Arıların peşinden yollara düşelim...

Dünyanın en büyük yaban arısı
Himalaya Dağları, Nepal

Dünyanın en tehlikeli ama en fotojenik bal hasadı Nepal Himalayaları’nda yapılıyor. Bal belgeselimi çekerken çok istemiştim gitmeyi. Pandemi sebebiyle Nepal giriş çıkışları kapanınca bu hayalimi gerçekleştiremedim. Bu yabani bal dünyadaki en büyük bal arısı olarak kabul edilen ve vahşi bir tür olan Apis laboriosa tarafından üretiliyor. Bu arılar kayalıklara asılı olarak uçurumun üzerinde peteklerini yapıp ballarını üretiyor. Haliyle de ballara erişmek ustalık istiyor. Bal arılarının yuvalarının çoğu, avcılardan kaçınmak ve güneş ışığına fazla maruz kalmamak için erişilemeyen dik kayalıklarda oluyor.

Dünyanın en tehlikeli bal hasadı Nepal Himalayaları’nda yapılıyor. Uçurumdan petek toplamaya çalışırken bal uğruna hayatını kaybedenler oluyor.

Bal avcıları, kuşaktan kuşağa aktarılan bu geleneği sürdüren ve dağlık bölgede yaşayan Gurung kabilesi erkekleri. Usta bir dağcıyı bile ürkütecek kadar dik yamaçlar ve derin uçurumlarda bal toplamaya başlamadan önce geleneklere uygun şekilde koyun kurban ediyor; tanrılara çiçek, pirinç, meyve sunarak tören yapıyorlar. Ama maalesef bal uğruna hayatını kaybedenler oluyor. Kendi yaptıkları ip merdivenlerle yamaçtan aşağı sarkan bal avcıları, ellerindeki dumanlarla arıları kaçırıp bir yandan petekleri sepetlere koyuyorlar. Bu esnada ellerinden düşürdükleri veya arı saldırısına maruz kalarak kaçtıkları da oluyor. Çıkan balın lezzeti dillere destan ama turistler oraya balın toplanışını izlemek için gidiyor. Çok önemli bir husus da bu ballarda grayanotoksin oranının yüksek olması ve fazla miktarda yenirse sarhoş etmesi. Elbette kolay bir turistik aktivite değil, bunu göze alarak gitmek gerek. Bu arada ziyaretçiler köydeki konuk evinde konaklıyorlar.

Irkın saflığı korunmuş
Macahel Vadisi, Artvin

Zengin florasıyla ülkemiz de bir bal cenneti. Gerek çıktığı konumun özelliği gerekse benim damak tadıma uygunluğuyla da favorim Macahel balı. Artvinli işinsanı Ali Nihat Gökyiğit’in öncülük ettiği, TEMA Vakfı’nın yürüttüğü Kafkas ırkı arıları koruma projesi kapsamında bölgedeki tüm arıcılar eğitilmiş, ürün verimleri arttırılmış, Kafkas ana arılar çoğaltılıp satılmaya başlamış.

Şu anda TEMA bölgeden çekilmiş ama Gökyiğit’in kurduğu Macahel Arıcılık hâlâ üreticilerle birlikte çalışmaya devam ediyor. Macahel bölgesinin doğal izolasyonu sebebiyle, buradaki uzun hortumlu ve nektarı daha derinden çekebilen saf Kafkas arıları melezlenemediği için ırkın saflığı korunmuş. Buna bölgenin özel bitki örtüsü eklenince Artvin’in Borçka ilçesine bağlı Macahel bölgesinde üretilen ballar çok nadide oluyor, özellikle kestane balları. Arılar mevsimsel olarak ilk başta kestane çiçeklerinin, sonra ıhlamur, karayemiş, ormangülü, akasya gibi bitkilerin nektarını topluyor. Giderseniz Camili Köyü’ndeki Greenroof konaklama için iyi bir alternatif. Macahel Dağ Evi ise çevre köylerdeki tek restorana sahip. Gruplara Gürcü yemekleri hazırlayabiliyorlar, pideleri de leziz. @macahelaricilikas

Kütüklerin içindeki kovanları buluyorlar
Al Hajar Sıradağları, Umman

Kuzey Umman’daki Al Hajar Sıradağları’nda kütük yığını gibi gördüğünüz her şey aslında bir arı kovanı. Olgun ağaçların gövdelerinde oluşan çürükler, bal arılarının gelişmesi için ideal bir boşluk oluşturuyor. Arılar buraya petek yapıyor, yavru arı yetiştiriyor ve topladıkları değerli nektarı depoluyor. Ummanlı arı avcılarıysa atalarından öğrendikleri yöntemlerle iz sürerek gizli kalmış kovanları bulup hasadı yapıyor. Bölgede yoğunlukla akasya balı çıkıyor. Fenni arıcılıkla birlikte Umman’da geçen yıl, 600 tondan fazla bal üretildiği biliniyor.

Sarhoş eden ‘deli bal’
Amazon Ormanları, Brezilya

130 tanımlanmış türle Brezilya Amazonları, en fazla iğnesiz arı türünü barındırıyor. Petek arama ve yabani bal çıkarma yerliler arasında bir gelenek. Antibiyotik ve pestisitle temas etmemesi, Brezilya balını uluslararası pazarda farklılaştırıyor. Bir de ‘mad honey’ (deli bal) denen ve Nepal’de olduğu gibi grayanotoksin maddesini yüksek miktarda içeren ballar var. Sarhoşluk hissiyatı veren bu balları oradaki kabilelerle toplayan ve ayinlere katılmak için Brezilya’nın yolunu tutan epeyce insan var.

‘Askerler güçlensin, artsın’
Palandöken, Erzurum

Abdülhakim Demirkaya bütün yaşamını iyi bal üretmeye göre programlamış, gezgin bir arıcı. 1998’den beri bu işi yapıyor ve tamamen organik çalışıyor. Özellikle karakovan balının doğallığı ve orijinalliğiyle ilgili çok iddialı. Kışa doğru, yere kar düşmeden arılara zarar gelmesin, hatta kendi deyişiyle “Askerleri güçlensin, artsın” diye arılarını alıp Mersin’e gidiyor. Böylece arılar güçleniyor ve daha kaliteli bal üretebiliyorlar. Yazlarıysa özel hazırladıkları kovanların içinde arılar kamyonla Erzurum’a, Palandöken Dağı’na geri taşınıyor. Karakovan, petek, süzme balının yanında Abdülhakim Bey’den arı sütü, propolis, polen gibi arı ürünleri temin etmeniz mümkün. 2.200-3.000 rakım arasında üretilen bu ballar Erzurum’un çok çeşitli geven, diken ve çiçek türlerinin olduğu güçlü ve zengin bitki örtüsü sayesinde yüksek vitamin değerleriyle şifa niyetine kullanılır. Ballar üretilirken dışarıdan şeker, glikoz gibi herhangi bir uygulamaya başvurulmuyor. “Herkesin kaliteli giyinmesine gerek yok ama kaliteli yesinler diye zam yapmadım, bu gerekli” diyen Demirkaya’dan fiyatları da rica ettim: Karakovan 375, düz petek 225, süzme bal 200 lira. @palandokenmadragbali