ABD’de kullanımı yasaklandı ama Türkiye'de birçok ürünün içinde yer alıyor

Kimyasal olarak eritrosin olarak bilinen kırmızı boya No. 3’ün kullanımı Amerika Birleşik Devletleri’nde yasaklandı. Yiyecek ve içeceklere kiraz kırmızısı bir renk vermek için kullanılan bu katkı maddesinin 30 yıldan uzun bir süre önce sıçanlarda kansere neden olduğu bulunmuştu. ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) ise geçtiğimiz günlerde boyanın kullanımına ilişkin yetkiyi iptal etme kararı aldı.

Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Alev Keser'e No.3 ve diğer katkı maddeleri hakkında merak edilenleri sordum.

No.3 tam olarak nedir?

No. 3, kimyasal adıyla Eritrosin (E127), parlak kiraz kırmızısı bir renk veren sentetik gıda boyasıdır. Genellikle şekerlemeler, kekler, jöleler, dondurulmuş tatlılar, kremalar, dondurmalar, meyve aromalı içecekler ve işlenmiş et ürünlerinde kullanılmaktadır. Ayrıca tabletler, kapsüller, rujlar ve allıklar gibi bazı ilaç ve kozmetik ürünlerde de bulunur.

Bu boya, kömür katranından elde edilen kimyasal maddelerle üretilmektedir. Ancak sağlık üzerindeki olumsuz etkileri nedeniyle No. 3, ABD’de kozmetik ürünlerde 1990 yılında yasaklanmıştır. 15 Ocak 2025 tarihinde de Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi (FDA), bu boyanın gıda ve ağız yoluyla alınan ilaçlarda kullanımını yasaklamıştır. Üreticilerin ürünlerini yeniden formüle etmeleri için gıdalar için Ocak 2027'ye, ilaçlar için ise Ocak 2028'e kadar süre tanınmıştır.

Bu katkı maddesi Türkiye’de kullanılıyor mu?

Türkiye’de No. 3, ürün etiketlerinde E127 kodu ile belirtilme şartıyla çeşitli gıda ve ilaç ürünlerinde renklendirici olarak kullanılmaktadır. Özellikle şekerlemeler, pasta süslemeleri, kekler ve bisküviler gibi fırın ürünlerinde kırmızı ve pembe tonları elde etmek için tercih edilmektedir. Ayrıca, dondurma ve aromalı süt ürünlerinde renklendirici olarak yer alabilir.

Meyve suları, gazlı içecekler ve kokteyl karışımları gibi içeceklerde de E127'ye rastlanmaktadır. Bunun yanı sıra, bazı ilaç tabletlerinin kaplamalarında ve öksürük şuruplarında da kullanıldığı bilinmektedir.

No. 3’ün sağlığa olan zararları neler?

No. 3’ün en büyük sağlık riski, tiroid bezi üzerindeki etkileridir. Araştırmalar, bu boyanın tiroid hormonlarının üretimini bozarak iyot alımını engellediğini göstermiştir. Hayvan deneylerinde, eritrosine uzun süre maruz kalan sıçanlarda tiroid tümörleri geliştiği gözlenmiştir. Bunun yanı sıra, başka kanser türlerinin gelişme riskini de arttırdığına yönelik de bulgular mevcuttur.

Bu boya, DNA hasarına neden olabilecek genotoksik özellikler sergileyebilir ve vücutta oksidatif stres oluşturarak hücrelere zarar verebilir. Özellikle tiroid ve böbrek üstü bezlerinde tümör oluşumu ile bağlantılı olduğu düşünülmektedir. Ayrıca meme ve prostat gibi bazı kanser türleri ile de ilişkili olabileceği öne sürülmüştür.

Sinir sistemi üzerindeki etkileri de endişe vericidir. Yeni araştırmalar, No. 3’ün öğrenme ve hafıza süreçlerini olumsuz etkileyebileceğini, sinir hücreleri arasındaki iletişimi bozarak nörodejeneratif hastalıklarla ilişkili olabileceğini göstermektedir. Beyindeki bazı kimyasalların seviyelerini değiştirdiği ve nöroinflamasyona yol açabileceği belirlenmiştir.

Bunun yanında, bağışıklık sistemini aşırı uyararak alerjik reaksiyonlara yol açabileceği ve çapraz reaktivite nedeniyle diğer gıda boyalarına duyarlı bireylerde de alerjiye sebep olabileceği rapor edilmiştir.