Tarihe bir geçit: Zeugma antik kenti mozaik müzesi

Belkıs/Zeugma, Gaziantep’in Nizip ilçesinin 10 kilometre doğusunda, tepeler üzerine kurulmuş bir kent. Büyük İskender’in generallerinden I. Selevkos Nikator, MÖ 300’de, Büyük İskender’in, Fırat Nehri’ni geçtiği yerde, Selevkeia Euphrates ismiyle bir kent kurmuş, Euphrates yani Fırat !.. Bu kentin karşısına da eşi Apama’nın adıyla ikinci bir kent kurarak, bu iki kenti bir köprüyle birbirine bağlamış, kimi eşine duyduğu aşktan der kimi de stratejik önemden.. Kent, MÖ 31’den itibaren Roma’ya bağlanarak adı geçit-köprü anlamında “Zeugma” olarak değiştirilmiş.
Roma Dönemi’nde kent altın çağını yaşamış. Bugün Gaziantep şehrindeki Zeugma mozaik müzesinde de görebileceğniz muhteşem mozaikler o dönemki evlerin, villaların tabanlarını süslemiş. MS 256 yılı şehir için kötü bir dönem.. Sasani Kralı I. Şapur, Zeugma’yı ele geçirerek yakıp yıkmış. Bu tarihten sonra Zeugma bir daha eski ihtişamına kavuşamamış.
Zeugma, özellikle Roma döneminde, sanat alanında çok ilerlemiş, zengin villaları süsleyen mozaik döşemeler dünya örnekleri ile yarışır hale gelmiş. Bölgenin sadece bir bölümünde gerçekleştirilen kazılarda gün ışığına çıkarılan mozaikler Zeugma’nın tam anlamıyla bir mozaik kenti olduğunu ortaya çıkarmaktadır. Zeugma kazıları sırasında ulaşılan ve bu alanda bir “dünya rekorunu” Gaziantep’e ve Türkiye’ye kazandıran bullalar (Mühür Baskı) da Belkıs / Zeugma’yı eşsiz kılan özellikler arasındadır.

ZEUGMA ‘NIN TARİHÇESİ

Belkıs/Zeugma Antik Kenti , Gaziantep ili, Nizip İlçesi, Belkıs Köyü sınırları içerisinde Fırat Nehri’nin kıyısında yer alır. Yaklaşık 20 bin dönümlük bir arazi üzerine kurulmuş olan Belkıs/Zeugma Antik Kenti; Fırat’ın geçilebilir en sığ yerinde olması, askeri ve ticari bakımdan çok stratejik bir bölge olması nedeniyle tarihin her döneminde önemini korumuştur. Ulaştığı 80 bin kişilik nüfusu ile döneminin en büyük kentlerinden biri olan Belkıs/Zeugma , tarihin değişik dönemlerinde değişik isimlerle anılmıştır. Büyük İskender’in generallerinden ve daha sonra Suriye Kralı da olan Selevkos Nikator kendi adıyla, Fırat nehrinin adını birleştirerek M.Ö.300 yılında burada Selevkos Euphrates ( Fırat’ın Silifkesi ) adında bir kent kurar.
Daha sonraları M.Ö.1.yy.’da kent Roma hakimiyetine girer .Bu hakimiyet değişikliğiyle birlikte kentin adı da değişerek köprü, geçit anlamına gelen ve bütün dünyada bilinen şekliyle Zeugma adını alır. Roma İmparatorluğu’nun 4.Skitia Lejyon Garnizonu’nun burada konuşlandırılması ve ticaret sebebiyle kısa zamanda 80 bin nüfusa ulaşan Zeugma’da Fırat manzaralı yamaçlara villalar inşa edilir. 80 bin kişilik nüfus Zeugma’yı dünyanın en büyük kentlerinden biri haline getirir. Örneklemek gerekirse Zeugma , komşusu sayılan Antakya (Antiokheia) ile Mısır’daki İskenderiye’den ( Aleksandreia) ‘dan daha küçük, Atina (Athena) ile aynı büyüklükteydi. Pompei ve şimdi dev bir metropol olan Londra (Londinum) ‘dan ise birkaç kat büyüklükteydi. Ünlü coğrafyacı Strabon da Zeugma’dan bahsetmektedir. HZeugma Antik Kenti kendi şehir sikkesi de basmış Roma Kentlerinden biridir. Sikkeler üzerine bir tarafına Thyke tapınağı, diğer tarafına da güçlülüğü simgeleyen Roma Kartalı motifi basılmıştır.

ZEUGMA MOZAIK MÜZESİ

Gaziantep’te tarihi İpek Yolu üzerinde Yer alan Zeugma Mozaik Müzesi gerek yapısal kompleksi gerekse içinde yer alan eserleri açısından dünyanın en önemli müzeleri arasında yer alıyor. Gaziantep ziyaretinizde mutlaka uğramanız gereken müze Antep’in de en çok ziyaret edilen müzesi durumunda. .Eylül 2011 ‘de resmi olarak açılışı yapılan Zeugma Mozaik Müzesinin toplam oturum alanı 30.000 m2.

TANITIM FİLMİNİ İZLEYİN

Müzeye ilk girdiğinizde bence hemen soldaki sunum odasında Zeugma antik kenti hakkındaki oniki dakikalık üç boyutlu gözlüklerle izlenen tanıtım filmini izlemelisiniz, bu kısa film ziyaretiniz öncesi size Zeugma hakkında görsel olarak çok yardımcı olacak, kentin geçmişte nasıl bir yer olduğu hakkında fikir verecektir. Müzenin projelendirilmesi, bir senaryo üzerine kurgulanmıştır, senaryonun temelini Zeugma’nın sanatsal, kültürel yönü ile günlük yaşamın detayları oluşturmaktadır. Zeugma Mozaik Müzesi bu temel fikir etrafında şekillendirilmiş. Bu nedenle Zeugma Mozaik Müzesi’nde yapılan sergilemede; o dönemde kentte yaşamış olan insanların inançları, kültürü ve günlük yaşantısını geçirdiği ortam birebir mimarisine uygun olarak sokağı, çeşmesi, duvarı ve tüm yapı taşları ile gerçek ölçüsünde ziyaretçilere sunulmaya çalışılmıştır, ziyaretçiler de bu yürüyüş yollarında gezerek kenti anlamaya çalışır. Teşhir salonlarında, farklı dillerde, eserler hakkında bilgi veren kulaklıklar ile sergi salonu gezi güzergahı üzerinde bulunan kiosklar dokunmatik ekran aracılığı ile ziyaretçilere mozaiklerin tarihçesi, kazı alanı ve müze içerisindeki konumuna yönelik bilgiler sunmakta. Yine her eserin yanında bilgilendirme plakaları da yer alıyor. Zeugma Mozaik Müzesi koleksiyonunda bulunan; Roma ve Geç Antik Döneme ait 2748 m2 mozaik, 140 m2 fresk, 4 Roma Dönemi çeşmesi, 20 sütun, 4 kireç taşından yapılmış heykel, bronz Mars Heykeli, mezar stelleri, lahitler ve mimari parçaların restorasyonu yapılarak ziyaretçilerin izlenimine sunulmuş.

MARS HEYKELİ

Zeugma’da bulunan bir diğer önemli buluntu da Roma dönemine ait 1.50 metrelik bronz bir Mars heykeli. Eski Yunan’da savaş tanrısı olan “Ares ‘in Romalı karşılığı Mars’ın ilk temizlik bakımını yapan arkeolog Fatma Bulgan’a göre “Mars”, Roma’da çok önemli bir tanrı. Bereketi ve gücü simgelemekte. Mars, savaşçı bir tanrı ve bu karakteriyle de kente uymakta. Zeugma, ayrıca Fırat kıyısında bereketli topraklar üzerinde kurulmuş bir kent. Bu nedenle Mars, Zeugma için çok önemli. Yaklaşık bin sekiz yüz yıl toprağın altında kalan bronz heykelin üzerini sert bir kalker tabakası kaplamış ve heykelin üzerinde bir de yanık izi bulunmaktaymış. Arkeologlar bunun M.S 252’de Parthların, Zeugma’yı ele geçirerek yakıp yıkmasından kalan izler olduğunu düşünmekte…

ÇİNGENE KIZI

Zeugma Mozaik Müzesi’ndeki en önemli bir diğer eser de Çingene Kızı adıyla da bilinen Mainad Mozaiği. Bu eser, özel bir odada tek başına sergilenmekte. Odanın özel tasarımının amacı ise Çingene Kızı’nın buğulu bakışlarını ortaya çıkarmak. 60’lı yıllarda Zeugma Ören Yeri’ndeki kaçak kazılarda yurt dışına çıkarılan, 1965’te Bowling Green Devlet Üniversitesi’nce 35 bin dolar karşılığında Peter Marks adlı sanat tacirinden satın alınan Zeugma Mozaikleri, o tarihten geçen yıla kadar üniversitedeki Wolfe Sanat Merkezi girişinde üzeri cam panel içinde döşenmiş vaziyette sergilenmekteydi. Çingene Kızı mozaiğinin bordüründen çalınan eserler arasında satir, pan ve maenad maskesi vile çeşitli kuş türlerinin figürleri gibi 12 parça bulunmaktaydı. Çingene Kızı Mozaiği’nin parçaları da yakın geçmişte ABD’den evine döndü.