Jacques Pervititch’in gözünden İzmir’e bakmak

Geçen gün sohbet ettik.
Yine çok ses getirecek bir eserin yapım aşamasında...
Anlatayım.
Jacques Pervititch 1922 büyük İzmir yangınını toplam 30 pafta olarak çizmişti. 1923 yılında yayınlanan “Plan d’İzmir - 1923” albümü yayınının 100. yılı anısına yeniden basılacak.
Jacques Pervititch’in “Plan d’Izmir - 1923” albümü, başka hiçbir esere benzemeyen bir hikaye... Tam 100 yıl boyunca bir dizi sıkıntıdan kurtulmuş ve günümüze eksiksiz olarak ulaşmış tek örnek... Bu eser hiçbir zaman halka açık bir şekilde sergilenmedi. Her zaman özel bir yerde tutuldu, son 45 yıldır Prof. Dr. Çınar Atay koleksiyonunun en önemli parçası oldu ve çok az kişi tarafından görülüp incelendi.
***
Bir dehanın ürünü olan bu haritaların yaratıcısının hayat hikayesi çok ilginç. Beyoğlu İstiklal Caddesi’ndeki Sainte Marie Draperis Kilisesi arşivindeki kayıtlara göre Jacques Pervititch’in babası Petar Pervititch, 1839 yılında bugünkü Hırvatistan’ın Dubrovnik yakınlarındaki Cavtat köyünde doğuyor. Pervititch ailesinin İstanbul hikayesi, denizci olan baba Petar Pervititch’in, Jacques Pervititch henüz üç yaşındayken karısı, kızı ve diğer iki oğlunu da alıp İstanbul’a göçmesiyle başlıyor. Auguste, Pierre ve Jacques, Saint Pierre İlkokulu’na gidiyor. Ardından burslu olarak girdikleri Fransız Saint Joseph’i bitiriyorlar. Hatta Jacques Pervititch, 1894 yılında Saint Joseph’ten üstün başarı ile mezun oluyor.
Haritacılık eğitimini nereden aldığı bilinmese de yetkinliği nedeniyle üniversite eğitimi almış olma olasılığı yüksek görülüyor. Kendisi mühendislik özellikle de kartografi alanının en iyilerinden. Jacques Pervititch, İstanbul’da Josephine Drossa ile evleniyor. Çocukları Marcel 1903, Jeanne 1907 ve Henri 1911’de doğuyor. Pervititch ailesi hakkında üçüncü çocuklarının doğduğu yıldan itibaren 1922 tarihe kadar kayıt bulunamıyor. Jacques Pervititch son haritasını çizdiği 1945’te hayatını kaybediyor.

***
Detaylı, şaşırtıcı ve o günlerden bugünlere yaşamayı başarmış tarihi haritalara imza atan Jacques Pervititch ve ailesi, Feriköy Latin Katolik Mezarlığı’nda ebedi uykusunda...
***
Pervititch’in İzmir planları 5 milimetre kalınlığında deri kapağının içerisinde tam ve eksiksiz olarak bulunan 30 paftadan oluşuyor. Her bir pafta karton üzerine yapıştırılmış 50x55 cm ebadında... Planların çizim tarihi 1922 İzmir yangınından hemen sonra tasarlanmış olduğundan 1923 tarihini taşıyor. İzmir 1922 yangın yerlerini ve dışında mevcutta kalan, yaşanan alanları belirten ilk ve tek plan... Planın her paftası 3/2000 ölçekli 1.5 mm, 1 metreyi gösterecek şekilde hassas ölçüde düzenlenmiş. Ayrıca, yine Pervititch tarafından çizilen 170x70 cm ebadında tek paftadan ibaret büyük boy bir plan da söz konusu... Bu plan da 30 paftanın anahtar paftası olarak düzenlenmiş... Ben ilk örnekleri gördüm ve çok etkilendim.
Yalçın Balcı yine harika bir projeye imza atıyor.

 
Türünün tek örneği

YALÇIN Balcı şöyle diyor; “Bu plan İzmir 1922 yangını sonrası düzenlenen ve 1924 yılı eylül ayında tamamlanarak
Belediye’ye sunulan yangın alanlarını içeren ilk imar planı olması açısından dikkate değerdir. El yazması olarak 1/2500 ölçekte tek nüsha düzenlenmiş. Söz konusu planda yangından kurtulmuş olan alanlar üzerinde yer alan, örneğin 1878 yılında Basmane semtinde kurulmuş İzmir Amerikan Koleji gibi pek çok kuruluşun özgün yerini belirlemek, plan üzerinde yazılı olduğu için mümkün olmaktadır. Dolayısı ile bu ve benzeri hususları belirleyen başka bir İzmir planı yapılmamıştır. Özgün örnek olarak düzenlenmiş olan plan, ölçekli el yapımı olması açısından dikkate değerdir ve tek nüsha olma özelliği yanında baskı ile hiçbir şekilde çoğaltılmamıştır.”
Bu eser benim başucu kitaplarımdan biri olacak; bu kesin...

Kültürel mirasımıza
Sahip çıkmalıyız

İZMİR’in merkezi alanlarında yer alan her sokağın dönemindeki özgün adları bu eserde yazılmış. Parseller numaralandırılmış, cephe ölçüleri ve özellikle yapı malzemeleri de belirtilmiş. Önemli ve simgesel yapıların işlevi de not edilmiş.
Plan d’İzmir - 1923, yalnızca İzmir kültürel mirasının bir parçasını temsil etmekle kalmıyor, aynı zamanda dünya mirasının da önemli bir parçası...
Yalçın Balcı bu eserle şunları planladığını söylüyor;
“Toplumu zengin kültürel mirasımızı keşfetmeye teşvik etmek. Albümün benzersiz değerini anlamak. Kültürel mirasımızın yaşamımızda kapladığı yeri yansıtmak. Kültürel mirasımız ile daha güçlü uluslararası ilişkilerin kurulması.”
Bir kentin, bir ülkenin hafızası işte böyle eserlerle sağlanıyor.
Bu coğrafyanın tarihi önemli olaylara tanıklık etti.
Hiç kuşkusuz İzmir’in de bu öyküde önemli bir yeri var.
Bana göre kent hafızası adına önemli bir proje olacak.
Keşke daha fazlası olsa...
Bu projeleri yapanları yalnız bırakmamak gerekir.
Kentin önemli kurumları destek vermeliler.

İstanbul’un haritalarını da yaptı

JACQUES Pervititch; sigorta şirketleri için çeşitli semtlerin inanılmayacak kadar ayrıntılı haritalarını da çıkardı.
Tarih Vakfı’nın yayımladığı Toplumsal Tarih Dergisi ile Axa Oyak Sigorta, bazı haritaları “Sigorta Haritalarında İstanbul - Jacques Pervititch” adlı kitapta toplamıştı.
Kitapta Jacques Pervititch ve Suat Nirven adlı iki topografın çeşitli sigorta şirketleri için hazırladıkları haritalar yer alıyor. 337 sayfalık kitabın 208 sayfasında Pervititch’in Tarihi Yarımada’nın tamamı ile Kadıköy ve Üsküdar bölgelerini gösteren haritaları, 31 sayfasında ise Nirven’in Sultanahmet ve Galata’yı gösteren haritaları var. Bu haritalar için Pervititch 1922-45, Suat Nirven ise 1950-54 yıllarında çalışmış. 20. yüzyılın başlarında İstanbul’da büyük yangınlar çıktı. Bunlar, yerleşim ve altyapı sorunlarıyla birlikte bedeli çok ağır olan felaketlere dönüşüyordu. Ev ve işyerlerini korumak amacıyla gayrimüslimlerin gayretleriyle çeşitli sigorta şirketleri faaliyete başladı. Bu şirketler, yangın riski olan yerleri ve müdahalenin nasıl yapılacağını belirlemek için sigorta haritaları yaptırdı. İngiliz Chase Goad, Jacques Pervititch ve Suat Nirven’in çizdiği haritalar, dönemin en önemlileri. Mimarlar ve mimarlık öğrencileri, çalıştıkları bölgelerin 70 - 80 yıl önceki durumunu görmek için bu haritalardan özellikle yararlanıyorlar.