Türkiye tarihinin eğitim alanındaki ilk sivil örgütlenme örneği

Türkiye tarihinin eğitim alanındaki ilk sivil örgütlenme örneğini oluşturan Darüşşafaka Eğitim Kurumları; eğitimde fırsat eşitliğini sağlayarak, yaşam boyu öğrenen, çağdaş, özgüvenli, topluma karşı her alanda sorumlu liderler yetiştiriyor. Kendisinden çok şey öğrendiğim, aslında hayat dersi aldığım, tarih öğretmeni olan Sevgili Dedem Nazım Yücelt de onlardan biriydi. Ve kendisi, bu hayata veda edinceye kadar, hep en büyük gurur kaynağımız oldu. 

Darüşşafaka’ nın temeli, Sultan Abdülaziz Han’ın fermanıyla, 30 Mart 1863 tarihinde Yusuf Ziya Paşa, Gazi Ahmet Muhtar Paşa, Vidinli Hüseyin Tevfik Paşa, Sakızlı Ahmet Sedat Paşa ve Ali Naki Efendi tarafından kurulan “Cemiyet-i Tedrisiye-i İslamiye” adlı dernek ile atıldı. Üyeleri arasında pek çok Osmanlı. Paşası ve Aydını olan Derneğin amacı, yoksul ve yetim çocukların eğitim-öğretimine destek verebilmekti.

Başlangıçta hedef, Kapalıçarşı ve çevresinde çalışan çırakların okutulmasıydı. Beyazıt’ taki eski Valide Mektebi binası onarıldıktan sonra eğitime başlayan okul; tek derslikle faaliyet gösteriyordu. Derslere gelenlere her türlü ders aracını Cemiyet sağlıyor, ders verenler de para almıyordu. Türkiye’de ilk halk okulu sayılan bu “Çırak Mektebi”, 1873’e kadar eğitime devam etti.  

1868’de; Sultan Abdülaziz Han’ın yaptığı bağışla satın alınan Fatih’teki arsaya inşa edilmek üzere İtalyan Mimar Barironi’nin tasarladığı, planını ise Dolmabahçe sarayının Mimar Başı Ohannes Kalfa’ nın çizdiği binanın inşaatına başlandı. Okul binası; kız ve erkek öğrencilerin aynı çatı altında eğitimlerine uygun, çağın çok ilerisinde olanaklara sahip ve bu büyüklükteki bir eğitim kompleksi olarak düşünülmüş ilk binaydı.  

Cemiyet’in 25 Mart 1872 tarihli nizamnamesinde, “Cemiyet’in vatan sevgisi ve millet gayretini esas alacağı, üyelerinin bu yönde çaba gösterecek şahıslardan oluşacağı” belirtiliyordu. Aynı nizamname; inşa halindeki okula “10 yaşından büyük olmayan kız ve erkek çocukların alınmasını, öğrencilerin her türlü masrafının Cemiyet tarafından karşılanmasını, idare ve eğitim kurumu oluşturulmasını, mektebe birer müdür ve müdire tayin edilmesini” öngörüyordu. (Ancak okulun, 1965-73 arasında görev yapan Nazıma Antel’e kadar bir müdiresi olmadı; 1971’e kadar da kız öğrenci kabul edilmedi.) 

25 Haziran 1873’te parasız yatılı özel statülü bir okul olan Darüşşafakat’ül İslamiye kuruldu ve 28 Haziran’da 54 öğrenciyle eğitime başladı. Toplam 8 yıl olan okulda son 2 yıl “âli” (yüksek) sınıflarını oluşturuyordu ve programı yüksekokul programına göre hazırlanmıştı. Bu nedenle, Darüşşafaka’ yı bitirenler 1894 yılına kadar yüksekokul mezunu sayıldı.

Darüşşafaka ilk mezunlarını 1881 yılında verdi. 8 kişiden oluşan ilk mezunlar Cemiyet Üyesi olan Posta ve Telgraf Nazırı İzzet Efendi’nin çabasıyla Bakanlığa alındı.  

Osmanlı Hükümeti, 1903’te, bir öğrenci direnişi nedeniyle Darüşşafaka’ ya el koyarak yönetimini Maarif Nezareti’ne bağladı.ve parasız öğretmenliği kaldırdı. Cemiyet-i Tedrisiye-i İslamiye dağıtıldı. Darüşşafaka' nın bir devlet okuluna dönüşmesi ile, kuruluş amacından sapıldı. Okula analı babalı ve bazı ileri gelen ailelerin çocukları da kaydedildi. Bu durum İkinci Meşrutiyet’e kadar devam etti. 1908’de İkinci Meşrutiyet’in ilanı üzerine Cemiyet’in eski üyeleri ve Darüşşafaka' dan yetişenler bir araya geldiler ve Darüşşafaka Mezunin Cemiyeti’ni (Darüşşafakalılar Derneği) kurarak okulun yaşatılmasına karar verdiler. 1909’da Cemiyet-i Tedrisiye-i İslamiye üyeleri, dönemin önemli siyasilerini de çağırarak, Tabii Reis olan Sadrazam’ın başkanlığında toplandılar. Yeniden çalışmaya başlayan Cemiyet, ilk iş olarak, Darüşşafaka’ yı geri almak için Maarif Nezaretine başvurdu ve aynı yıl devir gerçekleşti. 

1.Dünya Savaşı ve devamındaki Kurtuluş Savaşı yılları Darüşşafaka için çok zor ancak çok faal ve pek çok yönden anlamlı bir dönem oldu. Bu süreçte;  

• Eğitim 8 yıldan 10 yıla çıkarılarak son sınıflara öğretmenlik mesleği ile ilgili dersler
  konuldu ve Darüşşafaka bir yüksek öğretmen okulu hüviyetine büründü. (Ancak 1919’da eğitim tekrar 8 yıla indirildi.) 

• Kadınlar ilk kez Cemiyet üyeliğine alındı. 
• 1919-1920’de, 2 yıl öğrenci kaydedilmedi. 
• 1921-22 ders yılında yeniden sınavla öğrenci alımına başlandı.  

Cumhuriyet’in ilanından sonra, 1924’te çıkarılan Tevhid-i Tedrisat (Öğrenim Birliği) Kanunu; eğitim düzenini bütünlemeyi, laikleştirmeyi, tarih ve dil konularında ulusallığı öne çıkarmayı amaçlıyordu. Cemiyet Yönetim Kurulu, öğretim programında bu yönde çok kapsamlı değişiklikler yapılmasını kararlaştırdı. Darüşşafaka “tam devreli lise” haline getirildi ve özel lise konumunda, devlet lise ve ortaokullarının programını uygulamaya başlayarak, “Darüşşafaka Lisesi” adını aldı. 

1935 yılında “Türk Okutma Kurulu” adını alan Cemiyet, 1953 yılında yapılan bir tüzük değişikliği ile “Darüşşafaka Cemiyeti” adını benimsedi. 1955-56 öğretim yılı ise Darüşşafaka Lisesi için önemli bir dönüm noktası oldu. Yeni bir düzenleme ile İngilizce öğretim yapılan kolej statüsüne geçildi ve 2 yıllık hazırlık sınıfı konularak eğitim 8 yıla çıkarıldı. 

Darüşşafaka Lisesi’ ne 1964’te babaları hayatta bulunan fakat yeterli maddi olanağı olmayan yetenekli çocuklar da kabul edilmeye başlandı; ancak bu uygulama 1976 yılında sona erdirildi. Yönetim kurulunun 1969’da bir “Kız Koleji” binası yapılması ve karma eğitime geçilmesi kararını almasının ardından, 1971-72 ders yılından itibaren kız öğrenciler de Darüşşafaka' da eğitim görmeye başladı. Okul ilk kız mezunlarını 1979’da verdi. 1994’ten itibaren Maslak’taki yeni kampüsünde hizmet vermeye başlayan Darüşşafaka Eğitim Kurumları, 1995’te yabancı dilde eğitim yapan Anadolu Lisesi statüsünde bir okul olarak tanımlandı.  

2008 yılında, eğitimde fırsat eşitliği ilkesinin uygulanmasını derinleştirmek ve olanakları büyük şehirlere göre kısıtlı olan küçük yerleşim yerlerinde yaşayan yetenekli öğrencilerin Darüşşafaka giriş sınavında başarı gösterilmesini sağlamak amacıyla; bilgi ölçümüne dayalı sınav sisteminden zekâ, yetenek ve yaratıcılık ölçümüne dayalı sınav sistemine geçildi. Ayrıca, sınavın yapıldığı illerin sayısı arttırıldı. 2012 yılından itibaren de, babası olmayan ilköğretim 3.sınıf öğrencilerinin yanı sıra annesi olmayan öğrenciler de Darüşşafaka sınavına kabul edilmeye başlandı. 2013-2014 eğitim ve öğretim yılında ise, 4+4+4 eğitim sistemine uyum sağlayabilmek için, ilkokul bölümüne yeni öğrenci alınmadı; yalnızca ortaokul

1.sınıfına öğrenci kabul edildi. 

“Şefkat yuvası” anlamına gelen Darüşşafaka, 159 yıldır “eğitimde fırsat eşitliği” misyonunun yaygınlaşması için çalışıyor. Darüşşafaka Eğitim Kurumları’ nda; ülkemizin her köşesinden sınavla belirlenen 1000’e yakın öğrenciye, 5. sınıftan başlayarak liseden mezun oluncaya kadar tam burslu, yatılı ve İngilizce ağırlıklı eğitim olanağı sunuluyor. Tüm faaliyetlerinin temeline Ulu Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün çağdaş, akılcı, eşitlikçi eğitim modelini koyan Darüşşafaka; Türkiye’nin toplumsal kalkınmasını ve çocuklarımızın daha iyi bir geleceğe sahip olabilmesini amaçlıyor.    

Darüşşafaka Eğitim Kurumları şimdi yeni öğrencilerini arıyor. Giriş sınavları 29 Mayıs Pazar günü saat 11’de Türkiye’nin 31 ilinde düzenlenecek. Son başvuru tarihi ise 23 Mayıs. İlkokul 4.sınıf öğrencilerinin katılabileceği sınavda başarılı olanlar, mali durum araştırması ve sağlık kurulu kontrolünden geçtikten sonra, ortaokuldan üniversiteye kadar tam burslu kolej eğitimi alma hakkı elde edecekler. Sınava başvurabilmek için öğrencinin; 

• Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olması
• Annesinin ve/veya babasının hayatta olmaması
• Ailesinin maddi durumunun kolej düzeyinde eğitim almasına yeterli bulunmaması 
• 2011 ya da daha sonraki yıllarda doğmuş olması 
• 2021-22 eğitim öğretim yılında ilkokul 4.sınıf öğrencisi olması

gerekiyor. 

Bu koşulları taşıyan tüm öğrencilerin bu sınava girmelerini öneriyorum. Zira öğrencilerine mükemmel bir orta öğrenim olanağı sağlayan Darüşşafaka Cemiyeti, Darüşşafaka Lisesi’nden mezun olarak üniversiteye devam eden öğrencilere de karşılıksız burs desteği veriyor.  

Sınava katılacak tüm öğrencilere başarılar diliyorum.  

Engellerimizi hissettirmeyecek engelsiz bir yaşam dileği ile… 

Not: Bu yazının hazırlanmasında “Darüşşafaka tarihinin kilometre taşları” başlıklı belgeden yararlanılmıştır.