Baharın müjdecisi Hıdrellez

ANADOLU’YA AİT BİR GELENEK, KUTLAMA

Hıdrellez, Koleda (Cadılar bayramı) gibi bayramları, tahtaya üç kez vurma, kurşun dökme, lohusa şerbeti dağıtma gibi ritüelleri araştırmış, kitaplar çıkarmış ender akademisyenlerden, Doç. Dr. Ali Faik Demir. Peki, “Nereden çıktı bu Hıdrellez?” sorusuna “Kul yetişmeyince Hızır yetişmez” ya da “Yetiş ya Hızır” deyimlerinin toplumumuzda ne kadar çok kullanıldığını hatırlatarak, şu yanıtı veriyor: “Buradaki Hızır, aslında Hıdır. Yeşili, suyu, doğayı temsil ediyor. Ellez de İlyas. O da toprağı temsil etmekte. Hıdrellez ise zaman içinde Hızır ve İlyas kelimelerinin birleşmesinden türemiş bir kültür aslında. Hızır ve İlyas’ın buluşması, toprak ve suyu buluşturabilmek anlamına geliyor.”

HIZIR KÜLTÜRÜ ÇOK GENİŞ

“Eskiden, halk arasında kullanılan takvimde (Gregoryen Takvimi) yıl ikiye ayrılırdı. 6 Mayıs’tan 8 Kasım’a kadar; Hızır Günleri yaz, 8 Kasım’dan 6 Mayıs’a kadar da Kasım Günleri, kış mevsimi idi. Her 6 Mayıs’ta ise baharın gelişi, doğanın uyanışı kutlanırdı. Hıdrellez yeniden doğuş, temizlenme, arınma ve güçlenme anlamına geliyor. Bereket, bolluk ve şifanın da bir sembolü. Bir adak, bir niyet günü. Şamanizm’de de Hıristiyanlıkta da kendine yer bulmuş bir kültür. Öyle ki Hıdrellez, Jülyen takviminde 23 Nisan’a denk düşüyor. Ortodokslar o günü, Aya Yorgi günü olarak kutlar mesela. Selçuklulardan itibaren Anadolu ve Balkanlar’da kutlanan, bu topraklara özgü bir gelenek demek doğru olur. Hıdrellez sadece folklorik bir değer olarak da görülmemeli, dini inceleme külliyatı da mevcut.”

İSLAMİYETTE DE ADI GEÇİYOR

“Kur’an-ı Kerim’deki Kehf Suresi’nde Musa Peygamber ile yolculuk eden ve Allah tarafından ilim öğretilmiş bir kişiden bahsedilir. İslam alimleri, Buhari mesela, o kişinin, her ne kadar Kur’an’da adı geçmese de Hızır Peygamber olduğuna inanmaktadır. İlyas Peygamberin ismi de Kur’an’da Saffat ve En’am surelerinde zikredilmekte. Osmanlı’da da kutlanıyor Hıdrellez. Ki Hızır’ın misafir olarak görülmesi de önemli, Ebu Suud Efendi’nin bu konuda fetvası olduğu gibi Kur’an’da da Hızır üzerine çalışmalar var. Peygamber olup olmadığına ilişkin tartışmalar da yapılmış. Ayrıca Hızır’ın geldiğine inanılan Hızır makamları; İstanbul’da Ayasofya Camii, Atik Ali Paşa Camii var. Sivas, Hatay Bursa’da var. Bu vesile ile Hızır makamlarının da ziyaret edilmesi hoş olur elbette.”

Ali Faik Demir

İSTEYEN DUA ETSİN İSTEYEN RİTÜEL YAPSIN HERKES BİLDİĞİ GİBİ KUTLAMALI

Peki nasıl kutlanmalı Hıdrellez? Doç. Dr. Demir, Hıdrellez’in son dönemlerde çok daha popüler olduğunu ve dolayısıyla yozlaşmanın ve yanlışların da çok olduğu bir kutlama haline dönüştüğüne dikkat çekerek, diyor ki: “Köyünüzde, yörenizde, atalarınız nasıl kutluyorsa öyle kutlayın. Her ne kadar Hıdrellez 6 Mayıs olsa da kutlama aslında 5 Mayıs’tan başladı. Önce evi, ahırı, iş yerini sonra da kişi kendini temizleyerek başlar güne. Hızır’ın sadece temiz yerlere geldiğine inanılır.

TOPRAK VE SU İLE BULUŞAN UMUTLAR

Aynı günün gecesiyse, eminim çok insan yaptı dün gece benzer ritüeli, gül ağacının altına bir kağıda yazılan dilekler gömülür ya da ağaca asılır. Ancak bu, en gözde ritüel olsa da Hıdrellez sadece ağaca dilek bağlamaktan ibaret değildir. Fakirlere yardım önemlidir. Birlik ve beraberlik değerlidir. 6 Mayıs sabahı yaprakların, otların üzerinden toplanan çiğ damlaları ile yoğurt ve ekmek mayalanır ya da bu su yüze sürülür. Yeniden doğuşu temsilen sabah yumurta yenir, süt içilir. Gün doğmadan gül ağacına bağlanan dilekler toplanıp mutlaka su ile buluşturulur; denize atılır. Hızır duaları edilir.”

HIDRELLEZ KUTLAMALARININ TİCARİLEŞMESİNE İTİRAZIM VAR

Son birkaç yıldır astrologlar, şifacılar ve bazı tur firmaları Hıdrellez’i sahiplenmişe benziyor. Doç. Dr. Demir’in yorumu şu: “Haklısın, bazıları işi ticarete döktü. Birtakım turlar başladı. Astrologlar bir anda sahip çıktı, ki konunun yıldız hareketleri ile alakası yok, mevsim döngüleri ile ilgili aslında. Şifa için ‘şunu yiyin, bunu için’ diyenler var. Bir Hıdrellez soytarılığı yaşanıyor. Oysa bu ve benzeri hareketler geleneği bozmakta ve ucuzlatmakta. Böyle önemli bir geleneğin para kazanmaya araç edilmesinden inan rahatsızım. Çünkü o zaman gelenek, göreneklerimiz insanların gözünde değersizleşiyor, gerçek anlamından uzaklaşıyor. Elbette yenilikçi olabiliriz ama bunu geçmişe sadık kalarak yapmalıyız.”