Yapay zekâ sağlık harcamalarına ilaç olacak mı? Emma Kok’un sesini duydunuz mu?

15 yaşındaki genç kız hem o an orada bulunanları hem de ekran başındakileri adeta oturdukları yere çivileyen bir performansla sahnedeydi. Hollandalı Emma Kok, şu anda 17 yaşında. Önce The Voice Kids yarışmasını kazandı daha sonra 2023’te André Rieu ve Johann Strauss Orkestrası ile birlikte ‘Voilà’ performansı ile viral oldu. YouTube’da 88 milyondan fazla izlendi. Gastroparezi hastası. Yani mide felci yüzünden dokuz aylıkken beslenme tüpüne bağımlı hale gelmiş ve hâlâ da öyle yaşamak zorunda. Bir röportajında “İki beslenme pompasına bağlıyım, bu yüzden düşünmeden ayağa kalkamıyorum. Ve yemek yiyememek çok zor çünkü yemek büyük bir sosyal etkiye sahip” diyen Emma Kok, benzer durumdaki hastalar için bir vakıf kurmuş. Nedenini de şöyle özetlemiş:

“Benimle aynı kaderi taşıyan hastalara yönelik bir tane bile vakıf yoktu. Bunun değişmesi gerekiyordu, benim gibi aynı hastalığa sahip insanların iyileşme şansına sahip olmasının önemli olduğunu düşünüyorum. Mümkün olduğunca çok para toplamak istiyorum, hastalığa dikkat çekmek istiyorum çünkü nadir görülen bir hastalık. Ve gelecekte yeterli paramız olursa, bu hastalığı araştırmaya başlamak ve umarım bir çözüm bulmak istiyorum.”

Emma Kok’un süperstar olmaktan sonraki en büyük hayali bu. Oysa çağımızda bu tür hastalıklara çare bulmayı 17 yaşındaki bir kızın omuzlarına yük olarak bırakmak ne kadar saçma. Peki teknoloji, özellikle de yapay zekâ bu tür hastalıkların araştırılmasına olanak
sağlayacak mı?

Konu özellikle sağlık dünyasının en önemli gündem maddelerinden biri. 2021 yılında küresel sağlık harcamaları 9.8 trilyon dolara ulaşarak küresel ekonominin yüzde 10.3’ünü oluşturdu.

TÜRKİYE’DE DE ARTIŞTA

Türkiye’de de durum farklı değil. Sosyal Güvenlik Kurumu 2024 yılında 981 milyar TL sağlık alanında harcama yaptı. Bu rakam, 2023 yılına kıyasla sağlık harcamalarının yüzde 77 arttığını gösterdi. Sağlık giderlerindeki en yüksek artış tedavi masraflarında yaşandı. 2024 yılında tedavi giderleri bir önceki yıla göre yüzde 96 artarak 207.2 milyar liradan 405 milyar liraya yükseldi. İlaç harcamaları da yüzde 61 oranında artışla 330 milyar liraya ulaştı. 2024’te enflasyonunun yüzde 44 olduğunu hatırlatmalıyım. Durum bu yıl da pek farklı olmayacağa benziyor. Merkezi yönetim bütçesinden sağlığa ayrılan kaynak, 2024 yılında 779.6 milyar lira iken 2025 yılında yüzde 41.9 artışla 1 trilyon 106 milyar liraya çıkarıldı. 

ÇOK PARA DA YETMİYOR

Uzmanlar, artan sağlık hizmetleri maliyetlerinin haneler, hükümetler, sigorta şirketleri ve sağlık hizmeti sağlayıcıları üzerinde büyük bir baskı oluşturduğunu ve harcanan paranın daha iyi sağlık sonuçlarına dönüşmediğini kabul ediyor. Akademisyenler sağlık sorunlarının çözümüne yönelik yeni yollara, özellikle de teknoloji ve yapay zekâ (YZ) kullanılmasına ihtiyaç olduğu görüşünde. Özellikle önleyici bakımın artması için çalışmaların artması hedefleniyor. Daha çok teknoloji ve yapay zekâ kullanılması sadece sağlık harcamalarının azalmasını sağlamayacak ayrıca Emma Kok gibi hastaların hastalıklarının araştırılmasına da olanak ve kaynak sağlayacak.

TARİFE BELİRSİZLİĞİ İŞLETMELERİ FELÇ ETTİ

ABD Başkanı Donald Trump’ın tarife gel-gitleri ülkedeki basın tarafından yoğun bir şekilde eleştiriliyor. New Yok Times dün çoğunluğu küçük işletmelerden oluşan yüzlerce Amerikan şirketinin, Başkan Trump’ın yüksek ithalat vergileri yüzünden hesap ödediğini yazdı. Ürün hatlarını ve tedarik zincirlerini yeniden değerlendiren şirketlerin belirsizlik nedeniyle operasyonlarını askıya aldığı belirtiliyor. En dikkat çekici ayrıntı ise, işletmelerin ürünlerini Amerika Birleşik Devletleri’nde üretse ve bileşenlerinin mümkün olduğunca çoğunu Amerikan şirketlerinden satın alsa bile tarifelerden kaçamadığını söylemeleri. Örneğin, ithal
edilen bir motoru ABD’de üretmeye kalksanız bu kez bileşenlerini ithal etmek zorunda kalıyorsunuz. Üreticiler “Her şey tıkandı ve kimse ne yapacağını bilmiyor” diyor. Anlaşılan ABD’nin cari açığı düşürmek için yaptığı hamlelerin ilk mağduru ABD’liler olacak.

YAPAY ZEKÂLI SAĞLIK ÇÖZÜMLERİ

Teknoloji ve yapay zekâ kullanımıyla hastalık önlemede en mükemmel örnekler fitness, kas-iskelet sistemi ve anne sağlığı alanlarında ortaya çıkmış. Bu uygulamalar bize sağlık sektöründe başarılı dijital müdahalelerin nasıl tasarlanacağına dair ipuçları veriyor.

FİTNESS: Birçok çalışmanın egzersizinin kalp hastalığı, bazı kanserler ve diyabetin önlenmesi veya başlangıcının geciktirilmesiyle ilişkili olduğu biliniyor. Şirketler tüketicilerin egzersize katılımını artırmaya yardımcı olan teknoloji çözümleri tasarlamış.

KAS-İSKELET ÇÖZÜMLERİ: Bu noktada devreye yapay zekâ koçları girmiş. Hinge, Omada ve Sword gibi şirketler fizik tedaviyi sunmanın yeni bir yolunu bulmuş: Bir fizyoterapistin gözetiminde yapay zekâ tarafından yönlendirilen uzaktan fizyoterapi. Bu sayede ağrı kesici kullanımında yüzde 53 azalma sağlanmış. 

ANNE SAĞLIĞI: Maven ve Ovia gibi sağlık teknolojisi şirketleri, anne sağlığı zorluklarını ele almak için değer temelli bakım ilkeleriyle uyumlu çözümler geliştirdiler. Uzaktan izleme, tele sağlık hizmetleri ve hasta verilerini kullanarak erken doğumlarda yüzde 30, sezaryen oranında yüzde 28 ve yenidoğan yoğun bakım ünitesine yatışlarda yüzde 32 azalma elde etmişler. 

Not: Konuyla ilgili ayrıntılı bilgiye https://www.weforum.org/stories/2024/08/healthcare-costs-digital-tech/ adresinden ulaşabilirsiniz.