×
GÜNLERDİR okuyuculardan, ‘emekli maaşlarında artış olacak mı, memur emeklisiyle işçi emeklisi arasındaki fark kapatılacak mı, seyyanen zam yapılacak mı?’ diye çokça soru alıyorum. Özellikle işçi ve Bağ-Kur emeklileri memur emeklileri ile aralarındaki zam farkına tepkili. Önce, tepkilerin nedenine değineyim.
Açıklanan enflasyonla birlikte emeklilerin maaş zamları da belli oldu. Memur emeklileri, 2023’ün ağustos ayında yapılan toplu sözleşmeye göre 2024’ün ocak ayında yüzde 15 zam alacaklardı, enflasyondan kaynaklı fark oluşursa da bu fark maaş zammına yansıtılacaktı. Toplu sözleşme zammının üzerine enflasyon farkı da eklenince, memur emeklilerinin ocak zamları yüzde 49.25 oldu. İşçi, Bağ-Kur emeklileri ise geçmiş altı aylık enflasyona göre zam aldıklarından, 2023’ün temmuz-aralık enflasyonu da yüzde 37.57 açıklandığından; bu kesimin maaş zammı yüzde 37.57’de kaldı.
Hal böyle olunca da iki kesim arasında 11.68’lik zam farkı oluştu. İşte SSK, Bağ-Kur, tarım emeklileri bu farka tepkili. Bu farkın oluşma nedeni de 2024-2025 dönemini kapsayan toplu sözleşmede yüzde 15 ile en yüksek zammın, bu yılın ocak ayında verilmiş olması ve bunun da üzerine yüksek bir enflasyon farkı oluşması. Mesela önümüzdeki dönemler daha farklı olacak. Memur emeklileri, toplu sözleşmeye göre bu yılın temmuz ayında yüzde 10, 2025’in ocak ayında yüzde 6, temmuz ayında ise yüzde 5 zam alabilecekler; enflasyon farkı oluşursa da maaş zammına yansıtılacak.
İLK DEFA ARADAKİ FARK AÇILDI
Peki, ilk defa mı memurlar ile işçi ve Bağ-Kur emeklileri arasında böyle bir fark oluşuyor? Üşenmedim, geçmiş yedi yıla baktım. Yedi yılın tamamında da iki kesim arasındaki zam farkı; bir puan, bilemediniz en fazla iki puan olmuş. Sadece 2022’nin ocak ayında memur emeklilerine refah payı adı altında fazladan yüzde 2.5’lik artış yapılınca zam oranı yüzde 30.95’e çıkmış; işçi emeklileri ise yüzde 25.47 zam alınca arada 5.48’lik bir fark oluşmuş. Ama aynı yıl SSK ve Bağ-Kur emeklilerinin de en düşük maaşları artırılmış. Buna karşın 2023 yılının hem ocak hem de temmuz ayında alının kararla her iki kesimin maaş zamları eşitlendi; tüm emeklilere ocak ayında yüzde 30, temmuz ayında da yüzde 25 eşit zam yapıldı. Özetle, emekli iki kesim arasında bu yılın ocak ayına kadar hiç bu oranda büyük bir fark olmamıştı.
REFAH PAYI VERİLECEK Mİ?
Gelelim, aradaki bu farkın kapatılmasına yönelik bir çalışma olup olmadığına. Bir çalışma var ama bu farkın ne yönde kapatılacağı yönünde kesinleşen bir şey yok. Sadece masada formüller var. Nedir bunlar; anlatayım.
Yeni sene ile birlikte çalışanların kıdem tazminatı tavanı yüzde 49.26 artarak, 35 bin 59 liraya yükseldi. Çalışanların alacakları kıdem tazminatının tavanı, yani üst sınırı, her yılın ocak-temmuz ve temmuz-aralık dönemlerinde Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın yayımladığı Mali ve Sosyal Haklar Genelgesi ile belirleniyor. Hazine ve Maliye Bakanlığı, 2024 Ocak-Haziran dönemini kapsayan Mali ve Sosyal Haklar Genelgesini yayımladı, çalışanların yeni senedeki kıdem tazminatı tutarı da belli oldu. 2023’ün Temmuz-Aralık döneminde 23 bin 489 lira olarak uygulanan kıdem tazminatı tavanı, yüzde 49.26 artarak, 35 bin 59 lira olarak belirlendi.
Kıdem tazminatı alabilmenin belli koşulları var. Çalışanlar, işyerinde bir yıl çalıştıktan sonra kıdem tazminatına hak kazanıyor. İşçi kendi isteği ile ayrılırsa tazminat alamıyor, işveren tarafından işten çıkarılması gerekiyor. Ancak bunun birkaç istisnası var. Erkeklerde askerlik nedeniyle, kadınlar da evlilik nedeniyle işten ayrılmaları durumunda kıdem tazminatı alabiliyor. Çalışan emekli olduğunda da tazminatını alıyor. Gerekli prim gün sayısı doldurulduğunda da çalışan yaşı beklemeden kıdem tazminatına hak kazanıyor.
EMEKLİ OLMADAN DA ALINIR MI?
İlk kez sigortalı olduğu tarih, 8 Eylül 1999 tarihinden önce olanlar 15 yılı doldurup, 3 bin 600 prim gün sayısını tamamladıklarında kıdem tazminatı alıp, kendi istekleri ile işten ayrılabiliyorlar. Farklı işyerlerinde, farklı sürelerde çalışılsa dahi toplam çalışma süresinin 15 yıl, 3 bin 600 prim günün doldurulması tazminat almak için yeterli. Tazminat, son işyerinde ne kadar süreyle çalışılmışsa o süre üzerinden hesaplanıyor. İlk sigortalı olduğu tarih 8 Eylül 1999-30 Nisan 2008 tarihleri arasında olanlar ya 25 yıl çalışıp, 4 bin 500 prim günü doldurduklarında kıdem tazminatı alabilirler ya da çalışma yılına bakılmaksınız 7 bin prim günü doldurduklarında işyerinden kıdem tazminatı alıp, işten ayrılabilirler. İlk sigortalı olduğu tarih Mayıs 2008 ve sonrası olanlar da 5 bin 400 prim günü doldurmaları halinde kıdem tazminatına hak kazanırlar.
YÜKSEK MAAŞLILAR TAVANA TAKILIYOR
Gelelim, kıdem tazminatının nasıl hesaplandığına ve tazminat tavanının ne anlama geldiğine? İşçiye, çalışılan her tam yıl için 30 günlük giydirilmiş (ikramiye, prim, yol ve yakacak yardımı gibi tüm ödemeler) ücret üzerinden kıdem tazminatı ödeniyor. Brüt ücret ile çalışılan yılın çarpımı sonucu toplam kıdem tazminatına ulaşılıyor. Ancak burada yanılgıya düşülmemesi gerekiyor, kıdem tazminatında tavan uygulaması olduğundan alınacak tazminat da tavan ile sınırlı. 2024’ün ilk altı ayı için kıdem tazminatında uygulanacak tavan tutarı ise 35 bin 59 lira. Bu da şu anlama geliyor, çalışan ne kadar yüksek maaş alırsa alsın, tazminat hesabı 35 bin 59 lira üzerinden yapılacak.
1. Zorunlu deprem sigortasının teminatları ne kadar arttı?
1 Ocak 2024’ten itibaren DASK’ın zorunlu deprem sigortası kapsamında verdiği teminatlar iki katına çıktı. Bu kapsamda, sigorta bedeli hesabına esas metrekare bedeli betonarme binalar için 3 bin 16 liradan, 6 bin liraya; diğer yapılarda ise 2 bin 80 liradan, 4 bin liraya yükseldi. DASK’ın bir konut için vereceği en yüksek teminat tutarı da 640 bin liradan, 1 milyon 272 bin liraya çıkartıldı. Buna göre 2024 başından itibaren 100 metrekare bir konuta DASK’ın vereceği teminat 600 bin lira oldu. 200 metrekare bir konut için DASK’ın vereceği teminat tutarı ise 1 milyon 200 bin lira oldu.
2. Primler de artacak mı?
Yeni senede DASK prim artışına gitmedi, ancak teminat artışına paralel ödenen prim artacak. Şöyle ki; 2023 sonuna kadar 100 metrekare konut için verilen teminat 301 bin TL ve ödenen prim 700 lirayken, 2024 başından itibaren 100 metrekare konut için teminat tutarı 640 bin liraya çıktığı için ödenecek prim de yaklaşık 1.400 lira olacak. Yani teminat iki katına çıktığı için ödenecek prim de o oranda artacak, ancak yeni seneden ekstra bir fiyat artışı olmayacak.
3. Zeyilname yaptırılacak mı?
Zorunlu deprem sigortasını 2023 yılı içinde yaptırdıysanız ve poliçenizin süresi halen devam ediyorsa; 2024 başında artan teminat tutarlarından yararlanmak için zeyilname yaptırmak zorundasınız. Malum DASK poliçesi bir yıllık. Eğer DASK poliçesini 2023’ün Mart ayında yaptırdıysanız, poliçeniz 2024’ün Mart ayında dolacak. Şu anda elinizdeki poliçe eski teminatları içeriyor. Örneğin, konutunuz 100 metrekare ise poliçenizde yazan teminat tutarı 301 bin lira. Sene başında aynı konutuz için DASK’ın verdiği teminat tutarı 600 bin liraya çıktı. Zeyilname yaptırıp, prim farkını ödeyip, teminatınızı 600 bin liraya çıkartmanız gerekiyor ki, olası bir depremde DASK size 600 bin lira ödesin.
4. DASK’ta zeyilname uygulaması kalkıyor mu?
Evet, kalkıyor. 2024 yılında yapılan poliçeler için bundan sonra zeyilname yapılmasına gerek olmayacak. Yeni düzenleme ile artık zorunlu deprem sigortasına enflasyon koruması geldi. 2024 başından itibaren yapılacak DASK poliçeleri hem yeni teminatlar üzerinden hem de enflasyon korumalı düzenlenecek ve bundan sonra teminatlar enflasyon oranında artacağı için zeyilname yaptırılmasına gerek kalmayacak.
Enflasyon oranının açıklanmasıyla birlikte görevdeki memurların da 2024 zamlı maaşları belli oldu. 2024’ün ocak-haziran döneminde memurlar toplu sözleşmeden kaynaklı yüzde 15 zam alacaklar, 2023’ün temmuz-aralık dönemine ilişkin TÜİK’in açıkladığı enflasyonun yüzde 6’yı geçmesi halinde de geçen tutar enflasyon farkı olarak ödenecekti. Buna göre memurlar ocak ayında maaşlarını yüzde 49.25 zamlı alacaklar. En düşük memur maaşı 32 bin 840 liraya çıkacak.
Görevdeki memurların zam konusunda en çok merak ettiği ise seyyanen zamda da artış olup olmayacağı. 2023’ün temmuz ayında kamu çalışanlarına 8 bin 77 lira seyyanen zam yapıldı. Böylece görevdeki memurlar 2023’ün temmuz ayında toplu sözleşmeden kaynaklı zam, üzerine enflasyon farkından kaynaklı artış ile birlikte yüzde 17.5 zam aldılar. Zamlı maaşların üzerine de 8 bin 77 lira seyyanen zam eklendi.
Seyyanen zam yapılmasını öngören madde yasada, “6. Dönem Toplu Sözleşme hükümleri gereğince kamu görevlilerinin aylık ve ücretlerinde 1.7.2023-31.12.2023 tarihleri arasındaki dönem için enflasyon farkı dahil yapılması öngörülen artışa ek olarak (15.965) gösterge rakamının memur aylık katsayısı ile çarpımı sonucu bulunacak tutarda ilave ödeme yapılması öngörülmektedir” şeklinde yer almıştı.
Seyyanen zam ilave ücret olarak ödendi. Yani ikramiye hesabında, tazminatta, döner sermaye ödemelerinde dikkate alınmayacak; ilave ücret olarak ödenmeye devam edecek. Maaş katsayısındaki artışa göre ödenen seyyanen zam da artacak ve ocak ayında 12 bin 55 lira olarak ödenecek.
NOT: 1/1-1/4-4/1-3/3-5/4-6/4-2/4 derece ve kademesine göre görevdeki öğretim görevlisi, öğretmen, profesör, araştırma görevlisi, polis memuru, hemşire, il müdürü, baş komiser, genel müdür, genel sekreter, hukuk müşaviri, araştırmacı, avukat, memur, asistan, daire başkanı, denetmen, eğitim görevlisi, ekonomist, gelir uzmanı, hizmetli, idare memuru, işletme müdürü, itfaiyeci, güvenlik görevlisi, müfettiş, mühendis, sağlık memuru, doktor, şoför, tekniker, teknisyen, uzman ve zabıta memurlarının 2024 ocak zamları yer alıyor. Maaşlar seyyanen zamma göre hesaplanmıştır. Tablodaki maaşlara aile yardım ve çocuk ödeneği ve memurların bulundukları illere göre aldıkları ücret farkları dahil değildir. Tablo, görevdeki tüm memurların ve tüm kademe ve derece maaşları kapsamamaktadır.
BAZI UNVAN VE DERECELERİNE GÖRE MEMURLARIN OCAK MAAŞ ZAMLARI
Memur emeklileri Ocak 2024’te maaşlarını yüzde 49.25 zamlı alacak. Yeni zamla birlikte en düşük emekli aylığı ek ödeme dahil 14.729 liraya çıkacak. Bu zam ile memur emeklileri son 5 yıldaki en yüksek zam oranını almış olacaklar. Emekli memurlar benzer zammı en son 2022’nin temmuz ayında yüzde 41.69 ile almışlardı.
2.5 milyon memur emeklisinin 2024-2025 yıllarını kapsayan mali ve sosyal haklarının belirlendiği 7. Toplu Sözleşme’ye göre 2024’ün ocak-haziran döneminde memur ve emeklileri toplu sözleşmeden kaynaklı yüzde 15 zam alacaklar, geçmiş altı aya ait enflasyonun yüzde 6’yı aşması halinde de geçen tutar enflasyon farkı olarak ödenecek. Buna göre de memur emeklileri ocak ayında maaşlarını yüzde 49.25 zamlı alacaklar.
2023 yılının ocak ayında ise memur emeklileri maaşlarını yüzde 30 zamlı almışlar, üzerine ek gösterge artışından da yararlanmışlardı. Ek göstergeye göre 234 lira ila 2.000 lira arasında emekli maaşlarında artış olmuştu. 2023’ün temmuz ayında ise memur emeklileri maaşlarını yüzde 25 zamlı almışlardı. Böylece 2023 yılının tamamında memur emeklilerinin toplam zam oranı yüzde 55 olmuştu.
2024’ün ocak ayındaki yüzde 49.25’lik artış ile birlikte emeklilere her ay ödenen ek ödeme tutarı da artacak. Buna göre ocak ayında maaşa göre emekliler 566 lira ila 3.600 lira arasında değişen tutarlarda ek ödeme alacaklar.
MEMUR EMEKLİLERİNİN 2024 OCAK ZAMLI MAAŞLARI (TL)
ENFLASYONUN açıklanması ile birlikte görevdeki memurlar ile emeklileri ve SSK, Bağ-Kur emeklilerinin 2024 ocak zamları da netleşti. TÜİK, maaş zamlarına konu 2023 yılı temmuz-aralık, 6 aylık enflasyonu yüzde 37.57 olarak açıkladı ve emekliler ile görevdeki memurların alacakları zamlar belli oldu.
4 milyon memur ve 2.5 milyon memur emeklisinin 2024-2025 yıllarını kapsayan mali ve sosyal haklarının belirlendiği 7. Dönem Kamu Toplu Sözleşmesi 2023’ün ağustos ayında yapıldı. Buna göre 2024’ün ocak-haziran döneminde memur ve emeklileri toplu sözleşmeden kaynaklı yüzde 15 zam alacaklar. 2023’ün temmuz-aralık dönemine ilişkin TÜİK’in açıkladığı enflasyonun yüzde 6’yı geçmesi halinde de geçen tutar enflasyon farkı olarak ödenecek.
EN DÜŞÜK MAAŞ 32.480 TL
TÜİK, temmuz-aralık enflasyonunu 37.57 olarak açıkladı. Toplu sözleşmeden kaynaklı yüzde 15’lik zam oranına enflasyon farkı da eklendiğinde, memur ve emeklilerinin maaş zamları yüzde 49.25 oldu. Bu çerçevede bugün 9 bin 489 lira olan en düşük memur emeklisinin maaşı, 14.162 liraya çıkacak ve ek ödeme ile yeni senenin başında en düşük emekli aylığı 14.730 lira olacak.
Görevdeki memurlar da memur emeklileri gibi ocak ayında maaşlarını yüzde 19.25 zamlı alacak. Böylece en düşük memur maaşı 32.840 liraya çıkacak. Genel müdürün maaşı ise 74 bin 296 lira olacak.
2023’ün temmuz ayında ise memur emeklileri maaşlarını yüzde 17.55 zamlı alacaklardı ancak Cumhurbaşkanı Erdoğan, emekli maaşlarında iyileştirmeye gidileceğini açıkladı; ardından emeklilere uygulanacak refah payı Meclis’teki torba yasaya eklendi. Buna göre emekliler temmuz ayında maaşlarını yüzde 25 zamlı aldı. Böylece memur emeklilerine 7.4 puan refah payı verilmiş oldu.
2023’ün temmuz ayında kamu çalışanlarına 8 bin 77 lira seyyanen zam yapıldı. Böylece görevdeki memurlar 2023’ün temmuz ayında toplu sözleşmeden kaynaklı zam, üzerine enflasyon farkından kaynaklı artış ile birlikte yüzde 17.5 zam aldılar. Zamlı maaşların üzerine de 8 bin 77 lira seyyanen zam eklendi. Seyyanen zam ilave ücret olarak ödendi.
2024 yılı başından itibaren asgari ücret yüzde 49 artışla brüt 20 bin 2 lira, net 17 bin 2 lira olarak belirlendi. Asgari ücretle birlikte 2024 yılı başından itibaren sosyal güvenlikte tüm parametreler de değişti. Doğum ve askerlik borçlanmasından işsizlik maaşına, genel sağlık sigortası priminden isteğe bağlı sigortalılık ödemelerine, Bağ-Kur primlerinden 65 yaş aylığına kadar tüm ödemeler arttı. 1 Ocak itibarıyla yeni tutarlar uygulamaya girdi. İşte, yeni senede uygulanacak tutarlar...
-Kazanç alt ve üst sınırı: Yeni asgari ücretle günlük kazanç alt sınırı 666.75, aylık kazanç alt sınırı 20.002, günlük kazanç üst sınırı 5.000, aylık kazanç üst sınırı 150 bin lira oldu.
-İşsizlik maaşı: Çalışanın adına son dört ay içinde SGK’ya bildirilen prime esas kazanç dikkate alınarak işsizlik maaşı hesaplanıyor. Sigortalının ortalama brüt kazancının yüzde 40’ı kadar maaş ödeniyor. En fazla işsizlik ödeneği ise aylık brüt asgari ücretin yüzde 80’ini geçemiyor. 2024’te uygulanacak en düşük işsizlik maaşı 8.000 lira, en yüksek işsizlik maaşı ise 16.000 lira olacak.
-Genel sağlık sigortası primi: Aynı hanede yaşayan ailede kişi başına düşen gelir, asgari ücretin üçte birinin altında olanlar gelir testine girecek ve düşük olduğu tescil edilirse GSS primlerini devlet karşılayacak. 2024’te geliri 6.667,3 liranın altında olanların primlerini devlet ödeyecek. Geliri asgari ücretin üçte birinin üzerinde olanlar asgari ücretin yüzde 3’ü üzerinden GSS primi ödüyor. 2024’te genel sağlık sigortası için aylık 600 lira, yıllık da 7.200 lira prim ödenecek. Yabancı uyruklular ise 4 bin 800 lira olacak.
-İsteğe bağlı sigorta primi: İsteğe bağlı sigortalılıkta ödenecek prim kişiye bağlı. Ancak belirli bir sınırlama var. En az brüt asgari ücretin yüzde 32’si, en çok da yine brüt asgari ücretin 7.5 katının yüzde 32’si kadar. Yeni asgari ücretle birlikte isteğe bağlı sigorta yaptıracaklar aylık en az 6.400 lira prim ödeyecekler. Primlerini yüksekten ödemek isteyenler ise 48.004 lira yatıracaklar.
-Bağ-Kur Primleri: Bağ-Kur sigortaları yeni yıldan itibaren aylık en düşük 6.900 TL ödeyecek. Primlerini düzenli ödeyenler, yüzde 5 indirimden yararlandıklarından ödeyecekleri en düşük prim 5.900 TL olacak.
-Yaşlılık aylığı:
Gerekli adımlar atıldı, yasal düzenlemeler yapıldı, hazırlıklar tamamlandı. Bu açıdan bakıldığında 2024’te de kentsel dönüşüm gündem olmaya devam edecek ve dönüşüm çalışmaları hızlanacak. Birkaç veriyi paylaşayım, sonrasında asıl bahsetmek istediğim konuya geleyim.
İstanbul’da kentsel dönüşüm kapsamında 1.5 milyon, Türkiye genelinde ise 5 milyon konutun değiştirilmesi gerekiyor. İstanbul’da, ilk etapta 350 bin konut dönüşecek ancak 600 bin konutun daha acil yenilenmesi gerekiyor. Bu dönüşümün bir kısmı kamu eliyle yapılacak ancak büyük bir kısmı da vatandaş, müteahhitlerle anlaşarak yapılacak. İşte, bu noktada bazı sorunlar var. Konutunu dönüştürecek olan vatandaşta, ‘müteahhit bitirip teslim eder mi, edemez mi, edemezse benim halim ne olur?’ gibi; haklı endişeler var. Çünkü bu konuda geçmişte yaşanmış kötü tecrübeler var. Bu endişeler yüzünden de vatandaş dönüşüme tereddütle yaklaşıyor. Öyle ki, binanın depreme dayanıksız olduğunu ve acil yenilenmesi gerektiğini biliyorlar ama bu endişe yüzünden tereddüt ediyor.
Bu endişeyi ortadan kaldırmak için de müteahhit ile vatandaş arasına güvence sağlayacak bir sistemin konması gerekiyor ki; o da, sigorta. Kentsel dönüşüm uzmanları da aynı görüşte; sigorta olmadan kentsel dönüşümün olamayacağını söylüyorlar. Bunun için sigorta sektörünün geliştirdiği ürün de var; bina tamamlama sigortası. Nitekim aybaşında Şişli Belediyesi ile Quick Sigorta işbirliğine giderek, ilk sigortalı kentsel dönüşüm projesi, Şişli’de başladı.
BİNA TAMAMLAMA SİGORTASI
Kentsel dönüşümde sigorta nasıl bir görev üstleniyor, kısaca özetleyeyim. Vatandaş dönüşüm için müteahhit ile anlaşmaya oturduğunda müteahhitten bina tamamlama sigortası yaptırmasını istiyor. Vatandaşın istemesine gerek kalmadan müteahhit de sigortayı yaptırıp, anlaşmaya ekleyebilir. Dönüşüm başlamadan, sigorta şirketi, sigortalayacağı inşaat şirketinin mali yapısını, tecrübelerini inceliyor. Riskli görür, projeyi bitiremeyeceğine karar verirse; sigortalamıyor ya da ek teminatlar istiyor. Riskli görmezse, bina tamamlama sigortasını yapıyor. İnşaat süresi içinde şirket, sigortacıya karşı yükümlülüklerini yerine getirmez, mali yapısını bozacak girişimler içinde bulunur ya da işi ucuza getirmek için farklı yolları tercih ederse; sigorta şirketi sözleşmeyi sona erdiriyor ve bunu da yetkili kurumlara bildiriyor.
BELEDİYELER İÇİN İYİ MODEL
İnşaat süresi içinde müteahhit iflas eder, konutları sahiplerine teslim edemezse; devreye sigorta şirketi giriyor, konut için o tarihe kadar ödenen tüm bedeli tüketiciye ödüyor ya da sigorta şirketi, inşaatın tamamlanmasını sağlayıp, tüketiciye konutunu teslim ediyor. Sistem bu kadar basit. Şunu da belirteyim, bina tamamlama sigortası, 2024 Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı’na da girdi. Bu da şu anlama geliyor, bu yıl kentsel dönüşümün büyük bir kısmı sigorta kapsamında yapılacak. Özellikle de belediyelerin yürüteceği mahalle bazlı kentsel dönüşüm için bina tamamlama sigortası iyi bir model.
DÜZENLEME BEKLENİYOR