“Dünya Sigarayı Bırakma Günü”

Dünya Tütüne Hayır Günü (WNTD – World No Tobacco Day (Dünya Sigarasız Günü, Dünya Tütünsüz Günü ya da Dünya Sigarayı Bırakma Günü);�Dünya Sağlık Örgütü (WHO – World Health Organization) üye devletlerince 1987 yılından bu yana her yıl, dünya genelinde anılan önemli bir gün. Üye devletlerin çoğu bu özel günü her yıl 31 Mayıs tarihinde anarken, Türkiye’ de “Dünya Sigarayı Bırakma Günü” olarak 9 Şubat seçilmiş bulanıyor.

Dünya Sigarayı Bırakma Günü’ nün amacı, sigaranın insan sağlığı üzerindeki yıkıcı etkilerine karşı küresel farkındalık yaratmak. Tütün kullanımını azaltmak için başlatılan bu gün, dünya çapında büyük bir mücadelenin simgesi haline gelmiş durumda. 2024'te DSÖ tarafından yayımlanan raporda, sigara kullanımındaki küresel düşüş ve alınan önlemler vurgulanmış bulunuyor.

2025 yılı Dünya Sigarayı Bırakma Günü kampanyası, tütün, nikotin ve bunlarla ilgili endüstrilerin zararlı ürünlerini renkli ambalajlar, cezbedici kokular ve göz alıcı pazarlama teknikleriyle özellikle çocuklar ve gençler için cezbedici hale getirmede kullandıkları sinsi stratejilere dikkat çekiyor. Dünya Sigarayı Bırakma Günü’ nün bu yılki sloganı, “Cazibesinin maskesini düşür”;                      �hashtag #TütünÇıplakKaldı (Unmask the appeal #TobaccoExposed)  

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre dünyada 1,3 milyar kişi tütün ürünü kullanıyor. Tütün ürünü kullananların %80’i genellikle yoğun tütün endüstrisi müdahalesi ve pazarlamasının hedefi olan düşük ve orta gelirli ülkelerde yaşıyor. Bu ülkeler aynı zamanda tütün ürünü kullanımına bağlı hastalık ve ölüm yükünün de en yüksek olduğu ülkeler. Tütün ürünü kullanımı hane halkı harcamalarını, gıda ve barınma gibi temel ihtiyaçlardan tütün ürünlerine yönlendirerek yoksullaştırmaya da sebep oluyor. Ülkemizde 15 yaş üzeri nüfusta tütün ürünü kullanmayanlar toplumun yaklaşık % 70’ini oluşturuyor. Tütün ürünü kullanmayanların toplumun çoğunluğunu oluşturuyor olmasına karşın, tütün ürünü kullanımının yoğunluğu ve görünürlüğü oldukça yüksek.

Dünyada her gün 22 bin kişi olmak üzere yılda 8 milyondan fazla kişi tütün ürünü kullanımına bağlı hastalıklar sebebiyle yaşamını yitiriyor. Bu ölümlerin 7 milyondan fazlası doğrudan tütün kullanımının sonucu iken, 1,2 milyondan fazla kişi de tütün ürünü kullandığı için değil tütün ürününün dumanına maruz kaldığı için hayatını kaybediyor.

Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre dünyadaki çocukların yarısı tütün dumanıyla kirlenmiş havayı soluyor ve her yıl 65 bin çocuk pasif etkilenimin yol açtığı hastalıklar sebebiyle yaşamını yitiriyor. Hamilelik döneminde tütün ürünleri kullanmak, bebekler için ömür boyu sürecek çeşitli sağlık sorunlarına yol açıyor. Özetle, tütün ürünleri pasif etkilenim yoluyla kullanmayanlar için de ölümcül zararlar veriyor. Elektronik sigara, nargile, ısıtılmış tütün ürünleri gibi her türlü tütün ürünleri zararlı. Bu ürünler, içeriliklerindeki kanserojen maddeler nedeniyle ciddi sağlık sorunları yaratıyorlar.

Dünyada olduğu gibi ülkemizde de en yaygın kullanılan bağımlılık yapıcı madde olan tütün ürünleri; kanser, kalp damar hastalıkları, KOAH gibi pek çok önlenebilir hastalık ve erken ölüm sebepleri arasında ilk sırada yer alıyor. Tütün ürünü kullanımı, dünya genelinde kansere bağlı ölümlerin üçte ikisinden sorumlu olan akciğer kanserinin birinci nedeni. Tütün ürünü kullanan kişilerin akciğer kanserine yakalanma veya akciğer kanserinden ölme riski, tütün ürünü kullanmayan kişilere göre %15 - %30 kat daha fazla. Akciğer kanserinin yanı sıra; KOAH, astım, zatürre gibi tütün kullanımı ile doğrudan ilişkili olan solunum sistemi hastalıkları ülkemizde de ölüm nedenleri arasında ilk sıralarda yer alıyor. Özellikle genç yaşta tütün ürünü kullanmaya başlayan kişilerde KOAH ve astım gelişme riski çok daha yüksek. Erken yaşta tütün ürünü kullanımını bırakmak, KOAH’ ın iyileşmesini yavaşlatmak ve astım semptomlarını iyileştirmek için en etkili tedavi yöntemi.

Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre dünya nüfusunun yaklaşık %32’sine sahip 23 ülkede yaşayanlar, sigara bırakma hizmetlerinin maliyeti tamamen veya kısmen karşılanan kapsamlı bırakma hizmetlerine erişebiliyor. Türkiye bu hizmetlerin tamamına erişimin tam olarak sağlandığı ülkelerden biri. Ülkemizde tütün ürünü kullananların bırakmaları teşvik ediliyor ve bırakmak isteyenlere ALO 171 Sigara Bırakma Danışma Hattı ve Sigara Bırakma Poliklinikleri aracılığıyla hizmet sunuluyor.

ALO 171 Sigara Bırakma Danışma Hattı; sigara bırakmak isteyen bireyleri, yapılan motivasyonel görüşmelerle, bırakma girişiminde bulunmaları için teşvik ediyor. Danışma Hattı, 7 gün 24 saat kesintisiz canlı destek sağlıyor. Danışma Hattı tarafından bırakma kararı alan bireylere bu süreçte rehberlik ediliyor, ortaya çıkabilecek nikotin yoksunluk belirtileri ile baş etmeye yönelik davranış değişikleri hakkında danışmanlık veriliyor. Danışma Hattı’ nı arayan bireylere, nikotin bağımlılık düzeyini belirlemek amacıyla, nikotin bağımlılık testi uygulanıyor. Tespit edilen bağımlılık düzeyine göre kişiye özel sigara bırakma planı yapılıyor ya da sigara bırakma hizmeti sunan sağlık profesyonelleri ve birimleri hakkında bilgi verilerek gerekirse bu birimlerden randevu da alınıyor.

Ülke genelinde 467 Sigara Bırakma Polikliniğinde hizmet sunuluyor. Sigara Bırakma poliklinik hizmetleri, konuya özel; kulaktan, yüz yüze ve yerinde eğitim almak üzere konuya özel eğitim verilen hekimler tarafından yürütülüyor. Sigara bırakma polikliniklerinde 2010 yılından bu yana 3,5 milyonun üzerinde muayene yapılmış durumda. Bu kliniklerde hekimler tarafından uygun görülen hastalara sigara bırakma tedavisinde kullanılan ancak ülkemizde geri ödeme kapsamında olmayan ilaçlara erişim de sağlanabiliyor. Hekimlerin hastayı muayenesi ve değerlendirmesi doğrultusunda 2010 yılından itibaren 1,4 milyondan fazla kişi Sağlık Bakanlığı tarafından ücretsiz olarak sağlanan ve sigara bırakma tedavisinde bilimsel olarak etkinliği kanıtlanmış ilaç ve nikotin replasman tedavisi preparatlarından faydalanmış bulunuyor. Ayrıca, şiddetli nikotin yoksunluk belirtileri gösteren veya sigara bırakma sürecinde yaşanan fizyolojik zorluklarla başa çıkmada zorlanan hastalara da farmakolojik destek sağlanıyor. 

Türk Beyin Damar Hastalıkları Derneği Yönetim Kurulu Başkanı Prof. Dr. Ethem Murat Arsava, 9 Şubat Dünya Sigarayı Bırakma Günü vesilesiyle herkesi sigara, elektronik sigara ve diğer tütün ürünlerinden, özellikle nargile, puro, pipo, çiğneme tütünü ve enfiye gibi ürünlerden uzak durmaya çağırdı. Tütün ürünlerinin kullanımının, sağlığımız üzerindeki yıkıcı etkilerini sürekli artırdığına dikkat çekerek, bu konuda toplumsal farkındalık yaratmanın hayati önem taşıdığını vurguladı.

İnme, beynin bir bölgesine kan akışının ani olarak kesilmesi veya azalması sonucu ortaya çıkıyor. Beyne yeterince oksijen ulaşamadığında, beyin hücreleri hızla zarar görmeye başlıyor. Zamanında müdahale edilmezse, inme kalıcı engellilik ve hatta ölümle sonuçlanabiliyor. Türkiye’ de her yıl yaklaşık 200.000 kişi inme geçiriyor ve bu vakaların önemli bir kısmı kalıcı engelliliklere yol açıyor. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre, inme dünyada en yaygın ikinci ölüm nedeni ve en yaygın birinci kalıcı engellilik nedeni olarak öne çıkıyor.

Sigara ve diğer tütün ürünleri, bu süreci hızlandıran en önemli risk faktörleri arasında yer alıyor. Sigara içmek inme riskini en az iki kat artırıyor. Risk, içilen sigara sayısı arttıkça biraz daha katlanıyor; hatta günde bir sigara içmek bile belirgin bir risk artışına neden oluyor. Bunun yanı sıra, sadece pasif içicilik bile inme riskini %30 artırıyor. Evde veya kapalı alanlarda sigara içmek, sadece kendinize değil, çevredekilere de zarar veriyor. Bu durum, yalnızca inme değil; kalp krizi, solunum yolu hastalıkları ve kanser gibi pek çok sağlık sorununa da davetiye çıkarıyor.

Elektronik sigaralar ise, genellikle daha az zararlı olduğu yanılgısıyla tercih edilse de damar sisteminde iltihaplanma ve plak oluşumuna neden olarak inme dahil çok sayıda ciddi sağlık sorununa yol açıyor. Nargile gibi diğer tütün ürünleri ise yoğun karbonmonoksit ve toksik madde salınımıyla damar sağlığını ciddi derecede tehdit ediyor.

Sigara içmek sadece inme riskini artırmakla kalmıyor, aynı zamanda beyin sağlığı üzerinde de ciddi olumsuz etkiler yapıyor. Sigara, beynin gri maddesinin incelmesine ve bilişsel rezervlerin azalmasına yol açıyor. Bu durum, bireylerin bilişsel yetilerini erken yaşlarda kaybetmelerine ve sağlıklı yaşlanmanın imkânsız hale gelmesine neden oluyor. Sağlıklı bir yaşam ve beyin sağlığını korumak için sigarayı bırakmak şart.

Türkiye’de refah seviyesinin artmasıyla birlikte, son yıllarda yaşam süresi uzamış bulunuyor. Bunun da katkısıyla, inme sıklığı giderek artıyor. Türkiye’de iskemik inme insidansı yüz binde 93,2 ile 108,6 arasında, intraserebral kanama insidansı yüz binde 31,5 ile 39,7 arasında ve toplam inme insidansı yüz binde 141,7 ile 158 arasında bulunuyor.

Türkiye’de 2019 yılında toplam 435.941 ölüm gerçekleşmiş bulunuyor. En yaygın ölüm nedeni %36,8 ile kardiyovasküler hastalıklar. Alt grupta ise; koroner sendromlardan sonra, inme %22,2 oranıyla ikinci sırada yer alıyor. İnme, kadınlarda en sık üçüncü, erkeklerde ise en sık dördüncü ölüm nedeni. 2002’den 2017’ye kadar, inme kaynaklı ölümler %56 artmış bulunuyor.

Dünya genelinde, inme vakalarının %80’i önlenebilir. Bunun en etkili yollarından biri, sigara ve diğer tütün ürünlerinden uzak durmak. Sigarayı bırakmak, yalnızca damar sağlığını iyileştirmekle kalmıyor, aynı zamanda kalp hastalıkları, solunum yolu hastalıkları ve kanser riskini de azaltıyor. Sigara bırakıldığında, inme riski giderek azalıyor ve sağlıklı bir yaşam için yeni bir başlangıç yapılır.

Türk Beyin Damar Hastalıkları Derneği halkımızı sigaranın ve tütün ürünlerinin yol açtığı sağlık sorunları hakkında bilinçlendirmek için yoğun çaba gösteriyor. 9 Şubat Dünya Sigarayı Bırakma Günü, sigara ve tütün ürünlerini bırakmanın inme riskini önemli ölçüde azaltabileceğine dikkat çekmek için güçlü bir fırsat. Türk Beyin Damar Hastalıkları Derneği, bu vesileyle herkesi şu çağrılarına kulak vermeye davet ediyor: "İnmeye Dur De, Sigara İçme!"

Ben biricik eşimi akciğer, çok sevdiğim kuzenimi ise meme kanseri nedeniyle kaybettim. Her ikisi de sigara kullanıyordu. Özellikle eşim hem günde bir paketten fazla sigara içiyor hem de hiç doktor kontroluna gitmiyordu. Çünkü doktora gitse, kendisinden ilk istenilenin ‘sigarayı bırakması’ olacağını biliyor ve kaçıyordu… O’na sigarayı azaltması için de, doktor kontroluna gitmesi için de çok dil döktüm. Ancak ne yazık ki başarılı olamadım.

Babam, ben henüz ilkokuldayken günde 3 paket filtresiz sigara içerdi. Ben        3. Sınıftayken, babamın en samimi arkadaşı aniden hayatını kaybetti. Babam O’nun cenazesinin ardından, birdenbire sigarayı bıraktı ve ömrü boyunca bir daha sigara içmedi. Yıllar sonra, arkadaşının ölümünün babamın kendisini sorgulamasına ve biri henüz okula bile gitmeyen 3 çocuk sahibi bir adam olarak sigara içmemesi gerektiğini anlamasına neden olduğunu öğrendik.

Sizler de bugün, Dünya Sigarayı Bırakma Günü’ nde, kendiniz için olmuyorsa da babamı örnek alarak sevdikleriniz için bırakamaz mısınız sigara, puro ya da pipo içmeyi? Lütfen, en azından deneyin…          

Engellerimizi hissettirmeyecek engelsiz bir yaşam dileği ile…

Not: Bu yazının hazırlanmasında, bilgilerimi tazelemek için T.C. Sağlık Bakanlığı web sitesinden yararlandım.