Unsplash
Yeni yılın ilk günü, ilk yazısı… Ne yazmalı? Önemli bir kısmımız zaten geç vakitlere kadar oturduk, bir kısmımız akşamdan kalmayız, bir kısmımız ise normal bir tatil gününe başladı çoktan. Yeni yılın ilk günü ne yazmalı?
Her şeyden önce kimse kimseyi kandırmasın, ben bu yazıyı yazarken henüz 2020’ydi. Siz okuduğunuzda 2021 olmuş olacak ama belki de siz okurken henüz 2021’e girmemiş veya o an girmekte olan birileri olacak yeryüzünde. Dünya sürekli dönüyor ve aslına bakarsanız ne Dünya’nın, ne Güneş’in, ne güneş sisteminin ya da Samanyolu’nun umurunda, takvimin değişiyor olması. Farkında bile değiller bizim yeni bir yıla girdiğimizin. Evren, ne takvim bilir, ne yılbaşı, ne Ramazan Bayramı, ne Paskalya Yortusu, ne Pesah ya da Roş Aşana. Evren, kendi bildiğince devinip durur. Her şey döner evrende zaten. Kaç kere döndü, kaç kere dönecek, bir turun bitmesine kaç vakit kaldı… Kimse saymaz bunları. İnsandan başka.
BİZDE OLANLAR ORADA YOK
Sonsuz uzayda kendimizi ne kadar da önemsiyoruz. Foto Guillermo Ferla - Unsplash
Evrende güneş doğmaz mesela. Güneş orada duran bir yıldızdır sadece. Hatta evrendeki diğer yıldızlarla karşılaştırdığımızda küçük bir yıldızdır, bize can veren Güneş. Evren için hiçbir şey ifade etmez, bir tek insana eder. Bir tek “insan” için “doğar” güneş!
Elbet bir gün yeniden dolacak bu sandalyeler.
Hayatımızı alt üst eden taçlı bela (bkz. https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/tayfun-timocin/korona-saltanati-41507170) geldi geleli, en çok sevdiğimiz bazı şeylerden mahrum kaldık. Biz sıcak insanlarız, sevdiklerimize sarılmayı severiz mesela. Özlediğine sarılırsın mesela. Sarılmak sihir gibi bir şey sahiden de. Geçenlerde internette dolaşan bir video, “Tekrar sarılacağımız günler gelecek” diye moral veriyordu. Gelsin tabii. Hasreti güzel kılan kavuşmaktır değil mi? Kavuşulmayınca, özlem de acı verici hale geliyor. Yani, doğru düzgün özlemeyi bile özledik!
Bir diğer özlediğimiz şey de misafirlik. Koronayı umursamadan bunu yaşayanlar oldu tabii ama sanırım önemli bir kısmı şimdi pişmandır. Ben özledim, yalan yok. Birileri gelsin, sohbet edelim, yiyip içelim ya da biz gidelim dostlara… Ev ziyaretleri işte, bizim kültürümüzün önemli unsurlarından biri. “Müsaitseniz akşam annemler size oturmaya gelecekmiş” diye çocuklarla haber gönderen bir millettik biz. Teknoloji gelişip yaygınlaştıkça çocukların görevleri de azalarak bitti ama misafirlik bitmedi. Lakin korona onu da bozdu. Bitti demeyelim de askıya aldık misafirlikleri. Zaten misafirlik için artık HES kodu gerekiyor! Şaka değil, gerçek. Anlatayım.
SEN HANCI BEN YOLCU
Seferi olmanın en eski tanıklarından deve. Foto Francois le Nguyen - Uunsplash
Örneğin, şehirlerarası yolculuk yapmak için, otobüse, feribota, uçağa binmek için, kısacası seyahat etmek için HES kodu gerekmiyor mu? Gerekiyor. İşte misafir olmak için de gerekiyor demek ki. Çünkü “misafir”, Arapça “musafir”den gelir ve anlamı da “sefer eden, seyahat eden, yolcu”dur. “Konuk” anlamı, işlevselliğiyle oluşmuş gibi görünüyor. Yani, bir yerden bir yere yolculuk eden birileri, yol üzerinde dinlenmek için durmuş, durdukları yerde yaşayan birileri de onları ağırlamış, bunun üzerine yolcular, konuk olmuş. Sefer ettikleri için “konmak”, “konaklamak” yani “konuk olmak” zorunda kalmışlar.
Kendin pişir, kendin fotoğrafla. İşte benim ilk kestane kebabım.
Malum, kışın aklımıza gelen şeylerin belki de başındadır kestane. Biz de ailecek çok severiz. Yanlış bir şey yapıp ziyan etmekten çekindiğimiz için hep haşlayarak yapardık evde, oysa biz de çok iyi biliyoruz ki yanlış yaparak doğrusu öğrenilir her şeyin. Yanlış yapmaktan korkarsan, hiçbir şey yapamazsın. İşin kolayına kaçıp bugüne kadar asıl en çok sevdiğimizi, kebabını yapmamıştık. Geçenlerde bu işi üstlendim, şeytanın bacağını çatırt diye kırdım ve hayatımın ilk kestane kebabı denemesine giriştim. Pek güzel oldu, ikincisi daha güzel olacak.
Kestane öyle bir şey ki, birkaç anahtar sözcüğü biliyorsak, onu yerken aklımıza Yahudiliğin, İstanbul’un tulumbacılarının, seçimlerin ve hatta 40 yıllık keyifli bir Türk filminin gelmesi an meselesi. Bir tek kestaneyi çiğnerken bunların hepsini düşünüp mutlu olmak mümkün. Bu yazı, yaptığım ilk kestane kebabının ilk lokmasını yerken aklımdan geçenlerin, sözcüklere dökülmüş halidir.
SANDIKTAKİ YEMİŞ
Klasik ev tipi sandık. Tarihe karışıyorlar artık.
Bütün düşünceler, kestanenin İngilizcesini bildiğim için üşüştü zihnime: “Chestnut” Bizim kestanenin “kest” kısmı ile chestnut’un “chest” kısmı, ne kadar da benziyordu değil mi? Evet evet, hatta benzemiyor, tamamen aynı. Hatta hemen ardından rahmetli anneannemin sandığı geldi aklıma. Çünkü chestnut’un “chest”i, aynı zamanda İngilizcede “sandık” demek. Anneannemin sandığı ceviz ağacındandı. Ceviz de malum, sandığın âlâsıdır hani, açmak için kırman gerekir. Kestane, yemişler diyarının sandığıysa, ceviz de kasası olmalı. (Nut ise kabuklu yemişlerin genel adıdır. Fındık, fıstık vs.)
Dev bir sofrayız biz, farklılıkları ve çeşitlilikleriyle zenginliğin zirvesini oluşturan.
Kültür, bizi biz yapan şeylerin tümü olduğu için çok önemli bir kavramdır. Gelin görün ki kavramları sıkça karıştırdığımız için, önümüze gelen şeye kültür demekten de kendimizi alamıyoruz. Bu da üzüntü verici elbette. Temmuz 2019’da bu konuda yazmıştım bu köşede. “Deniz Kültürü ya da Kültür Mantarı” başlıklı yazının linkini, ilgilenenler için buraya alayım. (https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/tayfun-timocin/deniz-kulturu-ya-da-kultur-mantari-41271572) Fakat buna vakti olmayanlar için bazı hatırlatmalar yapmak gerek. Hiç doğru olmayan şekilde, “deniz kültürü” lafını, ne yazık ki anlı şanlı birçok insan kullanıyor. O yazı da, bu noktadan hareketle kültür kavramını ele alıyor, hangi kavramlarla karıştırılmakta olduğunu belirtmeye çalışıyordu.
BİRKAÇ ALINTI İYİ OLUR
Örneğin o yazıda, etimolojisini açıklamışız kültürün. Bakalım hemen: “Kültür sözcüğü, karmaşık bir Latince sözcükler kaynaşmasından gelir. Koloni sözcüğü de aynı köklerden doğar. Mesela ‘colonus’, aslında çiftçi, ekip biçen kişi demektir. Bunun nedeni de ‘kültür’ün, “ekip biçme” anlamındaki bir köke sahip olmasıdır. İngilizce ‘tarım’ sözcüğü ‘agriculture’ tam da bu noktada karşımıza çıkar. Bunun içinde agri ve kultur olmak üzere iki sözcük vardır. Agri, yine Latince ‘ager’ yani toprak anlamındadır. Ager+kultur da toprağın ekilip biçilmesi yani tarım demektir.”
Birazdan daha derin inceleyeceğimiz gibi, kültür, “toplum” gerektirir. Bunu şöyle yazmışız 2019 Temmuz’unda: “Zaman içinde (ve muazzam bir yolculuklar zincirinden sonra) kültür sözcüğü, toplumsal bir içerik de kazanır, bir arada yaşayan insanların bilgi/görgü birikimi gibi bir anlama bürünür. Aynı zamanda ‘uygarlık’ anlamına da gelir. Bakınız Türk Kültürü dediğimiz zaman, binlerce yıldır Türklerin geliştirdikleri davranış biçimleri, elbette dilleri, müzikleri, sanatları, mutfakları vs. anlaşılır. Çin Kültürü, İngiliz Kültürü, Amerikan Kültürü, Fransız Kültürü, Arap Kültürü gibi tanımlamaların hepsi, toplumsal nitelikleri barındırır. Bir milletin bütün bilgi/görgü birikimini ifade eder.”
Ancak kültür kavramını tuvalete kadar götürdüğümüz de kesin olduğu için, son alıntımızda olduğu gibi, işin cılkını çıkartmışız: “Böyle derin ve kesinlikle ‘toplumsal’ bir anlama sahip sözcüğün ‘sofra kültürü’, ‘tuvalet kültürü’ gibi abuk sabuk ve daracık anlamlara indirgendiğini görmenin üzücü olduğunu sanırım hepimiz fark ederiz. Burada haşmetli kültür sözcüğü, ‘adap’ anlamına indirgenip zavallı bir hale sokulmamıştır da ne olmuştur?”
KARMAŞIK BİR BÜTÜN
Hubble Uzay Teleskobu tarafından çekilmiş gerçek bir fotoğraf. NGC1032 isimli galaksi, Balina (Cetus) takımyıldızına 100 milyon ışıkyılı uzakta. Fonda başka galaksiler de var. Yani, çok büyük bu evren.
Geçmişten günümüze ne çok şey değişti değil mi? Aslında, değil! Değişen şeyler var elbette ama değişmeyen şeyler de çok sanki. Her şey, nereden baktığımıza bağlı. Mesela milyonlarca, hatta milyarlarca yıldır Güneş, Dünya’yı ve içindeki hayatı ısıtıyor. Bu gerçek hiç değişmedi. Ama Dünya’da yeni kıtalar oluştu, oluşanların yeri değişti, dinozorlar vardı mesela, hepsinin soyu tükendi, insan çıktı ortaya, o başladı diğer canlıların soyunu tüketmeğe, ne güzel sularımız vardı, giderek tükeniyor temiz sular çünkü biz sürekli kirletiyoruz vs. Değişim çok. Ama içtiğimiz suyu kirletsek, bindiğimiz dalı kessek de suya olan ihtiyacımız değişmedi mesela. Yaşamak için ona çok ama çok ihtiyacımız var. Göllerin bazılarının şekli değişti, bazıları haritadan silindi, kıyı şeritlerine dolgu yapıp duruyoruz, haritalar değişti, tarım alanları yok oluyor birer birer ama mesela yemek yeme ihtiyacımız değişmedi. Tarım yapacak alan kalmayacak yakında ama bizim tarım ürünlerine ihtiyacımız sabit!
Güneş hep orada, Ay, ilk gününden beri Dünya’nın çevresinde dönüp duruyor, bizim gibi diğer gezegenler de Güneş’in çevresinde kendilerine has eliptik yörüngelerinde dönmekteler ama gelin görün ki insanın, bu gökyüzü cisimlerini algılaması değişti. Şunun şurasında ne kadar zaman oldu ki Dünya düz mü değil mi diye tartışmayı keseli? Şimdi uzay mekiğine atlayıp, “Dur sana fotoğrafını çekip göndereyim” diyenlerin sayısı artıyor. Yakında ticari uzay gezileri başlıyor. Bugün selfie çekiyorlar yuvarlak Dünya ile, yarın yörüngede, “Kanalıma hoş geldiniz” diyenler artacak!
HER ŞEYİ KENDİMİZ YAPTIK
Güneş ile gezegenlerin boyutsal karşılaştırması
Biz bugün biliyoruz Güneş Sistemi’nin ne olduğunu, tabii ki bilim sayesinde. Eskiden farklı bakıyorduk evrene ve her şeye. Merak ediyorduk ama merakımızı gidermek, doğru bilgiye ulaşmak için gerekenler yoktu. Gerekli ne varsa kendimiz yaptık. Akıl sayesinde. İnsan aynı insandı, malzemeler de aynıydı. Ne bileyim, ağaç, toprak, su, madenler… Üzerinde sadece çiçeklerin, ağaçların yeşerdiği, hayvanların uçuşup kaçıştığı dünyada, hiçbir şeyi olmayan çıplak insan, bugün, dünyanın öbür ucundaki bir başka insanla konuşmak için telefonuna sesle kumanda ediyor. Gece yapacak başka şey olmadığı için çayıra uzanıp yıldızlara bakarak oralarda inek, tavşan, yılan, aslan falan gören insan, bugün o yıldızların ötesine bakıp, aralarına uzay aracı gönderiyor.
Babamı son yolculuğuna uğurladığımız gün gördüğümüz üç gökkuşağından biri. Resme yansıması zor ama öyle güzeldi ki.
Foto Ece Kavaklı Timoçin
Geçen hafta babamı toprağa verdim. Bu yazıyı kaleme aldığım sırada daha bir hafta olmamıştı bile. (O nedenle kafam biraz dağınık, hatalarım, eksikliklerim için en baştan af dilerim.) O gün, İstanbul’da, aile kabristanından çıkar çıkmaz ilk gökkuşağını gördük. Dünyalar güzeli, erdemli, iyiler iyisi, nazik, kibar, doğa âşığı babamı, çok güzel bir gökkuşağı ile gökyüzündeki son yolculuğuna uğurladığımızı düşündük. Birkaç dakika sonra ikinci gökkuşağı belirdi gökyüzünde. Kısa süre sonra da üçüncü! Üçü de tam gökkuşaklarıydı. Pırıl pırıl ve net üstelik. Zor beliren morları bile son derece belirgindi. Feriköy’den Dolmabahçe’ye inene kadar beliren üç ayrı gökkuşağının, babama eşlik ettiğine inanıyorum. Ya da buna inanmayı seçiyorum. Göğe uzanan yol değilse nedir ki gökkuşağı? Şaman atalarımız da buna inanırdı. Gökyüzüne uzanan rengarenk bir yol… İyi yolculuklar canım babam. Yo, amacım sizi de kendi derdimle dertlendirmek değil elbette. Amacım, gökkuşağına yakından bakmak. En kederli anımda içimi ferahlatmayı başaran gökkuşağına bir saygı duruşu, bir güzelleme.
FERAHLATAN FENOMEN
Gökkuşağı gördüğünde içinde güzel duygular uyanmayan var mı ki? Hiç sanmıyorum. O kadar güzel bir şeyi görüp güzellik dışında başka şeyler düşünecek biri yoktur herhalde. Olmasın zaten. Onu neden o kadar güzel olarak algıladığımız ayrı bir araştırma konusudur sanırım ve muhtemelen psikolojinin uzmanlık alanına giriyordur. Benimki ölümle ilişkili olsa da bu, gökkuşağını kötü yapmaz. Ölüm, hayatımızın kaçınılmaz parçası. Davul zurna çalacak halimiz yok tabii ama sevdiklerimizi güzel bir yere uğurluyor olmanın inancı, içimizi serinletmiyor mu? Eh, işte o serinliği bir gökkuşağından daha fazla güzelleştiren ne olabilir?
HEM TANRI HEM GÖKYÜZÜ