Şimdi ne olacak?

Salih NEFTÇİ

Dünya borsalarında evvelsi gün başlayan eşi görülmedik krizin ne etkileri olacak?

Olaya global piyasalar açısından bakmak gerekiyor. Çünkü yaşanan şok global...

Türkiye piyasaları bu şoka Çiller döneminde zayıflamış olan bilançolar ve son günlerin aşırı iyimser tepkileriyle yakalandı. Ama Ankara'da ekonomiyi ciddi bürokratlar yönetiyor.

Bu nedenle içerisi fazla ilginç değil. Hatta, iyi kullanılırsa, olay yararlı bile olabilir. (Gelişmelere göre bu kritik noktaya başka bir yazıda değinmeyi düşünüyoruz.)

Yabancıların hali ise yaman.

ZORDA OLANLAR

İlk önce önemli bir ayrım yapalım.

Bu gibi durumlarda bir ‘‘para kaybedenler’’ olur.

Bir de ‘‘zora girenler’’.

Yatırımcı, biriktirmiş olduğu parayı almış. Amerikan hisselerine yatırmış. Wall Street yüzde 20 göçerse, elbette para kaybeder. Ama fiyatlar yüzde 20 gerilese bile ancak geçtiğimiz mart-nisan seviyesine dönmüş olur. Yatırımcı 7 ay önce nasıl yaşıyorsa, o yaşama geri döner. Pek bir felaket değil.

Ama bir spekülatörü alın. Kâğıda kendi parasıyla değil, borçlanarak girmiş. Hong Kong piyasalarından yüzde 7 faiz ile 100 milyon dolar borçlanmış. Bu parayla hisse senedi almış.

Hisse senetlerinin değeri birden yüzde 40 düştü diyelim. Borcu 100 milyon dolar. Ama ‘‘malını’’ satsa eline sadece 60 milyon dolar geçecek.

Spekülatör kâğıtları elden çıkarsa, borcunu nasıl kapatacak?

Öte yandan, kâğıtta kalsa bir yanda faizler yüzde 10'a gidiyor, diğer yanda da fiyatlar düşüyor.

Kısacası spekülatör zorda.

EKONOMİK DURGUNLUK

Elbette yatırımcıların zarar etmeleri de ‘‘iyi’’ bir şey değil.

Amerika'da hisseler değerinden yüzde 20 yitirirse, yatırımcılar topluca bakıldığında 100 milyarca dolar zarara girecekler.

Bu yatırımcıların bir kısmı planlamış oldukları yeni araba, yeni ev, gibi lüks harcamaları durduracaklar.

Bu toplam talebi kısacak.

Ekonomiyi biraz yavaşlatacak.

Lokomotif durumundaki Amerikan ekonomisinin yavaşlaması Amerika'nın diğer ülkelerden aldığı malları azaltacak. Durgunluk diğer ülkelere de sıçrayacak.

Ayrıca, kriz zaten global. Lüks tüketimi azaltıcı hareketler dünyanın her köşesinde yaşanacak.

Kısacası, global Borsa çöküşü başlıca ekonomileri durgunluğa itebilir. (Merkez Bankaları yanlış yapmazlarsa, bu etki sınırlı kalacaktır.)

SUÇLU

Ama olan bir kere oldu. Wall Street'te şişmiş olan balon sönme yolunda.

Uluslararası trader'ların bir süre başı kesilmiş tavuk gibi oradan oraya koşuştuklarını göreceğiz.

Ekonomisine bir an önce çeki düzen veren krizden kolay çıkacak. Gerçekleri görmezlikten gelenler bir süre sürünecek.

Elbette olay, Ankara'daki ciddi bürokratlar açısından bir şanssızlık. Ama şimdiden söyleyelim:

İyi kullanılırsa, bu global şok bir fırsata da dönüşebilir.

Şimdilik daha fazlasına girmeyelim.