×
Peki ABD ile ilişkilerinde bu sarsıntıyı yaşadığı bir sırada Türkiye’nin S-400’leri aldığı Rusya ile ilişkileri nasıl seyrediyor? Türkiye-Rusya cephesindeki bazı son gelişmelere baktığımızda, tabloda beliren görüntüleri şöyle özetleyebiliriz:
1- MOSKOVA’DAN ABD VE TÜRKİYE’YE KARADENİZ TEPKİSİ
“9 Şubat’ta bir grup ABD ve Türk donanma gemisinin, uçakların da katılımıyla Karadeniz’de düşman bir denizaltıyı yakalama senaryosuna dayalı ortak bir deniz tatbikatı gerçekleştirdiklerinden haberimiz oldu” diye söze girdi Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Maria Zakharova, 18 Şubat tarihindeki basın toplantısında.
Açıklamaya göre, tatbikata USS Donald Cook ve USS Porter muhripleriyle, bir ABD P-8 Poseidon deniz karakol uçağı ile TCG Oruçreis ve TCG Turgutreis firkateynleri ile iki Türk F-16 savaş uçağı ve bir keşif uçağı katılmıştır.
Zakharova, ABD Savunma Bakanlığı’nın bu tatbikatla “ABD ve müttefiklerinin Avrupa güvenliğinin güçlendirilmesine katkı yaptıkları” yolundaki açıklamasına da dikkat çekti, “Bu tatbikatın Rusya karşıtı bir hamle olduğunu herkes görebilir. Tatbikat, Karadeniz sahilimize yakın bir bölgede, sınırlarımızın hemen yanı başında gerçekleştirildi ve dolayısıyla barış ve istikrarı tehdit ediyordu” dedi. Rus Sözcü, “Altıncı Filo’nun Karadeniz’de bir düşman bulmaya çalıştığı anlaşılıyor ama boşuna arıyorlar” diye ekledi.
Milli Savunma Bakanlığı’nın web sitesinde girildiğinde, 10 Şubat günü aynı konuda “Deniz Kuvvetlerimiz ile ABD Deniz Kuvvetleri unsurları Karadeniz’de geçiş eğitimi icra etti” başlıklı bir haberin görsel malzemeyle birlikte yer aldığı görülebilir. Açıklamada “Faaliyet kapsamında icra edilen temel deniz harp nevilerine yönelik eğitimler; iki ülkenin Deniz Kuvvetleri unsurları arasında işbirliğini güçlendirmiş ve birlikte çalışabilirliğe katkı sağlamıştır” deniliyor.
Özetle, Türkiye ve ABD’nin, bu tatbikatla Karadeniz’de Rusya’ya karşı birlikte “sancak ve varlık gösterdiklerini” söyleyebiliriz. Milli Savunma’nın web sayfasındaki haberde, birinde Türk ve diğerinde ABD bayrağının dalgalandığı yan yana giden iki savaş gemisinin fotoğrafı göze çarpıyor. Zakhorava’nın açıklaması, Moskova’nın bu sancak ve varlık gösteriminden duyduğu ciddi rahatsızlığın bir ifadesidir.
2- RUSYA FIRAT KALKANI
Saat 19.30 sularıydı ve birazdan bu cadde üzerindeki “Halk TV” merkezinde başlayacak programına katılmak üzere yürümekte olan gazeteci Levent Gültekin, kalabalık bir grup tarafından kıstırılarak acımasızca dövüldü.
YouTube’da Gültekin’in yere indirildikten sonra etrafını kuşatan kalabalık grup tarafından nasıl tekmelendiğine ilişkin ürkütücü görüntüleri izleyebilirsiniz.
Yere düşünce, tekmeler karşısında Gültekin’in eliyle yüzünü korumak dışında bir çaresi kalmamıştır. Bu nedenle yüzüne yönelen tekmeler parmaklarının kırılmasına, ezilmesine yol açmıştır.
Bu meslektaşımızı hedef alan tekmeler yalnızca Levent Gültekin’e değil, onun şahsında Türkiye’de ifade özgürlüğüne, onun ayrılmaz bir parçası olan basın özgürlüğüne de atılmıştır.
ADALET BAKANI OLAY İÇİN NE DEDİ?
Aynı akşam bu olayın duyulmasından bir süre sonra Adalet Bakanı Abdulhamit Gül’ün Habertürk TV kanalında katıldığı program başlamıştır. Bu programın konusu tahmin edilebileceği gibi, Gül’ün hazırlanış sürecini bizzat yönettiği, geçen hafta açıklanan yeni “İnsan Hakları Eylem Planı”ydı.
Ancak program bu hadisenin hemen sonrasına rastlayınca, Gül, gazetecilerin Levent Gültekin’e yapılan saldırıya ilişkin sorularını da yanıtlamak durumunda kalmıştır, son dönemde basın özgürlüğü alanında yaşanan sıkıntılarla ilgili daha bir dizi soruyla birlikte.
Video kaydından da izlenebileceği gibi, bu soru gelince Adalet Bakanı
Bazıları, mesailerinin tümünü yoğun bakım ünitesinde göstergeleri kritik bir şekilde seyreden COVID-19 hastalarıyla birlikte, onların sağlık durumunu izleyerek geçiriyor.
Bazıları filyasyon taramasında her gün evlerinden içeri girdikleri enfekte olmuş ya da temaslı insanlarla bir arada bulunuyor. Bazıları ise virüs şüphesiyle aile sağlık merkezlerine gelen vatandaşlarla ilgilenmek durumunda.
Virüsle sahadaki amansız savaşı onlar yürütüyor. Bu topyekûn mücadelenin her aşamasında, teşhis konması ve tedavi stratejisinin planlanmasından, operasyonel anlamda bir hastane ortamında yapılması gereken aklınıza gelebilecek her işi üstleniyorlar.
Ancak ne kadar koruyucu önlem alınırsa alınsın, virüs en ufak bir boşluk bulduğunda onlara da nüfuz etmeyi başarıyor.
Bu yönüyle COVID-19 tehdidine en açık duran kesim onlar. Türk Tabipleri Birliği’nin salgının ilk altı ayının verileri üzerinden yaptığı bir çalışma, bütün nüfus ile orantılandığında sağlık personelinin 10 kat daha fazla hastalandığını ortaya koyuyor.
*
Sağlık Bakanı Dr. Fahrettin Koca’nın 9 Aralık’ta yaptığı bir açıklamaya göre, PCR testi pozitif çıkıp enfekte olan sağlık personelinin sayısı -o tarihte- 120 binin üzerindedir. O hafta içinde ülkemizde toplam vaka sayısının 1 milyon 800 bin eşiğine çıktığını hatırlarsak, bundan her 100 vakadan neredeyse 7’sinin sağlık personeli olduğu sonucu çıkar.
Türkiye’deki sağlık personelinin sayısının 1 milyon 100 bin dolayında olduğunu hesaba kattığımızda, sağlık personelinin virüse yakalanma ihtimalinin ne kadar yüksek çizgide seyrettiğini daha iyi anlayabiliriz. Sağlık personeli içinde yaklaşık dokuz çalışandan biri virüse yakalanmıştır geçen aralık ayı itibarıyla.
Çin’in Vuhan kentinde 2019 Aralık ayı sonunda ilk kez ortaya çıkan COVID-19 virüsü, buradan başka ülkelere sıçramaya başlamıştı.
Şubat ayına gelindiğinde özellikle Batı Avrupa ülkelerinde COVID-19 vakaları birbiri ardına patlak veriyordu. Örneğin, İtalya’da şubat sonunda vakalar tehlikeli bir tırmanış seyrine girmişti. Her gün 40-50 kişinin ölüm haberi geliyordu bu ülkeden. İtalya, büyük ölçüde karantinaya girmişti.
Televizyonlarımızın başında tedirginlik içinde COVID 19’un Avrupa’da yayılışını izliyorduk. Bütün dünya çaresizlik içindeydi. İlk kez karşılaşılan bu virüse nasıl karşılık verileceği tıp ve genel anlamda bilim dünyası açısından bir büyük soru işaretiydi. Etkili tedavi yöntemleri bulunup, aşı ve sonuç alıcı ilaçlar geliştirilene kadar COVID-19 ile temastan kaçınmak, korunmak dışında bir çare görünmüyordu.
Avrupa’da salgının baş gösterdiği her ülke ile hava bağlantıları, THY seferleri iptal ediliyor, virüsün giriş ihtimaline karşı bütün kapılar kapatılmaya çalışıyordu. Avrupa’yla birlikte COVID-19 vakalarının görüldüğü İran'la sınır kapıları 23 Şubat’ta kapatılmış, aynı gün hava seferleri de durdurulmuştur.
10 Mart 2020 gününe gelindiğinde İtalya’da vakaların sayısı 10 bin eşiğini aşmış ve toplam 633 ölüm açıklanmıştı. Her yerde vakalar geometrik bir şekilde artıyordu.
Virüsün Türkiye’de de boy göstermesinin artık an meselesi olduğunu tahmin ediyorduk.
Haber o gece yarısı geldi. Sağlık Bakanı Dr. Fahrettin Koca, 10 Mart’ı 11 Mart’a bağlayan gece yarısı düzenlediği basın toplantısında “Size üzücü ama korkutucu olmayan haberi bildirmek istiyorum” diye söze girdi ve ekledi:
“
Örneğin, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un ilişkilerinde bir hayli gergin geçen bir dönemin ardından geçen hafta salı günü bir telefon görüşmesi yapmaları ve Ankara’dan konuşmayla ilgili olumlu tonda bir açıklamanın gelmesi, kayda değer bir değişikliğin habercisiydi.
Çok değil, daha geçen 24 Ekim’de Cumhurbaşkanı Erdoğan, Fransız muhatabı hakkında “Macron denen zatın İslam ile derdi nedir? Macron’un zihinsel noktada bir tedaviye ihtiyacı var” şeklindeki sözleri, ilişkilerindeki gerginliğin tırmandığı en tepe noktayı gösteriyordu.
Öyle anlaşılıyor ki, yaşanan bütün gerilimlere ve her iki tarafta da başvurulan sert söylemlere rağmen, karşılıklı çıkarların ağır basması sonucu -ilişkileri rayına oturtma- gereği son tahlilde baskın çıkıyor.
ANKARA İLE KAHİRE ARASINDA PASLAŞMALAR
Benzer bir sürecin bir süredir Arap dünyası karşısında, özellikle de Mısır ile ilişkilerde yaşandığını gözlüyoruz. Son haftalarda Mısır’ın Akdeniz’de petrol-doğalgaz aramalarıyla ilgili ruhsat düzenlemelerini yaparken Türkiye’nin kıta sahanlığı tezlerini dikkate alan bir tutum sergilemesi, Ankara’dan Kahire’ye doğru birbiri ardına gelen bir dizi sıcak mesajı tetikledi.
Mısır bu tutumunun ilk işaretini Yunanistan’la geçen ağustos ayının başında imzaladığı deniz yetki alanlarının sınırlandırılmasına ilişkin anlaşmada vermişti. Böyle bir anlaşmanın yapılmış olması Ankara’da tepki yaratmış olsa da, Kahire’nin anlaşmada Türkiye’nin kıta sahanlığıyla ilgili tutumu Dışişleri Bakanlığı çevrelerinde olumlu bir pozisyon olarak not edilmişti.
Arama ruhsatlarıyla ilgili düzenlemeden sonra Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, geçen çarşamba günü “Mısır, bizim kıta sahanlığımıza saygı göstermeye devam ediyor, biz bunu olumlu karşılıyoruz” diye konuştu, ikili ilişkilerin seyrine göre Türkiye ile Mısır’ın deniz yetki alanlarını müzakere ederek bir anlaşma imzalayabileceklerini söyledi.
Keza, Milli Savunma Bakanı
Bu faaliyetlerden biri, “Gençlik merkezleri, gençlik kampları ... yoluyla gençlerin desteklenmesine devam edilecek” olmasıydı. (Sayfa 97)
Aynı ana hedefe ulaşmak üzere gençlere dönük bir başka faaliyet alanı bu sayfada “Toplu konut projelerinin geliştirilmesi sürdürülecek, gençler de dahil ihtiyaç sahiplerinin konut edinme hakkına yönelik tedbirler etkili bir şekilde alınmaya devam edilecek” şeklinde tanımlanmıştı.
Bunun gibi dikkatime takılan bir başka faaliyet alanı trafik kazalarıyla ilgiliydi. “Trafik kazalarında ölüm ve yaralanma riskinin en aza indirilmesi için gerekli tedbirler alınacaktır” deniliyor eylem planında. Bu faaliyete “İnsan Hayatının Korunması Amacıyla Gerekli Tedbirlerin Alınması” hedefinin altında yer verilmiş. (Sayfa 79)
Keza, “Sağlıklı ve Yaşanabilir Çevrenin Korunması”nın da yine bir başka hedef olarak belirlenmiş olduğunu fark ettim. Bu hedef başlığının altında “Zararlı kimyasallar ile atıkları oluşumu en aza indirilecek, atıkların geri dönüşüm oranı ile yenilebilir enerji kaynaklarının kullanım oranı arttırılacaktır” deniliyor. (Sayfa 101)
Ayrıca, “Gıda ve Su Güvencesinin Sağlanması” hedefi de unutulmamış. Bu hedef altında iki faaliyet tanımlanmış. Birinci faaliyet için “Herkes için gıda ve su arz güvencesi ile gıda güvenilirliği sağlanacaktır” deniliyor. (Sayfa 102)
MENZİL GENİŞLEYİNCE ODAKLANMA SORUNU ÇIKABİLİR
Kuşkusuz, belgeden aktardığımız hedeflerin hiçbirine kimsenin bir itirazı olamaz. Trafik kazaları, kimyasal atıklar, gıda ve su arzı güvencesi gibi konuların hepsi yaşamımızı birincil derecede ilgilendiriyor. Bu alanlardaki tehlikeler, sorunlar yaşam hakkımızı doğrudan tehdit ediyor.
Bu arada, gençlerin sorunlarının bir insan hakları konusu olarak görülmesinin de yeni bir bakışı yansıttığını söyleyebiliriz.
Girişte “Belgenin arka planında insan hakları hukukunun evrensel standartlarının öne çıktığının” vurgulandığı bölümden özellikle etkilendiğimi belirtmeliyim. Bu bölümde, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) içtihatları ve Avrupa Birliği müktesebatı, “İnsan hakları hukukuna ilişkin standartları sürekli yükselten bölgesel düzeyde uluslararası enstrümanlar” olarak kayda geçiriliyor.
AİHS ile bu sözleşmenin yorumlarını içeren AİHM içtihatlarına eylem planında merkezi bir rol verilmesinden, ana doğrultu olarak gösterilmesinden memnuniyet duydum tabii ki.
Özellikle planın giriş bölümünde insan olmak nedeniyle sahip olunan hakların “hukuk devletinin varlık sebebi olduğu” vurgusu çok önemli. Bu vurgudan hemen sonra “Hukuk devletinin ahlaki özü ve meşruiyetinin, evrensel nitelikteki değerler ile hak ve özgürlükler perspektifinde yattığı” belirtiliyor. Burası da yine altını çizerek okuduğum bir bölümdü.
İnsan hakları ile hukuk devletinin varlık nedeni ve meşruiyeti arasında doğrudan bir ilişki kurulması ileri bir bakışı yansıtıyor. Bu kabulden yola çıktığımızda, insan haklarının, hak ve özgürlükler perspektifinin zemin kaybettiği her durum, kaçınılmaz olarak hukuk devletin meşruiyetinin de hasar almasına yol açmayacak mıdır?
BU HEDEFLER ÇOKTAN GERİDE KALMIŞ OLMALIYDI
Ardından, insan hakları alanında yapılması gerekenlerin 11 temel ilke etrafında 9 amaç, 50 hedef ve 393 faaliyet olarak sıralandığı başlıkların üzerinden tek tek giderken, önümüzde kat edilecek bir hayli uzun bir yolun bulunduğunu gördüm. Duygu iklimim tamamen farklı bir yöne doğru savruldu. Birden tepkili bir ruh hali içinde buldum kendimi.
İşin gerçeği şu ki, 2021 yılı Türkiye’sinde insan haklarını korumak ve güçlendirmek için hâlâ kapsamlı eylem planlarının hazırlanması gerekiyor. Hâlâ yargı bağımsızlığı, tutukluluklar ve ifade özgürlüğü alanlarındaki sorunlar ülkenin gündemini kaplamaya devam ediyor.
Bugün hukukun üstünlüğünün geçerli olduğu gelişkin demokrasilerde olağan görülen, özümsenmiş olan birtakım ilkeler, hayatın parçası haline gelmiş rutin uygulamalar, bizde hayata geçirilmesi gereken hedefler olarak iddialı projeler halinde karşımıza çıkıyor.
Atılan adımın kapsamı yetersiz bulunabilir, beklentileri karşılamayabilir. Bazı yönleriyle ilgili çekinceleriniz de olabilir. Ama son tahlilde insanların hayatlarına olumlu yönde dokunacak değişiklikler içerecekse, bundan memnun olmalıyız.
İşin bu kısmı meseleye bakışla ilgili ana ilkedir. Tabii, bu başlık altında kaleme alınan her yazı için yola çıkarken, Türkiye’de insan hakları ve hukuk alanlarında sürekli reform paketleri hazırlanması ihtiyacının duyuluyor olmasının getirdiği bir yorgunluk duygusunun içinden geçmeniz gerekiyor. Her reform planı, bu alanlardaki kusurların, eksiklerin, yetersizliklerinin de açık bir kabulüdür. Ne yazık ki ülkemizde bu parantez bir türlü kapatılamıyor.
PLANIN OLUMLU YÖNLERİ
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından önceki gün açıklanan “İnsan Hakları Eylem Planı”nı bir köşe yazısının sınırları içinde madde madde detaylı bir şekilde değerlendirebilecek durumda değiliz. Ancak ana boyutları itibarıyla bazı genel tespitler yapmak istediğimizde şu görüşleri öne sürebiliriz:
Adalet Bakanı Abdulhamit Gül’ün başını çektiği, uzun zamana yayılan kapsamlı bir çalışmanın sonucu olan bu planda ilk kez telaffuz edilen ve getirilmesi yararlı pek çok başlık sıralayabiliriz. Yargı mensuplarıyla ilgili tasarlanan bir dizi idari düzenleme bu çerçevede belirtilebilir. Özellikle hâkim ve savcılara “coğrafi teminat” sağlanması, yargı bağımsızlığını güçlendirecek bir adımdır. Üstelik çok gecikmiş bir adımdır.
Bu arada, sadece ifade almak için mesai saatleri dışında vatandaşları yakalayıp gözaltına almak, otelden gece yarısı uyandırıp karakola götürmek gibi uygulamalara artık son verileceğinin taahhüt edilmiş olması, olumlu düzenlemeler arasında göze çarpan noktalardan biridir.
Bir başka düzlemde, duyurulan bazı hedeflerin içinin nasıl doldurulacağını beklemeliyiz. “Görevinin gereklerine aykırı hareket etmek suretiyle bir hak ihlaline neden olan kamu görevlileri hakkında rücu ve disiplin işlemlerinin etkinliğinin arttırılması” hedefini bunlar arasında sayabiliriz.
Hatalı bir kararıyla hak ihlaline ve sonuçta Anayasa Mahkemesi’nde yüksek bir manevi tazminat cezasına neden olan bir hâkime ya da orantısız güç kullanarak vatandaşın mağduriyetine yol açan bir kolluk görevlisine ne gibi bir işlem yapılacağı sorusunun mevzuatta nasıl düzenleneceğini görmek gerekiyor.