Akıllılar ve aptalca şeyler

Baştan belirteyim, bu yazı söz konusu akıllı insanlarla ilgili değildir. Daha doğrusu kendisini akıllı gören herkesi ne kadar ilgilendiriyorsa onları da o kadar ilgilendirir, ötesi yoktur.
Barışa katkı sunanın da ellerine sağlık, dertlerine kolaylık dilerim.
Kaldı ki can yakıcı soruyu, “Akıllı insanlar niçin aptalca şeyler yapar?” sorusunun peşine yıllardır ilgiyle okuduğum Cumhuriyet Bilim Teknoloji (CBT) ilavesinin ardından düştüm.
CBT, geçen cuma günü gazeteyle beraber dağıtılan sayısında kapak konusu yapmıştı bu soruyu.
Başta New Scientist dergisi olmak üzere çeşitli platformlarda bu soruya cevap arayan makalelerden derlenmiş (Reyhan Oksay derlemiş) yazıda “akıllı insanların aptallıklarına” cevap aranıyor.
Einstein “Yalnızca iki şey sonsuzdur; evren ve insanların aptallığı. Ancak ilki hakkında kuşkum var” derken kendisi de dahil olmak üzere akıllıları bir kenara ayırmamış.
Küresel/kitlesel manada en büyük zararlara sebep olanlar genellikle insanların en akıllıları arasından çıkıyor. Bakınız küresel mali krizlerin, bakınız savaşların karar vericilerine.
İnsanoğlunun bedelini ölerek, yurtsuz kalarak, yoksullaşarak ödediği bütün büyük kararların arkasında kendisi büyük akıllara sahip şahsiyetler var.
Aptallık üzerine yoğunlaşan bilim insanları (evet, var böyle güzel insanlar), bu durumu “en akıllıların” kendilerini kısa yoldan çözüme ulaşacak kadar zeki görmelerinin ve mantığı raydan çıkarmalarının tetiklediğini söylüyor.
Yüksek IQ’nun sadece bir referans veya kişinin tanım olarak aptal olmadığını göstereceğini, bunu rasyonellikle desteklememenin hem kişisel hem de kitlesel felaketlere yol açabileceğini belirtiyorlar. Özetle zeki olmak, aptal olmamayı garantilemiyor.
Yüksek zekâlı kabul edilen insanlara daha çok sorumluluk verildiğini, bu sebepten onların yaptıkları aptallıkların çok daha yıkıcı olduğunu söyleyen “Aptallık Tarihi” araştırmacısı Hollandalı Matthijs van Boxel, “Peki ne yapmalı?” sorusuna şu cevabı veriyor (tabii kendi aklınca!):
“İnsanların geçmişte yaptıkları aptallıkları gelecekte de tekrarlamamaları için herkesin (özellikle de iktidardakilerin ve en zekilerin) kendi zayıflıklarını büyük bir alçakgönüllülükle kabul edip, ne bilip ne bilmedikleri konusunda farkındalıklarını güçlendirmelerini tavsiye ederim.”
Herkese aklı başında bir pazar dilerim...