Gelibolu’yu hatırlamak

Bir semti, bir kenti tanımak için yazı yeterli değildir. Yazıya görsel malzeme de gereklidir.

İşte Başar Eryöner’in “Gelibolu’da Bir Yıl” kitabı bu anlayışla hazırlanmış bir çalışma:

“Fotoğraflar, Kartpostallar ve Propaganda Kartlarında Çanakkale Muharebeleri”

Başar Eryöner’in Sunuş’u bir tür tanıtma niteliği taşıyor:

“Tarih benim için her zaman en ilgi çekici konulardan biri oldu. Çanakkale muharebeleri hakkında okumaya başladığım dönemde, bu alanda farklı fikirlerin ve değerlendirmelerin olduğunu fark ettim ve değişik kaynaklardan araştırmalar yaparak daha iyi anlama çabasına girdim. Güncel kitaplara ilave olarak Birinci Dünya Savaşı’nda Çanakkale muharebeleri konusunda yazılmış, baskısı tükenmiş kitaplara ulaşmaya çalıştım. Sahaflar, müzayedeler ve çevrimiçi taramalar derken kitapların yanı sıra obje, fotoğraf, efemera toplamaya başladım. Yurtiçinde ve dışında konuya ilişkin müzayedelere katıldım, antika kitapları, aile arşivlerini taradım. Böylece kapsamlı bir koleksiyon oluştu.

*

- Sadece ülkemizi değil, sonuçlarıyla dünyayı etkilemiş bir savaşın 110. yıldönümüne yaklaşıyoruz. Kitapta yer verdiğim bir kısmı şimdiye kadar görülmemiş veya nadir rastlanabilecek görsellerin akademisyenler ve sahada çalışan sivil araştırmacılar ile Çanakkale muharebeleri meraklıları için faydalı olmasını umuyorum.”

KISA TANITIM:

Sonuçlarıyla sadece kendi coğrafyasını değil, dünya tarihini de etkilemiş Çanakkale muharebelerinin 110.  yıldönümü. İtilaf Devletleri o güne değin toplanmış en büyük armadayla Çanakkale Boğazı’nı geçerek İstanbul’u düşürüp hem nefesi kesilmekte olan Rusya’ya yardım sağlamak hem de doğuda yeni bir cephe daha açarak Almanya’yı sıkıştırmak istiyordu. 1915 Şubat ayında denizden bombardımanlarla açılan Çanakkale cephesi, Ocak 1916’da son İtilaf kuvvetleri askerinin de çekilmesiyle yaklaşık bir yıl sürdü.

Başar Eryöner, ‘Gelibolu’da Bir Yıl’ adıyla hazırladığı bu albümde, Osmanlı ordusunun seferberlik faaliyetlerinden başlayarak deniz muharebeleri, çıkarma harekâtı, kara muharebeleri, tahliye, mütareke günleri ve işgal dönemiyle savaş propagandasına dair fotoğraf ve efemeralardan oluşan, bir kısmı şimdiye kadar görülmemiş veya nadir rastlanabilecek görsel malzemeyi bir araya getirerek Çanakkale zaferinin görsel tarihine sıradışı bir katkı sunuyor.

(Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları)

'GİRİŞ’TEN ALINTILAR

- Çanakkale deniz ve kara muharebeleri modern çağın savaşları açısından çok önemli bir yer tutar. İtilaf Devletleri o güne değin toplanmış olan en büyük armada ile Çanakkale Boğazı’nı geçerek İstanbul’a ulaşmayı planlamış ve başkenti düşürüp hem nefesi kesilmekte olan Rusya’ya yardım sağlamak hem de Batı cephesine ilave bir cephe daha açarak Almanya’yı iki cephede birden savaşmak zorunda bırakmak istemişlerdi. Çanakkale muharebelerini denizüstü ve denizaltı, kara ve hava unsurlarının bir arada kullanıldığı modern savaş örneklerinden biri olarak adlandırmak mümkündür.

- Arayışlar sonuç getirmemiş, adeta Almanya ile ittifak yapmak zorunda kalmıştı. İngiltere, Fransa ve Rusya’nın Osmanlı İmparatorluğu’nu paylaşmak konusunda fikir birliği yapmaları, Rusya’nın İstanbul ve Boğazlar üzerinde hak iddia etmesi ve en görünen sebep olarak İngiltere’nin Osmanlı donanması için inşa edilmekte olan Sultan Osman I ve Reşadiye gemilerine el koyması, Almanya ile ittifakın zeminini hazırlayan unsurlar oldu.

-  Osmanlı İmparatorluğu, 2 Ağustos 1914 tarihinde Almanya ile askeri anlaşma imzaladı ve 4 Ağustos tarihi itibarıyla İstanbul ve Çanakkale Boğazları’nı yabancı gemilerin geçişine kapattı. Albay Cevat (Çobanlı) Bey, Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanı olarak atandı ve mayınlama çalışmaları ile Boğaz’ın savunmasının elden geçirilmesi çalışmaları başladı. 10 Ağustos 1914’te Alman donanmasının Amiral Souchon komutasındaki Goeben ve Breslau gemileri, peşlerinde bulunan İngiliz gemilerinden kurtulmak ve henüz tarafsız bulunan Osmanlı limanlarına sığınmak için Çanakkale Boğazı’ndan giriş yaptı. Enver Paşa, Almanya Büyükelçisi Wangenheim ile yaptığı görüşmeler neticesinde ele geçen fırsatı iyi değerlendirdiğini düşünerek, İngiltere’nin el koyduğu gemilere karşılık bu iki gemiyi satın aldığını açıkladı ve durumu oldubittiye getirdi.

- İngiliz donanması Çanakkale Boğazı’nın dışında ablukaya başladı ve Goeben ve Breslau’nun Akdeniz’e çıkışını kapattı. Osmanlı İmparatorluğu’nun savaşa kesin olarak girişi de yine bu gemiler nedeniyle oldu.

- 29 Ekim 1914 tarihinde Goeben ve Breslau gemilerinin öncülüğünde Osmanlı donanması Karadeniz’deki Rus limanlarını top ateşine tutarak fiilen savaşın içine girdi. 2 Kasım 1914’te Rusya, Osmanlı İmparatorluğu’na savaş ilan etti. Ertesi gün İngiliz donanması Çanakkale Boğazı’nın girişinde bulunan Seddülbahir ve Kumkale istihkâm ve tabyalarını top ateşine tuttu. Artık Çanakkale Muharebeleri fiilen başlamıştı.