Sahnede trans hikâyesi nasıl anlatılır?

Sahnede bir trans hikâyesi mi anlatmak istiyorsunuz? Gelin kurgulayacağınız karakter için ‘aklımıza ilk anda gelenleri’ sıralayalım: ‘Herkes gibi’ olmadığını fark etmek, aileyle çatışıp İstanbul’a gelmek. İş bulamayıp seks işçiliğine mecbur kalmak. Âşık olup sevgiliyle mutlu günler geçirmek... Sevgiliyle ayrılıp seks işçiliğine dönmek. Depresyon... Finali intihar ya da trans cinayetiyle bağlayabilirsiniz. Araya bir de ‘baba tacizi/tecavüzü’ hikâyesi eklemeli. Hayatın sillesini yemiş ama acılarıyla dalga geçebilen, seyirciyle tatlı tatlı atışan bir trans olarak, oyun boyu bir nevi “Bakın biz de insanız” demeli... Finalde cinayete kurban giden transları anımsatırsanız ‘misyonunuzu’ tamamlamış olursunuz. Kâh gülen kâh ağlamaklı olan seyirci “Translar da insan!” der içinden. ‘Farkındalık yaratma’ süreciniz tamamlandı. Tebrikler!
‘Eylül’ yukarıdaki ‘formülü’ teknik anlamda başarıyla tutturuyor. Kasım’ken Eylül olan bir transı anlatan oyunun yazarı ve oyuncusu Uğur Kanbay rolden role geçebilen, seyirciyi anlatıya kolaylıkla çekebilen, sahne enerjisi çok yüksek bir oyuncu. Bolca güldürüyor, 110 dakika boyunca seyirciyi tek başına sürüklüyor. Akış yer yer “Durun size bir hikâye anlatayım” tadındaki girişlerle teklese ya da askerlik şubesi süreci fazlasıyla uzun anlatılsa da bu pürüzler bütünü bozmuyor. Keza oyun, ikinci yarıda yaptığı köşe hamlelerle iyi kurgu fikirleri de sergiliyor. Bölümlerle uyumlu kullanılan çocukluk manileri de hoş fikir.


Mesajı çok ters yerden veriyor
Lakin tüm bunlar ‘Eylül’ün, -iyi niyetinden şüphe etmesem de- klişelerden ibaret olduğu ve maalesef politik olarak riskli bir yerde durduğu gerçeğini değiştirmiyor. Bu tip bıçak sırtı bir meselenin, konunun öznesi olmayan (ya da mevzuya dair yeterince bilgi, deneyim sahibi olmayan) kalemlerce ele alınması açık riskler barındırıyor. Niyetin, “Transları/LGBTİ+ dünyasını anlamalı, anlatmalıyız” gibi bir heyecan/heves vb. olması riski azaltmıyor.
Sevgilisini anlatırken “Beni bir tek o sevdi, o anladı” türü klişelere düşmek, lince uğrarken “Tamam, normal değilim ama vurmayın artık...” diyen bir trans görmek, transları ‘anlamamız’ konusunda o kadar da yardımcı olmuyor. 2015’te intihar eden Eylül Cansın’dan alıyor oyun adını. Karakterin başından geçenler Cansın’ın hikâyesi üzerinden kurulmadığı halde final, kullanılan gerçek haber anonslarıyla Cansın’ın intiharına bağlanıyor. Bu talihsiz seçimle, transların hikâyelerini tektipleştiren (translara cinayet ya da intihar ‘sonu’ yazan), indirgemeci bir final yapmış oluyor oyun.
Sürprizi bozma pahasına söylemeliyim: Kurguladığınız trans hikâyesine ‘baba tecavüzü’ detayı ekler, üstelik ajite bir tonla sahnelerseniz, o sahneden sonra istediğiniz kadar “Babam tecavüz ettiği için böyle olmadım, zaten böyleydim” deyin, fayda etmez... Çoğunluğu için homofobik ve transfobik diyebileceğimiz, trans bireylere bakışı en iyi ihtimalle ‘acımak’ olan bir topluma, niyet ettiğiniz ‘mesajı’ çok ters bir yerden verdiniz gitti...
Sahne enerjisi yüksek
Herhangi bir trans anlatısı; seyircide yaratacağı “Transları biraz anladık, biraz üzüldük, e güldük de...” hissinin ötesine geçebilecek, daha derinlikli bir dramaturjik çalışmayı ve politik okumayı hak ediyor. ‘Trans bireylerin başlarına gelenlerden esinle, kurmaca hikâyeler ekleyerek’ bir oyun oluşturmaya girişmenin neticesi, ne yazık ki ancak başarılı bir ‘formül tutturma’ oluyor.
Kanbay’ın yüksek sahne enerjisini ve metin kurgulama becerisini gözeterek söylüyorum: ‘Eylül’ başarılı bir oyun ama iyi bir trans hikâyesi değil. Esmeray’ın ‘Cadının Bohçası’, Seyhan Arman’ın ‘Küründen Kabare’ oyunlarını görme imkânınız olursa, ‘Trans hikâyeleri, meseleye sağlıklı bir biçimde mesafelenerek nasıl anlatılır’ın yanıtını bulabilirsiniz.
Muhakkak görün
TEHLİKELİ OYUNLAR

Seyyar Sahne’den seneler içinde efsaneleşen bir iş... Erdem Şenocak, Oğuz Atay’ın eşsiz romanını tek başına sırtlanıyor. Her karaktere sesinden farklı bir parça veriyor. Ellerini ve el parmaklarını, ayaklarını ve ayak parmaklarını, omzunu birer ‘oyuncu’ya çevirip, koskoca bir romanı unutulmaz bir uyarlama olarak sergiliyor. Sayısı hızla artan tek kişilik oyunlar listesinin tartışmasız bir numarası. 2009’dan beri... 24 Şubat Pazartesi 20.30’da, Moda Sahnesi’nde.
BU HAFTA SAHNELERDE

KAPILARIN DIŞINDA
Yolcu Tiyatro, Wolfgang Borchert’in güçlü savaş karşıtı metnini, dijital görüntü teknolojisi eşliğiyle sahneliyor. Bu akşam 20.30’da Sahne Pulchérie’de.

BÖYLEDİR BİZİM SEVDAMIZ
Eskişehir Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatroları’nın oyunu, Zülfü Livaneli şarkıları eşliğinde bir Türkiye öyküsü... Yarın 18.00’de Eskişehir, Atatürk Kültür Sanat ve Kongre Merkezi’nde.

ÜBÜ HEP ÜBÜ
Alfred Jarry’nin, absürt akımın simge karakteri ‘Übü’sü, Çağlar Çorumlu’nun ustalıklı yorumuyla sahnede. 27 Şubat Perşembe 20.30’da TiyatrOPS sahnesinde.

TURKLAND
Mizahi bir üslupla göç, kimlik, Türk-Alman ilişkilerini ele alan multimedya okuma performansı 28 Şubat Cuma 20.00’de Beyoğlu, The Circle Space’te.

FİLLER HAKKINDA KONUŞSAK
Kemal Hamamcıoğlu’nun yazarlık atölyesinde doğan oyun kadına ve farklı cinsel kimliklere yönelik şiddeti ele alıyor. 24 Şubat Pazartesi, 20.30’da Toy İstanbul’da.