×
Süper Lig’de 7 haftayı geride bırakıp milli araya girdik. Atamalarda yapay zeka sistemi kullanılan bir ülke olarak 5 büyük Avrupa ligi ve Süper Lig’de bu sezon gerçekleşen hakem görevlendirmelerini kısaca inceleyelim:
ARDA KARDEŞLER’iN AVRUPA’DAKi TEK RAKiBi STUART ATTWELL
Fransa Ligue 1’de 80; Serie A’da ve Premier Lig’de 70; Bundesliga ve Süper Lig’de 63; LaLiga’da 60 maç oynandı. Avrupa’nın 5 büyük liginde yapay zeka sistemiyle değil, basit yazılımlarla atamalar yapılıyor. 6 lig arasında, milli araya kadar olan süreçte sadece büyüklerin maçında görev alan ve yıpratılan 2 hakem var: Arda Kardeşler (4 maç) ve Stuart Attwell (Manchester United, Liverpool, Chelsea, Tottenham).
RESMEN YIPRATIYORLAR
Dünya yıkılsa, sahadaki hakemin ismiyle işi olmayan, her hakemin her takımın maçına çıkabildiği, hakemi koruyan muazzam otoriteye sahip Premier Lig’i devre dışı bırakırsak Arda Kardeşler yıpratılma anlamında tek kalıyor.
ZEHiRLETEN ALGORiTMA
Haftalar ilerledikçe doğal olarak hakemlerin herhangi bir takımın maçında 2. kez görev alma olasılığı artıyor. Buna rağmen Avrupa’daki çarpıcı nokta, ilk 5 haftada aynı takımın maçına birden fazla çıkan hakem sayısının bile Premier Lig’de sadece 3, Bundesliga’da 1 olması.
31 Ağustos Çarşamba günü gazetemizde şöyle bir haber vardı: “Avrupa’daki düşüşümüzde asıl sebep Arapların takım satın almaya başlamaları oldu. En iyi oyuncuları alıyorlar ve güçlü kadroları kuruyorlar” diyen TFF Başkanı Mehmet Büyükekşi, “Neyi değiştirmek istiyorsunuz?” sorusuna ise, “Hakemliğin daha iyi olmasına yardımcı olacağız çünkü geçen yıl çok şikayet vardı” yanıtını verdi.
Dikkat buyrunuz, “Neyi değiştirmek istiyorsunuz?” gibi hayati bir soruya Türk futbolunu yönetmek için koltuğa oturan bir başkanın ilk akla gelen cevabı ‘hakemlik’ oluyor...
HANGi BiRiNi SAYSAK...
A Milli takım seviyesinde C Ligi’nde mücadele etmeye başlamamız, ülke puanında 21. sıraya gerilememiz, 26 yıl aradan sonra Devler Ligi’nde yok oluşumuz, her kategoride ön eleme denizine düşüşümüz...
Kulüplerin çoğunun ekonomik batakta oluşu... Buna rağmen transfer döneminin inanılmaz harcamaları... Sahadaki vasat futbol... Büyük külfet olacağı aşikarken sağlıklı analiz yapılmadan başlayan rezerv lig sevdasının şaşırtmayan sonu... Kulüplerin erken başlayan saldırıları...
Futbolumuz adına devasa sorunlar sümende beklerken bir başka kronik sorunu daha hatırlatmak istiyorum sayın Büyükekşi.
Siz muhtemelen hakemlerle ilgili çalışmalara, algoritmik atamalara ve kulüp başkanlarından hakemlerle ilgili tepkilere yoğunlaşmış olabilirsiniz lakin 7 haftayı (sadece 63 maç) geride bırakan Süper Lig’deki PFDK kararlarını TFF internet sitesinden derledim:
MEDENi ÜLKELERDE BU TABLOLARI GÖREMEZSiNiZ ÇÜNKÜ...
MHK’nın Riva’daki ağustos ayı seminerine katıldım. MHK’nın yeni danışmanı Hugh Dallas’ın da yer aldığı seminerde ilk 2 haftanın değerlendirmeleri MHK Başkanvekili Murat Ilgaz tarafından paylaşıldı ve basın mensuplarının soruları cevaplandı.
Gerek TFF Başkanı Mehmet Büyükekşi’nin sorulara verdiği yanıtlar ve gerekse geçmişten bugüne yaşananların ışığında bu seminerle ilgili izlenimlerimizi şöyle ifade etmek mümkün:
1- EĞiTiM ADINA BÜYÜK BiR LÜKS
· 4. haftadan itibaren tartışmalı pozisyonlar her salı akşamı yayıncı kuruluşta MHK Danışmanı Hugh Dallas ve MHK Başkanvekili Murat Ilgaz’ın katılımıyla değerlendirilecek.
· Kamuoyuna eğitim ve bilgilendirme adına iyi bir yaklaşım. Tartışmalı pozisyonlarda MHK’nın kararını öğrenme ve ileriye yönelik referans olması adına değerli. Zekeriya Alp MHK’sı zamanında başkanla bir hakemin katıldığı basın toplantısı modeli denenmişti. Ancak bazı medya mensuplarının tahrik edici soruları karşısında sürdürülemez noktaya gelmişti. Yayıncı kuruluştaki Trio programı son 2 yıldır eğitim ve bilgi eksiğini bu anlamda gayet iyi karşılıyordu. Şimdi bir de MHK ve Dallas çıkacak. Futbolun ana sorunlarını hakeme saldırarak örtbas etmeyi gelenek haline getirmiş bir ülke için eğitim adına büyük lükse sahip olacağız.
2- MHK iÇiN RiSKLi BiR HAMLE
· Sakatlıklar nedeniyle 19’a düşen Süper Lig kadrosuna kasım ayına kadar TFF 1’den takviye gelecek.
· A Klasman hakemleri için bulunmaz nimet! Türk hakemliği, 8 Mart darbesinden itibaren hem psikolojik hem de kadro olarak en sıkıntılı zamanlarını yaşıyor. Yeni klasmanların yapılacağı Kasım ayına kadar VAR kadrosundaki Süper Lig hakemleri kullanılmalı diye önermiştim lakin TFF ve MHK, A klasmanı hakemleri tercih etti. Biraz riskli bir seçim, sonuçları umarım yanıltmaz.
27 Temmuz’da yayımlanan sirkülerle “ofsayt kararlarında bilerek oynama ve sekme” tanımında değişiklik yapıldı. Yine akılları karıştıracak ve tartışmaları çoğaltacak gibi gözüküyor. Özellikle 2018-19 sezonunun 3. haftasında Beşiktaş-Antalyaspor maçında Souleymane Doukara’nın attığı golle ciddi tartışmalara yol açan pozisyonlar artık ofsayt olarak değerlendirilecek. Yapılan ortada top Adriano’nun kafasından sekerek bariz ofsayt pozisyonunda bulunan Doukara’ya top gitmiş, oyun devam etmiş ve gol geçerli sayılmıştı. Artık bu tarz pozisyonlar “bilerek oynama” kapsamından çıkarıldı.
'BİLEREK OYNAMA VE SEKME' NE DEMEK?
· Kural 11’e göre bilerek oynama, bir oyuncunun topun kontrolüne sahip olduğu aşağıdaki durumlarda oluşur: Takım arkadaşına pas vermek, Topun kontrolünü elde etmek, Topu ayak veya kafa ile kesmek.
· Kuralın değişimiyle, bir oyuncunun topu kontrolünde bulundurması ve bunun sonucunda “bilerek oynaması” değerlendirilirken şu kriterler dikkate alınacak:
Topun uzak mesafeden geliyor olması ve oyuncunun topu çok net görmesi, Topun hızlı hareket etmiyor olması, Topun beklenmeyen bir yönden gelmemesi, Oyuncunun vücudunu koordine etmeye zamanının olması veya hareketini net kontrol edebiliyor olması, Yerde hareket eden bir topla oynamanın, havadan gelene göre daha kolay olması.
KENDİ BOZDUĞUNU DÜZELTİYOR
· Peki, oyuncunun vücudunu koordine etmeye zamanının olması veya hareketini net kontrol etmesi hangi durumlarda yoktur? Refleksle uzanıyorsa, Refleksle sıçrıyorsa, Topla oldukça az veya kontrolsüz şekilde oynayarak hamle yapıyorsa.
·
TFF’nin “VAR ile sahadakiler ayrı olacak” kararının ardından MHK, seminer öncesindeki günlerde VAR kadrosunu genişletmek için hakemlerin nabzını yokladı. Yaş olarak sona yaklaşanlar dahi geçmek istemedi, sadece Alper Ulusoy kabul etti.
VAR TRENi KAÇTI
Lakin, Büyükekşi TFF’sinin VAR’a maaş bağlaması (10 bin) ve özlenen zamları yapması (maç başı 10 bin) hayır diyenlerin bir kısmını pişman etmiş. Fırsat bulsalar U dönüşü yapacaklar ancak tekrar şans gelir mi, emin değilim. “Hakem olamadım, çok az düdük geliyor, VAR olayım” fırsatı da geride kaldı. Treni kaçıranlar, beğenmedikleri VAR’ı mumla arayabilirler.
Yıllardır Süper Lig’de olup hem yıpranan, hem de bir arpa boyu yol kat edemeyip vasatın üzerine çıkamayanların sahada kalma ısrarını anlamak gerçekten güç.
iLK 11’iN HASTALANMA LÜKSÜ YOK!
Hiçbir ülkede VAR konusunda katı bir kadro ayrımı yok. İngiltere Premier Lig’de dahi VAR’da kadrolu sadece iki isim var (Lee Mason ve Mike Dean). Herkes görev alabiliyor.
Sadece UEFA Avrupa Şampiyonası/FIFA Dünya Kupası gibi özel organizasyonlarda VAR hakemleri ayrı oluyor. Yeterince kadronuz varsa elbette dünyaya rol model olabilirsiniz lakin sadece 11 VAR’ımız mevcut.
‘VAR’SPOR HAFTADA 3 MAÇA ÇIKABiLiR
Sayın Mehmet Büyükekşi’nin belirttiği üzere UEFA Hakem Komitesi Başkanı Roberto Rosetti’nin önerisiyle anlaşmaya varılan 65 yaşındaki Dallas hakemlik kariyerinde 1998 ve 2002 Dünya kupalarında, 2000 Avrupa Şampiyonası’nda görev aldı, Şampiyonlar Ligi’nde 27 maçta düdük çaldı. Yeni adıyla Avrupa Ligi, eski adıyla UEFA Kupası’nda 1999 finalini yönetti.
UEFA'DA GÖREVLİ OLMASI AVANTAJ
UEFA’da uzun yıllar gözlemcilerden sorumlu olarak çalışan Hugh Dallas, ayrıca elit hakem eğitmenlik görevini yürüttü.
Daha önce Bulgaristan ve Yunanistan’a da danışmanlık yaptı. 2 ay önce UEFA’daki yöneticilik görevi sona ererken, yerine İspanyol Velasco Carballo getirildi. Dallas, UEFA bünyesinde yine eğitim vermeye devam edecek. Jaap Uilenberg’in UEFA Hakem Komitesi üyesi iken ülkemize danışman olmasının faydalarını özellikle uluslararası arenada fazlasıyla gördük. Hem hakemliğimize katkıları, hem de başta Cüneyt Çakır olmak üzere Fırat Aydınus, Halil Umut Meler, Ali Palabıyık gibi hakemlerimizin Devler Ligi’nde sahne almasında rolü büyüktü. Tecrübeli eğitimci olmasının yanısıra Türk hakemliğine dünya arenasında lobi anlamında kesinlikle faydası olacaktır.
Mehmet Büyükekşi başkanlığındaki yeni TFF yönetimi de “Hakem atamalarını yapay zeka yapacak” ile giriş yaptı lakin önemli bir farkla: Hızlıca başlanan yazılım çalışmalarıyla somut adım atarak.
SWOT ANALİZİNDEKİ YERİ HER GEÇEN GÜN ARTIYOR
Pek çok sektörde SWOT (Strengths-güçlü yönler, Weaknesses-zayıf yönler, Oppurtunities-fırsatlar ve Threats-tehditler) analizi yapılırken yapay zeka yazılımları fazlasıyla söz sahibi hale geldi. Yapay zeka ile geliştirilen akıllı sistemler, muhasebe, finans ve dolandırıcılıkları önleme açısından da yaygın kullanılmakta. Futbol endüstrisinde de hatırı sayılır yeri var. Hollandalı bir spor analiz şirketi, gerçek zamanlı takip sistemiyle dünyanın önde gelen kulüplerine oyuncu seçiminde ve oyun geliştirilmesinde destek sağlıyor. 90 bin civarında oyuncuyu evrensel bir endeks ile değerlendiriyor, kalitesini, yeteneğini ve değerini hesaplamak için algoritmalar kullanıyor. Kulüplerin yetenek keşfine, doğru oyuncuya odaklanmalarına ve detaylı rakip analizine fırsat sağlıyor. Amerikan futbolunda ve NBA’de takımlar hem gelişim hem de rakip analizinde oyunun her detayını gözden geçiren yazılımlara önemli bütçe harcıyorlar.
OYUNCULARIN NERELERE HAREKET EDECEĞİNİ TAHMİN EDEN SİSTEM DE VAR
2014’te Google tarafından satın alınan bir şirket ise maç esnasında kameranın görüş alanına giren/girmeyen oyuncuların nereye hareket edebileceğini tahmin eden bir yapay zeka geliştirdiğini açıklamıştı. Veri havuzunda o oyuncu grubuna ait önceki maç verilerinin girilmesiyle destekleniyordu ve oyuncunun belli bir noktada topu kontrol etme olasılığına dair tahmin yürütebiliyordu. Türkiye’de de yapay zeka farkındalığını artırmak ve geliştirmek amacıyla kurulan ‘Türkiye Yapay Zeka İnisiyatifi’nin TRAI Girişimler Haritası’nda görüntü işleme, öngörü ve veri analitiği, arama motoru, doğal dil işleme, chatbot- diyalogsal yapay zeka, makine öğrenmesi, optimizasyon, otonom araçlar, robotik süreç otomasyonu ve akıllı platformlar ile çalışmalar yapan 259 girişim yer alıyor.
HAKEMLİKTE NASIL UYGULANABİLİR?
Yapay zeka, veri madenciliği yapmaktır. Ne denli geniş veri havuzunuz ve kıyas kriteriniz varsa, o verilerden çıkardığınız maden de o kadar kıymetli olur. Hakem atamalarında sağlıklı yapay zeka sonuçlarına ulaşabilmek için sadece hakem verisi değil, ligdeki takımların da verisi girilmelidir. Yapay zeka sisteminin, çok sayıda kritere göre hakemler için endeks çıkarabilecek değerlendirmeye sahip olması gerekir. Hakemlere ait veriler gerek sezon öncesi, gerek de maçlar oynandıkca örnek olarak aşağıdaki temel kriterlerle sisteme girilebilir. Her kriterin belirlenecek mantıklı cevapları kendi içinde puanlanarak bir modeli oluşturulabilir.
ONLARCA KRİTER VAR
2020-21 sezonunun bitiminin ardından MHK Talimatı ile öyle bir oynanmaya başlamıştı ki ardı arkası kesilmemiş, 4 kez değişikliğe uğramıştı. Hakem klasmanlarını istediği gibi yönetmek isteyen bir zihniyet vardı ve dünyada örneği olmayan, sezon devam ederken her iki devrede ve devre arasında müdahale edilebilir hale bürünmüştü. 8 Mart darbesinde yaşananları görünce çok da şaşırmamak gerektiğini anlamış olduk. Yeni göreve gelen Mehmet Büyükekşi başkanlığındaki TFF de MHK Talimatı’nda düzenlemeler yaptı. Hem radikal değişiklikler hem de şimdiye kadar bahsi geçmeyen konular var, lakin genel tablo olumlu.
8 MART'IN İZLERİ SİLİNİYOR
Sayın Büyükekşi geldiğinden bu yana mottosunun ‘güven’ olduğunu kamuoyuna aşılamaya çalıştı. 8 Mart konusunda da Tahkim kararını hatırlattı ve saygı duyulması gerektiğini belirtti
19 TAKIMLI SÜPER LİG'E 29 HAKEM
MHK, Süper Lig hakem kadrosunu belirlerken ligdeki takım sayısının en fazla %30 üzerine çıkabilme hakkına sahipti. Yeni talimata eklenen geçici maddeyle bu oran %50’ye çıkarıldı. Yani 19 takımlı Süper Lig’de en fazla 29 hakem görev yapabilir hale geldi.
GENÇ HAKEMLERE FIRSAT DOĞDU
Geçen sezon ikinci yarıda terfi ettirilen 3 isimle dahi kadronun 27’ye çıkabildiği düşünüldüğünde 8 Mart’ta mağdur edilenler için kadroda devam hakkı sağlanmış oldu, klasman düşme kalktı ve gayet güzel oldu. Ayrıca Fırat Aydınus, Halis Özkahya, Hüseyin Göçek gibi emekliye ayrılanlar; VAR kadrosuna geçecek olanlar derken, yeni boy göstermeye başlayan Cihan Aydın, Adem Cinek, Emre Kargın, Turgut Doman başta olmak üzere 7-8 hakeme daha Süper Lig fırsatı doğmuş oldu. Yeni talimatın ‘MHK’nın Yapılanması’ bölümüne ‘yemin’ maddesi eklendi: “MHK Başkan ve üyeleri, atanma tarihlerinden itibaren en geç bir hafta içinde Yönetim Kurulu üyelerinin huzurunda görevlerini tarafsız ve bağımsız şekilde yerine getireceklerine dair yemini etmek suretiyle görevlerine başlar.”
'SADECE VİCDANIMIN EMRİNE UYACAĞIM'