Gebelikte diyabet ve otizm arasında ilginç bir bağlantı bulundu

Yeni araştırma, maternal diyabetin yani hamilelik dönemindeki diyabetin hem anne hem de çocukta çeşitli sağlık sorunlarına yol açabileceğini gösteren çalışmalara bir yenisini daha ekledi. 

Araştırmacılar, dünya çapında 56 milyon anne-çocuk çiftinin incelendiği 202 çalışmayı analiz etti. Sonuçlar ise bir hayli şaşırtıcı çıktı; maternal diyabet olan kadınların çocuklarının, nörogelişimsel bir sorun yaşama ihtimali yüzde 28 daha yüksekti. Nörogelişimsel sorunlar arasında otizm riski yüzde 25, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) riski yüzde 30 ve zekâ geriliği riski yüzde 32 daha yüksek çıktı. 

Öte yandan, gebelik öncesi diyabet tanısı alan annelerin çocuklarında nörogelişimsel bozukluk oluşma riskinin, gestasyonel diyabete kıyasla daha yüksek olduğunu gözlemlendi. 

Peki hamilelik dönemindeki diyabet nasıl otizme neden olabiliyor? Perinatolog Op. Dr. Zeynep Gedik anlattı.

1- Hamilelikte şeker hastalığı olan annelerin çocuklarında otizm gibi sorunlar daha mı sık görülüyor?

Gebelikte diyabeti olan anneler ile bu gebelikten doğan çocuklarda otizm spektrum bozukluğu (OSB) görülmesi arasında anlamlı bir ilişki olduğuna dair kanıtlar daha önceki yıllarda da yapılmış bilimsel çalışmalarda gösterilmişti. Ancak yapılan çalışmaların çoğunda bu ilişki nedensellikten ziyade istatistiksel bir bağlantıyı yansıtıyor ve bu duruma birçok faktörün beraber etkisinin olduğunu gösteriyor. 2025 yılında yapılan bu yeni çalışmada, yaklaşık 56 milyon anne ve çocuğun incelendiği 202 çalışmanın ortak bir analizine dayanıyor.

Çalışmanın sonucu ise anne yaşı veya anne vücut kitle indeksi gibi bazı risk faktörleri hesaba katılmadığında bile gebeliğinde diyabeti olan kadınların çocuklarında nörogelişimsel sorun yaşanma ihtimalinin %28 arttığını ortaya koyuyor.

2- Bilim insanları bu duruma neyin yol açabileceğini düşünüyorlar?

Gebelikteki diyabet ile otizm arasındaki ilişki tam olarak net değil, fakat bazı biyolojik mekanizmalar üzerinde yapılan çalışmalarla bu iki durum arasındaki bağlantı açıklanmaya çalışılıyor. Bu konuda en çok kabul gören olası nedenler ise:

- Kronik yüksek kan şekeri (hiperglisemi): Özellikle ilk trimester de beyin gelişimi çok hassas olup, bu dönemde sürekli ve uzun süre yüksek glikoza maruz kalınması bebeklerde nörogelişimsel sorunlara yol açabilir.

- Oksidatif stres ve inflamasyon: Yüksek kan şekeri vücutta inflamasyonu (iltihabi yanıtı) ve oksidatif stresi arttırır. Bu durum da bebeğin beyin hücrelerinde hasara neden olabilir veya gelişim süreçlerini olumsuz etkileyebilir.

- Plasental işlev bozukluğu: Diyabet, plasentanın fonksiyonlarını etkileyerek fetusun oksijen ve besin alımında bozulmaya neden olabilir ve bu da beyin gelişimi için kritik önemdedir.

- İnsülin direnci ve fetal büyüme bozuklukları: Annenin kanındaki fazla glikoz, bebeğin de yüksek insülin üretmesine neden olur. Bu durum bebekte hipoglisemi ataklarına, büyüme bozukluklarına ve beyindeki bazı bölgelerde farklılaşmalara neden olabilir.

- Genetik ve epigenetik etkiler: Anne karnındaki bu olumsuz ortam genlerin ifade şeklini (epigenetik değişiklikleri) etkileyebilir. Bu da otizm gibi nörogelişimsel bozukluklara yatkınlığı arttırabilir.

Tüm bu mekanizmalar sadece bir risk artışına neden olur; tek başına otizme neden olmaz. Risk artışı, kan şekeri kontrolü ile önemli ölçüde azaltılabilir.

3- Hamilelikten önce şeker hastalığı olan annelerin durumu, hamilelik sırasında ortaya çıkan şeker hastalığına göre bebek için daha mı riskli?

Gebelikten önce tip 1 ve 2 diyabet tanısı alan annelerin çocuklarında gebelik sırasında ortaya çıkan gestasyonel diyabeti olan annelerin çocuklarına kıyasla nörogelişimsel bozukluk oluşma riskinin daha yüksek olduğu gözlemlenmiştir. Bu araştırma da yine bu durumu destekliyor nitelikte. Gebelikten önce başlayan tip 1 ve 2 diyabette, bebek daha erken dönemlerden itibaren yüksek glikoz oranlarına maruz kaldığı için bu durum bebeğin hem organ gelişimini hem de nörogelişimsel etkilerin ortaya çıkma riskini gestasyonel yani gebelik sırasında ortaya çıkan diyabete göre daha fazla arttırabilir.

4- Bu araştırma sonuçlarına göre, hamile kalmayı düşünen veya hamile olan kadınlar doktorlarıyla ne gibi konuları konuşmalı ve nelere dikkat etmeli?

Hekim ve anne adayı arasındaki açık ve düzenli iletişim bu konudaki en önemli noktadır. Doktor takibi altında kan şekeri ölçümleri takibi düzenli yapılmalı, beslenme danışmanlığı alınmalı ve anne adayları doktorlarıyla iş birliği içinde olmalıdır. Kendi kilo takiplerini düzenli yapmalı ve önemsemeli, aşırı kilo alımı veya ani kilo artışlarını yakın takip ederek doktorlarına bildirmelilerdir.

Şeker yükleme testi yani OGTT (oral glukoz tolerans testi) gebeliğin 24-28. haftalarında yapılır. Özellikle hiçbir belirti göstermeyen ama gizli gebelik diyabeti olan anne adaylarını tespit eder. Gebelik diyabetinin yaklaşık %90’ı yalnızca şeker yükleme testi ile fark edilir. Ne kadar erken tanı konulursa, kan şekeri kontrolü o kadar erken haftalarda ve kolay olur, ayrıca gerekirse tedavi başlanması için zaman kazandırır. Test zararlı mı gibi söylentilere kulak asılmadan, bilimsel veriler ışığında ilerlemek gereken ve doğru olandır. Doktorlarla açık, dürüst, takip odaklı, işbirlikçi bir iletişim ve zamanında yapılan şeker yükleme testi; erken tanı konulmasını ve böylece yüksek kan şekerinin erken kontrol altına alınmasını sağlayarak hem anne hem bebek için risklerin büyük oranda azaltılmasını sağlar.