Uğur Cebeci

Havayolu yolcuları bilet fiyatlarına sonradan eklenen el bagajı ağırlığı ya da koltuk seçiminden kaynaklanan fiyat artışlarından şikâyetçi. Genel olarak bilet için rezervasyon yapılırken net bir rakam görmek isteniliyor. Ama şirketler arasındaki standart farklılıkları sorun yaratıyor. Avrupa’da yeni bir düzenleme gündemde.

AVRUPA Birliği havayolu yolculuklarında el bagajı ve koltuk seçimi ücretini kaldırmayı hedefliyor.

AB Parlamentosu dilekçeler komitesi, kıta genelinde havayollarındaki bagaj ve koltuk seçmi için alınan ücretleri engelleyip, genel bilet fiyatlandırma sistemini basitleştirecek önemli bir değişiklik önerisi getiriyor. Komite el bagajı ağırlığı ve boyutlarından başlayarak şirketler arasındaki tutarsızlığın uçak bileti alma sürecinde karmaşıklık doğurduğunu savunuyor. Bu nedenle havayolu şirketlerinde bagajların boyutları ve tartılması konusunda ortak standart oluşturulması isteniliyor. Dahası bunun ücretsiz olmasını öneriyor.

Böyle bir uygulamadan en çok Ryanair ve Macaristan kökenli WizzAir gibi şirketler etkilenecek. Çünkü bu şirketler biletten çok bu tür farklılıklar için yarattıkları ücretlendirme modelinden  yararlanıyorlar. Sanırım önce Ryanair’in patronu Michael O’Leary ayaklanacaktır.

Michael O’Leary

DÜNYAYA HAVALİMANI YAZILIMI SATIYOR

TAV Havalimanları’nın Atatürk Havalimanı’ndaki IT departmanından, bugün alanında dünyanın lider teknoloji şirketlerinden biri doğdu. TAV Technologies tarafından geliştirilen ürün ve hizmetler 23 ülkede 48 havalimanında kullanılıyor. TAV Havalimanları CEO’su Serkan Kaptan konuşmalarında dijitalleşmeyi stratejilerinin üç ana ayağından biri olarak vurguluyor. İşlettikleri havalimanlarında kapsamlı bir program yürütüyorlar ama dahası da var. Ürettikleri çözümleri tüm dünyaya pazarlıyorlar.

Bu operasyonun başında TAV Technologies Genel Müdürü Mehmet Kerem Öztürk var. Marmara Üniversitesi’nde bilgi teknolojileri ve Viyana Üniversitesi’nde işletme eğitimi almış, çok uluslu şirketlerde deneyim kazandıktan sonra TAV’a katılmış.

Bavula konulup kargoya gönderilen ilaçlar yolcuların büyük sorunu. Hele de gidilen yerde bavulun uçaktan çıkmaması, kaybolması, günlerce gelmemesi gibi durumlar sürekli ilaç kullanan yolcuları perişan ediyor. İlaçlarınızı asla bavula koymayın. Yanınıza alın ve mutlaka yedekleri olsun. Birçok ülkede eczaneye gidip kolayca ilaç alamazsınız.

Yapılan araştırmalar yoğun ve sürekli ilaç kullanan her 100 havayolu yolcusundan en az 30’unun uçuş öncesi ilaçlarını bavullarına koyup kargoya verdiğini ortaya koyuyor.

Kalp hastalıkları ya da kanser tedavisinde kullanılan ilaçları bile bavula koyup check-in’de uçak altına yollayan çok sayıda yolcu, uçuş sırasında ciddi çaresizlik yaşıyor. Bununla da kalmıyor. Gittikleri ülkede bavulları uçaktan çıkmayan, kaybolan, günler sonra gelen yolcular var. Bu yüzden komaya girenler, hastaneye kaldırılanlar bile oluyor. Çoğu reçeteli olan bu ve benzeri ilaçların gittiğiniz ülkede kolayca satın alınamayacağı da düşünüldüğünde yolcunun ilaçlarını bavuluna koyup uçak altına göndermesi anlaşılır gibi değil.

‘KONGO’DAYIM BEN NE YAPACAĞIM’

Geçtiğimiz günlerde yakından tanıdığım bir arkadaşım telefonla aradı. Aynen şunları söyledi:

“Dört gündür Kongo’nun başkentindeyim. Bavulum uçaktan çıkmadı. İçinde kalp ilaçlarım var. Buradan almak istedim ama çoğu yok. Meğer Kongo’ya gelirken bavullar çoğu zaman başka uçaklarla kargo olarak yollanıyormuş. Şimdi üçüncü gün hâlâ bavulumu bekliyorum. Gelmese ne yapacağımı bilmiyorum.”

Evet, Afrika’da bazı ülkelere dar gövde uçaklarla THY’nin yaptığı uçuşlarda ağırlığın fazla olması nedeniyle bavullar başka uçaklarla yollanabiliyor. Bunun elbette yolculara açık bir şekilde önceden söylenmesi gerekiyor. Hatta yazılı olarak belirtilmesi şart. THY genellikle 737-900 uçakları ile birçok Afrika ülkesine yaptığı uçuşlarını A330 uçaklarına çevirdi. Böylece bagaj bırakılması sorunu ortadan kaldırılmaya çalışıldı. Şikâyetlerin kısmen önüne geçildi ama sorun tümüyle ortadan kalkmadı. Bu, Afrika’ya uçan başka havayolu şirketlerinde de sıklıkla görülen bir olay. Elbette çok rahatsızlık verici bir durum.

Neyse ki arkadaşımın bavulu gecikmeli de olsa dört gün sonra Kongo’ya ulaştı. O da rahat bir nefes aldı. Elbette bu durumda akla gelen başka sorunlar da oluyor. Bavul çok sıcak bir yerde mi tutuldu? İlaçlarda bozulma oldu mu? Bunların cevabını bilmiyoruz. Böyle durumlarda, yani bavulların bu kadar uzun süre gecikmesinde havayolu şirketleri yolculara gittikleri ülkede ihtiyaçlarını alabilmeleri için belli paralar ödüyor. Ama ilaç her ülkede kolayca ve üstelik reçetesiz alınabilecek bir şey değil. Ayrıca alınacak ‘muadil’ ilaçlar da bazı hastalarda sorunlar yaratabiliyor. İlaçsız kalınan ülkede bir doktora gidip ‘Bana şu ilaçları yaz’ demek de zor. Çoğu doktor bunu kabul etmez. Kendisi hastane incelemelerini yaptırmak isteyebilir.

Dünyanın en büyük havacılık fuarlarından olan Dubai Air Show’a sayılı günler kaldı. 13 Kasım’da kapılarını açacak fuar, her yıl olduğu gibi firmaların kıran kırana rekabetine ev sahipliği yapacak. Öte yandan fuar, zaten yıllar sonrasının siparişlerini bile bugünden bitiren Boeing, Airbus gibi devlerin gösteri imza törenlerine de sahne olacak. Tok satıcılar Dubai’de hem şov yapacak hem de fiyat yükseltecek.

Dünyanın en önemli ikinci havacılık fuarı Dubai Air Show bu yıl 13 Kasım’da kapılarını açıyor. 7 Kasım akşamına kadar sürecek fuarda havayolu uçaklarının yanında iş jetleri ve askeri uçaklar ile donanımlar yer alacak.

Yüzlerce imalatçı fuarda birbirleriyle yarışacak, satışlar için kıran kırana geçen pazarlıklar olacak. Büyük sorun da Airbus, Boeing Embraer gibi şirketlerin artık tok satıcı olmaları. Zaten imalat hadlerinin büyük kısmı için sipariş almış durumdalar. Yani fuarda imzalanacak satış anlaşmaları zaten önceden yapılmış satışların bir gösteri imzası olacak. Ama iş jetleri ve askeri uçaklar ve ekipmanları için durum daha farklı. Özellikle sinirleri bozuk kızılca kıyamet kopan Ortadoğu’da bazı ülkelerin askeri imalatlara göz diktikleri ve daha da kuvvetli olmak için yeni alımlar peşinde koştukları biliniyor.

HER YIL DÜZENLENİYOR

Eskiden dünya ticaret merkezinde düzenlenen sivil hava gösterisi Arap Air ilk açıldığı 1986 yılından bu yana çok gelişti. O dönemde yani 80’li yılların ilk yarısında bölgedeki havalimanlarının çoğu uçakların yakıt ikmali için kullanılıyordu. Bir tek ana trafik kaynağı kutsal topraklarda Mekke hacılar için önemliydi ve uçaklar orada yoğunlaşmıştı. 80’lerin ortalarında Gulf Air Dubai’ye uçuşlarını azaltmaya başladı. Bu da Dubai’nin kendi havayolu şirketini kurmasına neden oldu ve Emirates doğdu. Dubai Hava Gösterisi 1989 yılında Dubai Uluslararası Havalimanı’nda (DXB) gerçekleştirildi. İlk yıl 200 katılımcı ve 25 uçak vardı. 1991 yılının başlarında ABD ve koalisyon ortakları Irak’ı işgal etmeye hazırlanırken Dubai Air Show’un tarihi de kasım ayına alındı ve elbette o yıl en büyük siparişler askeri ürünler için verildi. Fuar artık dev havacılık şovlarına ev sahipliği yapıyor. Binlerce imalatçı katılıyor, yüzlerce gösteri yapılıyor ve milyar dolarlık satışlara sahne oluyor.

HAVACILIK DÜNYASINDA BÜYÜK BİR YILDIZ KAYDI

-Katar

Sipariş vermekte geciken havayollarının büyüme hızları da düşecek. Havayolu uçağı üreten Boeing, Airbus Embraer gibi şirketler bazı modeller için ancak 2027-2028 tarihlerine rezervasyon yapabiliyorlar. Bazı modeller için fabrika tezgahları 2037’ye kadar dolmaya başladı

Pandemi döneminde paniğe kapılan havayolu şirketleri uçak siparişlerini iptal edebilmek için çaba harcıyorlardı. Hatta bu nedenle kaporalarını yakan havayolu şirketleri bile oldu. Şirketlerin tek hedefi ne zaman biteceği o zamanlar belli olmayan pandemi dönemini küçülerek atlatmaktı. Ama pandeminin sonu görülünce de bu kez havayolu şirketleri hızlı büyüme yarışına girdiler. Hemen her havayolu yüzde 10’un üzerinde büyüme kararları açıklamaya başladı. Hatta bazı havayolu şirketleri uçak filolarını ikiye katlamayı hedefledi.

SİPARİŞ YARIŞI

Şirketlerin bu kararlarla uçak siparişlerini ikiye katlamaya başlamaları yedi-sekiz ay öncesine uzanıyor. Hint pazarı akıl almaz büyüme için dört havayolu şirketi ile birlikte neredeyse 1000 uçak siparişine karar verdi. Hızla da ilk siparişlerini yapıp opsiyonlarını bildirdiler.

Örneğin en son İngiliz düşük maliyetli havayolu şirketi EasyJet’in bir kalemde tam 257 uçak siparişi var. Bu uçakların 157 adedi kesin, kalanı ise opsiyon olarak açıklandı. Uçakların 101 adedi A321neo, 56 adedi ise A320neo olarak seçildi. Bu uçakların teslimatlarına 2029 yılından sonra başlanacak. Şu anda şirketin ayrıca 2028 yılı sonuna kadar 158 Airbus uçağı siparişi daha var. Air India bir kalemde 470 uçak siparişi veren şirket. Lider konumunda. United, 270 yeni uçak siparişi verdi. Bunların 70’i A321neo, 50’si 737Max8s ve 150’si ise 737Max10s modelleri.

Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Abdulkadir Uraloğlu, Yavuz Sultan Selim Köprüsü’nün ortasından geçecek hızlı tren yolu için betonların döküldüğünü açıkladı. Yakın gelecekte dünyanın en geniş köprüsü olan Yavuz Sultan Selim Köprüsü sadece iki kıtayı değil yolcu rekorları kıran iki havalimanını da birleştirecek. İstanbul Havalimanı ile Sabiha Gökçen Havalimanı adeta kenetlenecek.

BÜTÜN basamakları dikkatlice çıkmış. Son olarak Karayolları Genel Müdürlüğü görevine geldiğinde tam da bir görev adamı olarak işinde yükselmiş. Basamakları çıkarken hep tedbirli davranmış. Taşıyamayacağı yükleri yüklenmemiş. Ama taşıyacağı yükleri de hedeflerine tam zamanında ve başarı ile götürmüş.

Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Abdulkadir Uraloğlu’dan söz ediyorum. Sakin, her konuşmasının içinde yenilikler olan bir adam. Gerçi şimdi işi çok daha zor. Karayollarının üzerine, hava yolları, havacılık, deniz yolları, demir yolları derken haberleşme konusu ile uzaya giden bir uydumuza kadar uzanan bir sorumluluk zincirine sahip. Hepsi ayrı uzmanlık istiyor. Ama temelindeki yönetimde hepsinde, bir devlet görevlisinin ciddiyeti ve sorumluluğu elbette kararlarda ilk rolü oynuyor. İşte tam da bu noktada Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Abdulkadir Uraloğlu sistemi sahiplenip yönetmeye başlamış. Bir de ileri sürüş teknikleri konusun da ders almış.

Bakanla Atatürk Havalimanı yanındaki Karayolları 1. Bölge Müdürlüğü’nde buluştuk. Çok samimi ve rahat bir sohbet ortamını kendileri yarattılar. Başımızda Bakanın Basın Danışmanı Osman Bekar vardı ve konuşma trafiğini dikkatle izliyordu.

Abdulkadir Uraloğlu

Yeni yapılan havalimanlarından projelere, alt yapılara, havalimanı bağlantısını sağlayan metrolara, Yavuz Sultan Selim Köprüsün’den geçecek demiryoluna, temiz havalimanları projelerine kadar birçok konuyu konuştuk. Bakan hepsini heyecanla anlattı.

Çok ama çok hızlı yolculukların sırrı hidrojende yatıyor. Elektrik gibi çözümler uçakları çok uzun süre uçabilecek, çok büyük hızlara ulaştıramıyor. Bu yüzden artık projeksiyonda hidrojen yakıtı var. Hız konusuna gelince süpersonik yerine hipersonik hedefleniyor.

SESTEN hızlı yani süpersonik uçaklar için artık havacılık dünyası fazla kafa yormuyor. Zaten çok yıllar önce hava yolu yolculuğu Concorde ile sesten hızlı uçuşu denedi. Ama çok gürültülü bir uçakla son yıllarında sadece Paris-New York ve Londra-New York uçuşları yapılabiliyordu. Soba borusu gibi dar bir gövde sadece 100 yolcu alabiliyordu. Ve bir kaza sonrası bu uçaklar sistemden çekildi. Hem uçuş maliyetleri çok yüksekti hem de çevreye verdiği zarar fazlaydı. Üstelik sadece 100 yolcu taşıması yeterli değildi. Ve elbette operasyon maliyetleri çok yüksekti.

4 SAATTE AVUSTRALYA

Bu yüzden havacılık sanayi hem en güçlü ve çevreye zararı neredeyse hiç olmayan bir yakıt hidrojen ve çok hızlı yani ses hızının çok katı sürat yapabilen geniş gövdeli uçak imalatının peşine düştü. İki lider ortaya çıktı. Yakıt hidrojen ve sürat hipersonik olmalıydı. Çalışmalar yoğunlaştı. Hidrojenli prototip uçaklar denenmeye başlandı. Hipersonik için de uygun modeller oluşturuldu. NASA’nın bayraktarlığını yaptığı çalışmalara özel sektör hızla katılmaya başladı. Hipersonik, Mach 5, ses hızının 5 katı. Yani saatte 6125 kilometre yani ses hızını çok kat aşan yeni bir hidrojenli uçak, 20 saatlik Avrupa – Avusturalya yolculuğunu sadece 4 saate düşürmeyi vaat ediyor. Airbus’tan Boeing’e, Rolls-Royce’dan,  Flying V projelerine; havacılık sektöründe hidrojen yakıtına geçmek için önemli çalışmalar ciddi noktalara gelmeye başladı.

SES HIZININ BEŞ KATI

Rusya doğumlu fizikçi ve seri girişimci Mikhail Kokorich tarafından kurulan Destinus, Mach 5 ve üzerinde seyahat edebilen, hidrojenle çalışan bir uçak prototipi geliştiriyor. Mach 5, 6125 km/s’nin üzerinde, ses hızının beş katı. Bu hız, Frankfurt’tan Sidney’e 4 saatten biraz daha uzun bir sürede ulaşmanızı ve Londra’dan New York’a 90 dakikada ulaşmanızı sağlayabiliyor. Uçak, bu hızlara ulaşmak için sürtünmenin önemli ölçüde daha düşük olduğu dünya atmosferinin üst sınırlarında, 50 km’nin üzerindeki irtifalarda seyahat edecek. Hipersonik uçak, kalkış ve iniş için hidrojen yakıtlı turbojet motorları kullanırken, hipersonik hızlara ulaşmak için ayrı bir ramjet roket motorunu devreye alacak. Girişim, temel olarak yarı roket, yarı uçak olan bu jetin net sıfır karbon olacağını, sadece ısı ve su buharı yayacağını iddia ediyor.

RUSYA’NIN ELON MUSK’I

Artık Türkiye’nin ‘Cumhuriyet’ adında bir uçağı var. Kuyruk dikmesinde Atatürk’ün müthiş bakışı yer alıyor. O uçak aslında uzun bir yoldan geliyor. Pegasus Havayolları çalışanlarının yıllarca yaptıkları çalışmaların bir armağanı. Ne kadar güzel görünüyor bir baksanıza...

Yıllar önceydi. Sanıyorum Vanıköy de bir yalının iskelesi üzerindeki davette Ali Sabancı ile karşılaştım. Çok heyecanlıydı. Bir havayolu şirketi alacağını söyledi. ‘Ben de neden kendin kurmuyorsun?’ diye sordum. Dersine iyi çalışmıştı. Var olan şirketin kazandığı imkânları anlattı. Sonraki zamanlar çok görüşemedik. Ama detayları izledim.

ATATÜRK HAVALİMANI HAKKI

1989 yılında Aer Lingus adında bir havayolu charter şirketi kurulmuştu. Silkar yatırım ve Net Holding de ortaklar arasındaydı. Bu şirket 2005 yılında Esas Holding tarafından satın alındı. Ve Pegasus adıyla, Sabiha Gökçen Havalimanı merkezli olarak uçmaya başladı. Düşük maliyetli (Low Cost) bir havayolu şirketi olarak ortaya çıktı. Sonraki yıllar İzmir merkezli İz Air de satın alındı ve Atatürk Havalimanı’na uçma hakkı da Pegasus’a eklenmiş oldu.  Onların misafir dedikleri yolcular için, Pegasus yeni bir alternatif ve ucuz uçuşun yolu oldu. Kısa ve orta menzilli hatlarda uçan şirketin filosu tümüyle Boeing 737 uçaklarından oluşuyordu. İşin tepesine de Sertaç Haybat getirildi. Flypgs.com havayolu yolcularına kendi biletlerini evlerinden almayı da öğretti.

SADECE BEN OLACAKTIM

Benim yakından tanıdığım bir isimdi. THY’nin genel müdür yardımcısı bu mühendis filo oluşumu konusunda bir uzmandı. Onunla Hamburg’da tanışmıştım. THY’nin aldığı ilk Airbus 310 uçağı Hamburg’da tamamlanmış, koltukları takılmadan önce bir test uçuşuyla Fransa’daki Airbus fabrikasına uçacaktı. Benim de Airbus’la anlaşmama göre uçakta tek yolcu ben olacaktım. Ama 3-4 koltuklu uçak kapıyı kaparken bir görevli geldi ve Hamburg MBB fabrikalarında bulunun ve THY adına uçağı teslim işlemlerini sürdürecek bir Türk mühendisin de Toulouse gideceğini, uçağa binip binemeyeceğini sordu. Hiç düşünmeden ‘evet’ dedim. İki test pilotu, bir test mühendisi, Sertaç Haybat ve ben kalkıştan sonra test için deniz üzerinde kabin tazyikini boşaltılar. Uçakta maskelerimizi taktık. Bu arada ön Galley’de (Mutfak) bizimkilerin Türk Kahvesi yapmak için ısmarladıkları bir ocakta yangın başlangıcı oldu. Ama kısa sürede söndürüldü ve uçak güvenle Fransa, Toulouse’da Airbus fabrikasının bahçesine indi. Sertaç Haybat ile sonraki yıllar THY Singapur müdürü olduğu dönemde karşılaştım. Sonra genel müdür yardımcısı oldu. O yıllarda şimdiki Pegasus CEO’su Güliz Öztürk de THY’nin satışının, pazarlamasının tozunu attırıyordu. Bu ikili daha sonra Pegasus’ta bir araya geldiler ve şirketin hızlı tırmanışının liderleri oldular.

VE MARKETCİ İŞ BAŞINDA

Yapılan anketlerde uçak yolcularının yüzde 100’ü sınırlı kotalarda olsa da uçakta internetin ücretsiz olmasını istiyor. Fiyatların dolar bazında yükselmesi değişik ülke havayollarında sıkıntı yaratıyor. Yolcuların büyük kısmı çok hızlı ve uzun süreli internet hizmeti yerine belli kotalarda kesintisiz ama ücretsiz internetin havayolunun rekabetinde önemli olduğunu vurguluyorlar.

Aslında uçakla yolculukta yeryüzü ile bağlantıyı kesmek belirli bir süre için de olsa rahatlatıcı gibi gelebilir. Ama internet ile yaşamaya o kadar almıştık ki, bağlantı kesildiğinde sanki çok büyük bir şansızlık yaşanıyormuş gibi geliyor. Hatta panik yapıyoruz.  Neredeyse bunalım yaratıyor. Bir felaket olarak kabul edenler bile oluyor. Hele bu sorun uzun bir uçuşta yaşanıyorsa ve aşağı ile bağlantı tamamen kesilmişse gerçekten çok can sıkıcı oluyor.

İŞLERİNİ YÖNETENLER VAR

Bir de uçaktaki internete güvenip, uzun bir uçuşta işlerini havadan yönetecekler bir kesinti ile karşılaştıklarında sorun onlar için çok daha büyük oluyor. Artık çoğumuz için uçakta kablosuz internet neredeyse bir zorunluluk. Neyse ki, giderek artan sayıda uçuş, çevrimiçi olmanızı sağlayacak yerleşik Wi-Fi ağları sunuyor ve istediğinizi yapabiliyorsunuz. Bu yıl itibarıyla da ücretsiz Wi-Fi avantajı sunan havayolu şirketi sayısı giderek artıyor.

KOTA ARTTIKÇA FİYAT YÜKSELİYOR

Çoğu durumda, uçak içi kablosuz internet, havayolunun filosu ile Gogo veya Viasat gibi üçüncü taraf bir internet sağlayıcısı arasındaki uydu bağlantısı yoluyla sağlanıyor. Ancak bu bağlantıdan yüksek hız performansı beklemeyin. Ancak X platformunda gezinecekseniz ya da mail gönderecekseniz işinizi halledebiliyor. Ama yukarıda bu işler çok da ucuz ve sınırsız değil. Kotalar arttıkça fiyatlar da yükseliyor. Gökyüzünde internet fiyatları havayolu şirketlerine göre değişiyor. Hatta uçuştan uçuşa fark ediyor. Bu yüzden rezervasyon yapmadan önce uçuşunuzda Wi-Fi olup olmadığını ve fiyat tarifesini mutlaka öğrenin. Yani bir maliyet hesabı yapmanız gerekir. Hatta uçtuğunuz yere göre bilet fiyatı üzerine bunu da ekleyip tam bir maliyet çıkarabilirsiniz. Böylece bütçeniz bir sürprizle karşılaşmaz.

BEDAVA İNTERNET ÇOK AZ