Lityum-iyon piller uçaklara bela oldu

BİRBİRİ ardına rapor edilen olaylardan sonra özellikle ‘powerbank’lerin uçak yolculuğu için büyük tehlike olduğu ortaya çıktı. Zaten bazı uçaklarda ciddi yangınlara da bunlar sebep oldu.

* Lityum iyon pille çalışan bu cihazların, bilinen ünlü markaların ürünleri olsa bile uçaklarda yangın çıkardığı görüldü. Bir de markasız ve hatta içi açılıp onarım görmüş lehimleri sonradan yapılmış lityum iyon batarya ile çalışan cihazlar var. Onların da uçak yolculukları için birer bomba gibi tehlike yarattığı havacılık otoritelerince sık sık tekrar edilmeye başlandı.

* 28 Mayıs 2025’ten itibaren Amerikan Southwest Airlines, yolcuların uçaktayken görünür bir yerde ‘powerbank veya taşınabilir şarj cihazı’ kullanmasını zorunlu kıldı. Southwest, lityum iyon pillerle ilgili birkaç uçak içi olayın ardından politikayı en sert biçimde uygulayan ilk ABD taşıyıcısı oldu.

* Havayolu şirketi yeni politikanın yolcular ve mürettebat için daha yüksek güvenlik seviyeleri sağlayacağını umuyor. Federal Havacılık İdaresi (FAA) bu yıl tam dokuz lityum pil hava kazası kaydetti. Son yirmi yılda kaydedilen kazalardan bazıları pil paketlerinden kaynaklandı.

* Southwest müşterilerinin artık çantalarında veya baş üstü dolaplarda taşınabilir şarj cihazlarını taşımalarına izin vermeyecek. Nadir görülen bir olay olsa da, lityum piller bazen aşırı ısınır, alev alır ve önemli bir güvenlik riski oluşturur. Havayolu şirketinin yeni politikası; yangın durumunda, görünürde bir güç bankası varken mürettebat üyelerinin hızla müdahale edebilmesini ve uçaktaki herkesi koruyabilmesini sağlamayı amaçlıyor.  FAA’ye göre artık uçuş ekipleri, kabinde lityum pil yangınlarını tanımak ve bunlara müdahale etmek üzere eğitiliyor.

* Son 20 yılda FAA, lityum iyonlu cihazlardan kaynaklanan 524 lityum pil olayı kaydetti. Avrupa Sivil Havacılık Ajansı EASA‘da benzer kararları uyguluyor. Sonuçta bu gelişmiş pillerin otomobil yangınlarındaki rolleri de düşünüldüğünde çok önemli bir icat olmasına karşın ciddi tedbirlerde havacılıkta yer almasına siz de özen gösterin.  Hem kendiniz hem de diğer yolcuların güvenliği için bu pillerle ilgili kurallara sımsıkı uymak çok önemli.

KATI KURALLAR KOYULDU

* Öncelikle yolcuların uçuş sırasındaki kullanımda taşınabilir şarj cihazlarını görünür tutmalarını gerekiyor. Bu da sektördeki ilk güvenlik politikasını sunacak.

* Taşınabilir şarj cihazlarını çantada veya baş üstü dolabında saklarken kullanmak artık yasak olacak.

* FAA kuralları şu anda havayolu şirketlerinin taşınabilir pilleri kısıtlamasını veya bunları el bagajından ayırmasını gerektirmiyor. Aslında, güç bankaları ve cep telefonu pil şarj kutuları dahil olmak üzere yedek lityum piller, yalnızca el bagajında taşınabiliyor.

* Yolcuların lityum pillerinin veya cihazlarının aşırı ısındığını, genişlediğini, duman çıkardığını veya yandığını fark etmeleri durumunda mürettebat üyelerine hemen haber vermeleri isteniyor. Yani yolcuların bu durumla kendi başlarına başa çıkmak için uğraşmaları da yasaklanıyor.

* Bundan böyle güç kaynakları (powerbank), telefon şarj kutuları, ekstra lityum-iyon piller, ekstra lityum-iyon metal piller, telefon bataryaları, dizüstü  bilgisayar pilleri hiçbir havayolu şirketinde kargoya verilen bavullara asla konulamayacak. Bavul içi taramaları sırasında tespit edilenlere bavullar açılarak mutlaka el konulacak.

ASYA HIZLI TEDBİR ALDI

* Ocak ayında Güney Kore’deki Gimhae Uluslararası Havalimanı’nda taksiye hazırlanan Air Busan’a ait Airbus A321’in alevler içinde kalmasının ardından uçaktaki lityum pillerin riskleri gündeme geldi. O tarihten bu yana Asya ülkeleri taşınabilir şarj cihazlarıyla seyahat konusunda daha sıkı kısıtlamalar getirdi. Mart ayında Güney Kore, yolcuların baş üstü bölmelerinde güç bankaları ve e-sigaralar saklamasını yasakladı. Ayrıca, koltuk içi güç prizlerinde güç bankası şarj etmeyi de yasakladı. 7 Nisan itibarıyla da Hong Kong yolcuların uçakta güç bankaları kullanmasını tamamen yasakladı.

* Thai Airways, Singapore Airlines, Air Asia, EVA Air ve China Airlines, yolcuların koltuk içi güçle güç bankalarını şarj etmesini veya mobil cihazlarını güç bankalarıyla şarj etmesini yasaklayan havayolları arasında. Çoğu durumda, güç bankalarının yolcunun önündeki koltuk cebine yerleştirilmesi isteniyor.

İŞTE RAPOR EDİLEN OLAYLAR

Kategori                                                       Olay sayısı

Pil Paketi/Pil.................................................. 211

e-Sigara Buharlaştırıcı....................................... 107

Cep telefonu.................................................... 74

Diğer Elektronik Cihazlar................................... 66

Dizüstü bilgisayar......................................... 64

Tıbbi Cihaz......................................................................... 2

THY‘de power bank ve lityum batarya taşıma kuralları şöyle?

* Kabin bagajında taşıma: Powerbank ve lityum bataryalar sadece el bagajında taşınabilir. Kargo bölümünde taşınmaları yasak.

Kapasite sınırları:  100 Wh’ye kadar olan powerbank’ler özel onay gerektirmiyor. 100-160 Wh arasındaki powerbank’ler için havayolundan özel onay alınması gerekebilir.

* 160 Wh’nin üzerindeki powerbank’ler ise yasak.

* Taşıma koşulları: Lityum bataryaların kısa devreye karşı korunması gerekiyor. Orijinal ambalajında veya terminalleri yalıtılmış şekilde taşınması isteniyor.

THY’DE 2. PİLOTLARA A312neo İNİŞ KALKIŞI YASAK

Airbus’ın A321neo uçaklarında sürekli kalkışta kuyruk vurma olaylarına bir de inişte rastlandı. Bu olayların çoğu ne yazık ki Türk Hava Yolları uçaklarında yaşandı.

Böyle bir kalkışta kuyruk vurmasından sonra uçak genellikle fark edildiğinde kalktığı havalimanına zorunlu olarak geri dönüyor. Çoğu zaman bir hasar görüldü ve uçak seferden çekildi.

* Airbus uçaklarında kuyruk vurması kokpitten kolayca anlaşılmıyor. Son olarak 12 Mayıs’ta İstanbul-Prag seferini yapan TC-LSL tescilli THY’nin TK 1767 sefer numaralı A321neo uçağı, iniş sırasında piste temas edip pass geçerken kuyruk vurması yaşadı. Pilotlar olayı farkedince hızla kalktılar ve hızla tırmandılar. Daha sonra dönüp sorunsuz bir şekilde inişi gerçekleştirdiler. İnişten sonra yapılan inceleme sonucu uçak, dönüş seferinden çekildi. Bir başka uçak gönderilerek Prag’daki yolcular alındı. Bu olaydan sonra uçak 20 günden fazla Prag’da kaldı. Geçici onarım yapıldı ama kabin tazyiki kaybı ihtimaline karşı uçak 3 bin metre yükseklikte, yani çok alçak uçarak, yolcusuz Sabiha Gökçen Havalimanı’na getirildi.

BİR ÖNLEM GETİRİLDİ

* Kuyruk vurma olaylarının artmasından sonra THY, A321neo uçaklarında iniş ve kalkışı sadece sorumlu kaptan pilotların yapmasına karar verdi. Yani artık bu uçaklarda ‘first officer’ diye adlanan 2’nci pilotlar (P5 ve P6 sınıfında ) iniş-kalkış yapamıyorlar. Bu uygulamanın ne kadar süreceği belli değil. Bu arada THY Uçuş Eğitim Başkanlığı’nda simülatör eğitiminde yeni bir sisteme geçildi. EBT (Evidence Based Trainnig ) diye adlandırılan sistem eğitime yararlı olmaktan çok hata yakalama üzerine kurulu. Bu sistem de pilotlar tarafından çok eleştiriliyor. Sistem eğitim vermekten çok pilot hatası aramaya dayalı.

* Bu arada hem B737-900 hem de A321neo uçaklarında kuyruk vurma olaylarından doğan hasarın maddi bilançosu bilinmiyor. Ama Turkish Technic’e bu konuda çok iş yükü bindiği de bir gerçek. Özellikle dış meydanlarda yaşanan kuyruk vurmalarının maliyeti çok daha yüksek oluyor.

* Bir de A321neo uçaklarında P&W motorların acil durumlarda açılan gazı hızla kavramadaki gecikmeler de bir kaza ihtimaline karşı tedbirlerin yoğunlaşmasına da yol açıyor.