Evrendeki en güçlü patlama keşfedildi
Güncelleme Tarihi:
Evrenin dört bir yanında devasa gök cisimleri akılalmaz miktarda enerji salıyor. Yıldızlar nükleer füzyon reaktörleri gibi yanarken, kuasarlar Samanyolu’nun binlerce katı parlaklık yayıyor; asteroitler gezegenlere çarpıyor. Ancak Hawaiʻi Üniversitesi Astronomi Enstitüsü’nden (IfA) gökbilimcilerin keşfettiği yeni bir kozmik olay türü, bu olayların hepsini geride bırakıyor. 4 Haziran’da Science Advances dergisinde yayımlanan çalışmaya göre, evrendeki en enerjik patlamalar artık “aşırı nükleer geçişler” (extreme nuclear transients – ENT) olarak sınıflandırılmalı.
ENT’ler hem son derece yıkıcı hem de çok nadir görülen olaylar. Güneş’ten en az üç kat büyük bir yıldız, süperkütleli bir kara deliğe fazla yaklaştığında bu olay meydana geliyor. Kara deliğin muazzam kütleçekimi yıldızı paramparça ediyor ve uzaya devasa miktarda enerji yayılıyor. Daha önce belgelenmiş olan gelgit bozulumu olayları (TDE) da benzer şekilde yıldızları yok edebiliyor, ancak ENT’lerin çok daha büyük ve kalıcı etkileri var.
Popsci haberine göre çalışmanın başyazarı gökbilimci Jason Hinkle, ENT’lerin normal gelgit bozulumu olaylarından çok daha parlak olduklarını, yıllarca parlak kalabildiklerini ve bilinen en güçlü süpernovaların bile üzerine çıktıklarını belirtiyor.
Hinkle, bu olağanüstü olayların izlerine galaksilerin merkezinden gelen uzun süreli enerji parlamaları olan geçici olayları incelerken rastladı. Avrupa Uzay Ajansı’nın Gaia görevinde tespit edilen iki olağandışı parlama dikkatini çekti. Bu olaylar, diğer geçici olaylara kıyasla çok daha uzun sürede parlıyor, ancak alışılmış bazı özelliklerinden yoksundu. Hinkle, Gaia’nın yalnızca bir parlaklık değişimini bildirdiğini, olayın ne olduğunu söylemediğini vurguluyor. Ancak galaksilerin merkezinden gelen bu düzgün, uzun ömürlü parlamaları gördüğünde farklı bir şeyle karşı karşıya olduklarını hemen anlamış.
Bunun ardından dünya genelindeki gözlemevleriyle iletişime geçerek yıllar süren bir araştırma başlattı. Süreç içinde San Diego’daki Palomar Gözlemevi’nden Zwicky Geçici Olay Tesisi (ZTF) tarafından üçüncü bir benzer olay daha gözlemlendi. Aylar süren analizlerin ardından ekip, daha önce belgelenmemiş bir olay türüyle karşı karşıya olduklarını fark etti.
İncelenen ENT’ler, olağanüstü şekilde düzgün ve uzun süren parlamalar gösterdi. Bu da dev bir yıldızın, süperkütleli bir kara delik tarafından yutulması sürecine işaret ediyordu. Bu, sıradan kara deliklerin düzensiz biçimde madde topladığı süreçlerden oldukça farklıydı.
ENT’lerin enerji miktarıysa hayal gücünü zorlayacak düzeyde. Gaia18cdj adlı ENT, bilinen en güçlü süpernovaların 25 katı kadar enerji üretti. Hinkle, standart bir süpernovanın bir yıl içinde Güneş’in 10 milyar yıllık ömrü boyunca yaydığı kadar enerji saldığını, ancak Gaia18cdj’nin yalnızca 12 ayda 100 Güneş’in toplam enerjisini yaydığını ifade ediyor.
Bu olağanüstü patlamalar yalnızca enerji yönünden değil, evrendeki süperkütleli kara deliklerin büyüme süreçlerini anlamak açısından da büyük önem taşıyor. Hinkle, ENT’lerin sadece dev bir yıldızın sonunu işaret etmediğini, aynı zamanda evrendeki en büyük kara deliklerin nasıl büyüdüğüne dair ipuçları sunduğunu söylüyor.
Çalışmanın diğer yazarı gökbilimci Benjamin Shappee ise ENT’lerin yüksek parlaklığı sayesinde çok uzaklardan gözlemlenebildiğini belirtiyor. Bu da gökbilimcilere, evrenin milyarlarca yıl önceki haline dair veri sunuyor. Shappee’ye göre bu tür olayları izleyerek, evren şimdikinin yarı yaşındayken kara deliklerin nasıl büyüdüğünü ve yıldız oluşumunun nasıl işlediğini anlama şansı elde ediyoruz.
Yine de ENT’lerin araştırılması kolay değil. Süpernovalar görece sık görülürken, ENT’lerin en az 10 milyon kat daha nadir olduğu düşünülüyor. Bu nedenle, bu nadir olayların gelecekte de gözlemlenebilmesi ve anlaşılabilmesi için küresel işbirliği, sürekli gökyüzü taraması ve kamu desteği gerekiyor.