Musul parametreleri

2014 Haziran’ından beri IŞİD’in elinde bulunan Musul’u kurtarma harekâtının Türkiye’ye etkileri bağlamında.

- İşin Ankara açısından en sıcak boyutu, Musul’un 20 km doğusundaki Başika çevresinde bulunan Türk askeri. 30 Haziran’da askerlerin kaldığı Gedu Üssü’nün önündeydim. Kamp, IŞİD’in elindeki Başika Köyü’ne tepeden bakan ön cephenin yaklaşık 5 km gerisinde. Çatışma riski içermiyor. Ancak Musul kuşatmasında Irak’ın kullanmak isteyebileceği kadar stratejik bir konumda. Haziran’da Bağdat’ta görüştüğümüzde, o dönemki Irak Savunma Bakanı Halit El Ubeydi de, “İhtiyacımız olursa kullanacağız” demişti.

- Ön cephede Peşmerge duruyor. Normalde burası Irak Kürt Bölgesel Yönetimi’nin (IKBY) kontrolünün dışında. Ama artık fiilen Kürt bölgesi. Türkiye, bölgedeki varlığını önce Bağdat Yönetimi’nin davetine dayandırdı. Nitekim El Ubeydi, Türkiye’nin Başika’ya ilk defa 2015 başında yaptığı asker konuşlandırmasının ardından o sene kasımda üssü ziyaret etti. Ancak 24 Kasım 2015’te Rus uçağını düşürüp Suriye’de oyun dışında kalınca, aralıkta Ankara’nın aklına Başika geldi. Takviye yaptı. Ve hem Rus diplomasisinin hem de İran’ın atağıyla birden bire kendini yapayalnız buldu. Herkes itiraz etti. Eski Irak Başbakanı Nuri El Maliki, Başika’daki Türk askeri üzerinden Başbakan Haydar El Abadi’yi sıkıştırınca ve mesele Bağdat’ın istikrarını sarsınca Amerikalılar da Türkiye’ye “Çekil” çağrısı yaptı.

- İnanmadılar. Ama 25 Ağustos’ta Şii politikacı Maliki’nin adamları Irak Meclisi’ndeki bir oylamayla Sünni Ubeydi’yi düşürünce işin ciddiyeti anlaşıldı. Niye önemliydi bu? Çünkü Ubeydi, Bağdat’ta Türkiye’ye en yakın isimdi. IŞİD gelmeden Musul’un valisi olan Esil El Nuceyfi ve onun abisi Irak Meclis Başkanı Usame El Nuceyfi’nin kurdukları Muttahidun (Birleşikler) Koalisyonu üyesiydi. Azli, aslında İran’ın Bağdat siyasetinde Türkiye’ye indirdiği bir darbeydi.

- Ubeydi gidince Ankara bu sefer Başika’daki varlığını IKBY’nin davetine dayandırdı. Ama IKBY Başkanı Mesud Barzani de, Türkiye’nin etkisinde olsa bile bu beklentiyi karşılamadı. 5 Ekim’de ABD Başkan Yardımcısı Joe Biden’ın Barzani’ye açtığı telefonda Irak’ın “toprak bütünlüğü ve egemenliğine” yaptığı vurgu da Barzani’ye bir ölçüde Türkiye uyarısıydı.

- Türkiye bu kuşatmada olmayacak. Türklerin Gedu’de eğittikleri Esil El Nuceyfi’nin 2-3 bin adamından oluşan Sünni milis gücü Haşd El Vatani’nin durumu bile kesin değil. ABD’nin IŞİD’le Mücadele Özel Temsilcisi Brett McGurk, cuma günü “Irak Ordusu komutasında bu güçleri operasyona katmaya hazırız” dedi ama sonra detayların netleşmediğini söyledi. Haziran’da Erbil’deki ofisinde görüştüğümzüde ise Nuceyfi köpürüyordu. “Bizi Musul’da kullanmayıp Tikrit’e (Musul’un 200 km güneyi) yollayacaklar” diyordu.

- Şii milis gücü Haşd El Şabi’nin kuşatmaya katılacağı ise kesin. Ancak Amerikalılar, Şiilerin, 1 milyondan fazla insanın yaşadığı ve Sünnilerin çoğunluk olduğu kente girmemeleri konusunda kararlı. Amerikalıların operasyon sözcüsü, “Onlarla koordinasyonumuz yok. Yanlışlıkla vurabiliriz” dedi. Şiiler de yanlışlıkla vurulmak istemeyeceklerdir.

- Sayıları 800-1600 arasında değişen 12 tugay katılacak operasyona. Bunlardan 2’si Peşmerge gücü olacak. Peşmerge ilerlemeyecek. Sadece hattı koruyacak. Ve Musul’dan kaçacak halkın kontrolünü, yerleştirilmelerini üstlenecek. McGurk, 750 bin IDP (ülke içi yer değiştiren kişi) için hazır olduklarını söylüyor. Ancak benim konuştuğum Kürt kaynaklar, Musul çevresinde sadece 200 bin kişilik çadır hazırlandığını söyledi.

- PKK meselesi var. Musul’un 150 km batısındaki Sincar ve 100 km güneyindeki Mahmur’da PKK varlığı bulunuyor. Sincar’daki adı YBŞ. Şengal Direniş Koruma Birlikleri. 1500-2000 kişilik bir kuvvet ve milis gücü olarak Bağdat’tan maaş da alıyorlar. Musul operasyonuna katılmaları Türkiye için kırmızı çizgi. Ancak dün Murat Yetkin’in de yazdığı gibi, Amerikalılar bu konuda Türkiye’ye güvence verdi ve “Katılmayacaklar” dedi.

- Peki sonrası? Türkiye’nin desteklediği Nuceyfi, Musul’un özerk olmasını savunuyor. Ancak McGurk, kurtarıldıktan sonra Musul’un valisinin, Nuceyfi’nin hasmı Nufil Agub olacağını söyledi. Bağdat’a bağlı olacak Musul. Sekiz bölgeye ayıracaklar. Valinin bir yardımıcısı da Kürt olacak.

- Musul’a giremeyecek Şiiler için ise operasyondan sonraki öncelik, IŞİD’in 2014’te büyük bir Şii katliamı yaptığı Telafer olacak. İntikam istiyorlar. Şii Türkmenlerin olduğu kent Türkiye için ikinci kırmızı çizgi. Eğer Şiiler Telafer’e girerse, büyük bir çatışma riski doğabilir.

- 2017’nin ortalarına kadar sarkacak kuşatmada, Türkiye başta Başika’dan olan biteni takip edecek. İşlerin hesaplandığı gibi gitmemesi, Musul’daki direnişin artması ihtimalinde ise hesaplar yeniden yapılacak. Türkiye bu direniş yüzünden suçlanan taraf mı olacak ya da düğümü çözmesi için devreye girmesi istenecek olan mı göreceğiz.