Doğu Avrupa’nın küçük Paris’i Bükreş

Romanya’nın başkenti Bükreş’te ve diğer şehirlerinde ‘Ayrıcalıklı Rotalar’ programımız için iki ayrı bölüm çektik. Gittiğimiz her kent güzelliğiyle bir öncekini gölgede bıraktı. Fakat zengin tarihi, etkileyici mimarisi ve dinamik yaşamıyla Bükreş büyüleyici bir şehir. Romanya zaten eşsiz bir kültüre sahip ama ülkeyi daha iyi tanıyabilmeniz için önce biraz geçmişinden bahsedeceğim.

Bölgedeki ilk krallık olan Dacia, bizim topraklarımızdan giden Traklar tarafından kuruldu. Dacialılar MS 107 yılında Roma İmparatoru Trajan’ın ordularına yenildiler ve Dacia, Roma İmparatorluğu’nun bir eyaleti haline geldi. Gümüş ve altın rezervleri zengin olan bu topraklar Romalıların gözdesiydi. Bölgedeki yaygın dil Latinceydi fakat zamanla Latin kökenli Romence diye bir şekle evrildi.

14’üncü yüzyılda Romenlerin kendilerine ait beylikleri oldu: Bükreş ve civarındaki Eflak ve bugünkü Moldova’da yerleşmiş Boğdan. Eflak 15’inci yüzyıldan itibaren Osmanlı egemenliğine girdi. Bu dönemdeki en ünlü Eflak voyvodası, yani prensi Kazıklı Voyvoda (diğer adıyla 3. Vlad), uzun süre Osmanlı devletine karşı direndi. Bram Stoker’ın 1897’de yazdığı ‘Dracula’ romanına ve ondan esinlenen pek çok filme konu olan Vlad vahşi uygulamalarıyla tanınıyordu. Fakat prens bölgede yaşayanlar için aslında bir halk kahramanıydı. Boğdan’ın en ünlü voyvodasıysa Büyük Stefan’dı. 3. Stefan diye de bilinen voyvodanın ölümünden sonra Boğdan da Osmanlı egemenliği altına girdi. Zamanla Eflak ve Boğdan Osmanlılara vergi veren, savaşlarda asker yardımı yapan, İstanbul’un yiyecek ihtiyacının karşılanmasında rol oynayan ve voyvodaları Romen soyluları arasından Osmanlı padişahı tarafından seçilen beylikler haline geldi. Ama tüm bunlara rağmen Osmanlılar Romanya’nın özerkliğine karışmadı.

93 Harbi’nde Osmanlılar Ruslara yenilince yapılan Berlin Antlaşması’yla Romanya bağımsızlığını kazandı. Ardından krallık ilan edildi. Alman asıllı Prens Kari, 1. Carol adıyla kuzeni Fransız imparatoru
3. Napolyon’un da onayıyla Romanya’nın ilk kralı oldu.

1944’te Kızıl Ordu Romanya’yı işgal etti ve Sosyalist Romanya Halk Cumhuriyeti ilan edildi.
1967’de Çavuşesku Romanya’nın devlet başkanı oldu. 1989’da Romanya Devrimi’yle Çavuşesku iktidarı son buldu ve ülke demokrasiye geçti. Romanya 2004’te NATO’ya, 2007’de Avrupa Birliği’ne katıldı. 2023’te de Schengen bölgesinin bir parçası oldu.

Eski ve yeninin birlikteliği

Küçük Paris olarak da bilinen Bükreş geçmişin derin izlerini taşıyan, aynı zamanda modernliğin etkileyici unsurlarını barındıran bir mozaik. Eski ve yeninin mükemmel bir uyumla buluştuğu şehir, geniş bulvarları, muhteşem parkları, kültürel mirası ve canlı gece hayatıyla keşfedilmeyi bekliyor.

Yerlilerinin Centru Vechi dedikleri Eski Şehir bölgesi yakın zamanda ciddi bir genel bakımdan geçti ve yeni bir çehreye kavuştu. Bugün birbirinden güzel tarihi binaları, eski kiliseleri ve kafeleriyle bölge tam bir cazibe merkezi. Eski Şehir 2. Dünya Savaşı’nda almadığı hasarı maalesef komünist rejim sürecinde almış. Burada kurulması düşünülen Vatandaşlık Merkezi sebebiyle Eski Şehir merkezinin bir kısmı yıkılarak yok edilmiş.

Barok, neoklasik ve art nouveau gibi farklı sanat akımlarını yansıtan mimarilerin bir arada olduğu Lipscani Caddesi, Eski Şehir’in en bilinen bölgesi. Kesinlikle Bükreş’te eğlencenin de merkezi.

Şehirde görmenizi önereceğim yerlerden biri olan Manuk’un Hanı yine Eski Şehir’de. Kendinizi bir anda Türkiye’ye ışınlanmış gibi hissedebilirsiniz. Gerçek adıyla Emanuel Mirzayan, Bulgaristan’ın Rusçuk şehrinde doğmuş, en az
12 dil konuşan bir Ermeniymiş. Kervansaray mimarisindeki bu handa 500 kişi konaklayabiliyormuş. Hanın hemen yakınındaki Eski Soylular Mahkemesi, Kont Drakula’nın sarayı olarak da ünlenmiş bir yapı. Tarihi 15’inci yüzyıla uzanan bina Curtea Veche olarak anılıyor.

Eski Şehir bölümünün devamındaki Zafer Bulvarı (Calea Victoriei) tarihi caddelerden biri. Geçmişi 16’ncı yüzyıla kadar giden cadde 18’inci yüzyılda varlıklı ailelerin ev yapmak istediği bir bölge haline gelmiş. Gezerken pek çok tarihi ve kültürel binaya rastlayabileceğiniz bulvar 1877 yılında Osmanlılarla yapılan bağımsızlık savaşından sonra yeniden inşa edilmiş ve günümüzdeki haline kavuşmuş.

Zafer Bulvarı’ndaki görkemli binalarından biri de Romanya Ulusal Tarih Müzesi. Eskiden Postane Sarayı olan neoklasik bina 1894-1900 yıllarında Alexandru Savulescu tarafından inşa edilmiş. 1968 yılında müze olarak açılan sarayda kalıcı sergilerin yanı sıra geçici sergiler de oluyor. Müzede 650 binden fazla eser var. Karşısında da günümüzde bir bankaya ev sahipliği yapan Fransız barok mimarisiyle CEC Sarayı dikkat çekiyor. Gece ışıklandırılmış halini görmenizi öneririm. Biraz ilerisindeki Macca Villacrosse Pasajı ise size İstiklal Caddesi’ndeki Çiçek Pasajı’nı hatırlatacak. Bu pasaj Zafer Bulvarı’nı Eski Şehir’in en görkemli binalarından biri olan Romanya Merkez Bankası’na bağlıyor.

Dünyanın en büyük binalarından biri

Romanya Parlamento Sarayı şehrin tam kalbinde göreceğiniz, dünyanın en büyük monoblok yapılarından biri. 2023’te tamamlanan Hindistan’daki Surat Elmas Borsası’nın binası 660 bin, Washington DC’deki Pentagon 600 bin ve Romanya Parlamento Sarayı 365 bin metrekarelik alanlarıyla dünyanın en büyükleri. 4 milyar euro’luk değeriyle dünyanın en pahalı yönetim binası olan sarayın yapılabilmesi için 1980’de bir mimari yarışma düzenlenmiş. Yaklaşık 200 kadar mimarın katıldığı yarışmayı 27 yaşındaki Anca Petrescu kazanmış. Devrim dolayısıyla 1989’da inşaat yarım kalmış. Çavuşesku’nun infazından sonra inşaat devam etmiş ve 1997’de binaya Romanya Parlamentosu taşınmış. Günümüzde muadillerinden farklı olarak pek çok bölümü ziyarete açık olan saray Komünist Totaliterlik, Saray ve Çağdaş Sanatlar müzelerine de ev sahipliği yapıyor.

Parlamentoya bu binadan önce ev sahipliği yapan Romen Ortodoks Patrikhanesi’nden de bahsetmek isterim. Romanya’daki en yaygın Hıristiyan mezhebi İstanbul kökenli Ortodoksluk. Romen Ortodoks Patrikhanesi büyük bir dini, kültürel ve tarihi öneme sahip. Osmanlı İmparatorluğu döneminde özerkliğini koruyan kilise, 1885’te İstanbul’daki Fener Rum Patrikhanesi’nden bağımsızlığını kazanmış. Patrikhanenin idari merkezi Bükreş olsa da Romanya genelinde birçok manastır, kilise ve dini eğitim kurumu var. Manastır gelenekleri ülkede oldukça güçlü. Romen Ortodoks Patrikhanesi kültürel ve sosyal hayatta da büyük bir etkiye sahip. Ülkedeki sanatı, müziği ve edebiyatı da derinden etkilemiş. Patrikhanenin ana kilisesinin ikonaları, freskleri ve diğer dini sanat eserleri ülkenin kültürel mirasının önemli parçasını oluşturuyor.

Hafta sonları yayalara ayrılan Zafer Bulvarı’ndaki önemli binalardan biri de Bükreş Ulusal Sanat Müzesi. Eski Saray’ın içindeki müze Romanya Kraliyet Ailesi tarafından toplanan Ortaçağ ve Doğu Avrupa sanatına ait çok sayıda eserle modern Romen ve uluslararası sanat koleksiyonlarına ev sahipliği yapıyor. Monet, Renoir, Cézanne, Picasso gibi ünlü sanatçıların eserlerini görmek de mümkün. Buradaki meydanın adı 1989 yılına kadar Saray Meydanı’ydı. Devrim Meydanı ismini Romanya Devrimi’nden sonra aldı. Günümüzde Ateneum Konser Salonu’na, Bükreş Üniversitesi Kütüphanesi’ne, Yeniden Doğuş Anıtı’na ve eski Romanya Komünist Partisi Merkez Komitesi binasına da ev sahipliği yapıyor.

Meydandaki bağımsız Romanya’nın ilk kralı 1. Carol’ın heykeli aslında yeniden yapılan bir anıt. Kralın atlı heykeli ilk kez 1930’da dikildi. Komünizm döneminde yıkılan heykelin yerine 2005’te Romanya Kültür Bakanlığı, heykeltıraş Florin Codre’ye bugünkü halini yaptırdı. Kral tahtta olduğu sürece kırsal kesimin sorunlarını göz ardı etse de sanayici ve bankacıları gözeten mali önlemler almıştı. Ülkede büyük bir imar hareketi başlatmıştı.

Meydandaki diğer heykel antikomünist eylemlerden dolayı 17 yıl hapis cezasına çarptırılan Romen siyasetçi Corneliu Coposu’ya ait. Heykel yaşadığı ıstırabı ve Romanya’ya bağlılığını temsil etmek için haç biçiminde tasarlandı.

Ağustos 1968 ve Aralık 1989’da Çavuşesku rejiminin zirvesi ve düşüşü sırasında bu meydanda çok büyük mitingler düzenlendi. Şimdi bu meydanda 1989 Romanya Devrimi’ni anmak için yapılan 25 metre yüksekliğinde bir anıt da var.

Romanya kültürü ve doğasıyla çok zengin bir ülke. Bu sayıda sadece başkent Bükreş’i anlatabildim; ülkenin diğer turistik yörelerini sonraki yazılarıma bırakıyorum...

Romen sanatının merkezi: Ateneum

Mimar Albert Galleron tarafından neoklasik tarzda, 1888 yılında inşa edilen Ateneum, Romen müzik ve sanatının merkezi olması amacıyla tasarlanmış. Günümüzde resim sergilerine, sempozyumlara ve kültürel etkinliklere de ev sahipliği yapan 800 kişi kapasiteli salonun akustiği dünyanın en iyilerinden kabul ediliyor. Konser salonunda 225 metrekarelik dev bir freskte Romalıların eski adı Dacia olan Romanya’yı fethinden 1918’e kadarki Romanya tarihini görebilirsiniz. Bükreş’in bu en prestijli müzik salonu, Romenler tarafından tüm zamanların en önemli Romen müzisyeni olarak görülen George Enescu’nun filarmonik orkestrasına ve festivaline de ev sahipliği yapıyor. Komünist Romanya onu ülkesinden kovmuş ama 1955’te Paris’te yaşamı sona eren sanatçıyı halk hiç unutmamış. Yüzlerce müzisyen her yıl düzenlenen George Enescu Festivali’ne katılmak için Bükreş’te Ateneum’da bir araya geliyor.

Kültürel mirası koruyor

Havaalanının da olduğu kuzey bölümü şehirdeki varlıklı kesimin yaşadığı bölge. 100 hektarlık Herăstrău Parkı ve göletler bu alanı cazip hale getiriyor. Ülkenin en önemli açık hava etnografya müzesi olan Dimitrie Gusti Ulusal Köy Müzesi de parkın içinde. Romanya’nın kırsal yaşam tarzını ve kültürel mirasını koruma amacıyla yaklaşık 10 hektarlık bir alanda, 1936 yılında etnograf Dimitrie Gusti tarafından kurulmuş. Gusti’nin 1925 ile 1948 yılları arasında yaptığı köy incelemeleri müzenin temellerinin atılmasına ilham olmuş.

Paris’teki takla aynı

Hicri takvim sebebiyle 93 Harbi diye bilinen 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rusların yardımıyla Romanya’nın Osmanlı’dan bağımsızlığını kazanması anısına yapılan Zafer Takı, Paris’te Şanzelize Caddesi’nin (Champs-Élysées) sonundaki takla bire bir aynı. 1878’de Kiseleff Yolu üzerine inşa edilmiş. Petre Antonescu tarafından tasarlanan tak, 1 Aralık 1936’da açılmış. Her yıl Romanya’nın Milli Bağımsızlık Bayramı olan 1 Aralık’ta kemerin altında askeri geçit törenleri düzenleniyor.

‘Yurtta barış, cihanda barış’

Zafer Bulvarı üzerinde, Bükreş’in en tanınmış sahnelerinden Odeon Tiyatro binasının önünde Mustafa Kemal Atatürk’ün büstünü görmek gezinin en dokunaklı anlarından biri oldu benim için. Büstün üzerinde Romence şu sözler yazıyor: ‘Türkiye Cumhuriyeti’nin Kurucusu’ ve ‘Yurtta barış, cihanda barış’. Ölüm tarihi olarak da sonsuzluk işareti koymaları beni oldukça duygulandırdı.