‘Korunmak için uyuÅŸturucu konusu evde konuÅŸulabilir olmalı’

Türkiye’de uyuşturucu kullananların yüzde 82’si 20-35 yaş arasında, maddeden hayatını kaybedenlerin yüzde 90’ı 35 yaş altında. Uyuşturucu madde kullanım yaşının 15’e indiği de biliniyor. Birleşmiş Milletler Dünya 2024 Uyuşturucu Raporu’na göre dünya genelinde durum her geçen gün daha kötüye gidiyor. Rapor geçen ay dünyayla eşzamanlı olarak Üsküdar Üniversitesi’nde, kurucu rektör Prof. Dr. Nevzat Tarhan ve Prof. Dr. Sevil Atasoy’un anlatımıyla açıklandı. Prof. Tarhan rapora ek olarak Türkiye’de 800 bin denetimli serbestlik dosyası olduğunu söyledi ve 10 milyon kişinin madde ve davranış bağımlılığı olduğuna dikkat çekti.

Uyuşturucu konusunda tüm ülkelerin ortak problemi, üretimi hızla artan sentetik maddeler. Prof. Atasoy da sentetik uyuşturucu endüstrisinin hızla geliştiğini ve yapay zekâ aracılığıyla yeni maddeler üretildiğini vurguladı. Atasoy ayrıca özellikle 2019’dan bu yana metamfetamin (met) yakalamalarında önemli bir artış gözlendiğini ve 2023’te rekor seviyede, 21,9 ton madde ele geçirildiğini söyledi. Atasoy’a göre Türkiye’de her sosyoekonomik kesime yayılan en tehlikeli madde bu. Üretimi ve kaçakçılığı Afganistan’da yapılan ‘met’in bağımlılık hızı eroinle aynı. Birkaç kullanımda kişiyi bağımlı hale getiriyor. Üstelik ucuz ve kolay ulaşılabilir.

Ülkemizde uyuşturucu konusunda son durumu, uzun süre Alkol ve Uyuşturucu Madde Bağımlıları Tedavi ve Araştırma Merkezi (AMATEM) ve Çocuk Ergen Madde Bağımlılığı Tedavi Merkezi’nde (ÇAMATEM) çalışmalar yürüten, Moodist Psikiyatri ve Nöroloji Hastanesi Tıbbi Direktörü Prof. Dr. Kültegin Ögel’le konuştuk.

mBirleşmiş Milletler Narkotik Kontrol Kurulu (INCB) 2024 Raporu’nda sentetik uyuşturucu üretimi ve tüketiminin son yıllarda arttığını açıkladı. Bitki bazlı uyuşturucuyla sentetik uyuşturucu arasındaki fark nedir?

Sentetikler tamamen laboratuvarlarda üretilir. Kimyasal bazı formüllerle ortaya çıkan uyuşturucu türleridir. Bitki bazlı olanlar da genelde tamamen doğal değildir. Kimyasal işlemlerden geçirilerek veya genetiğiyle oynanmış bitkilerden elde edilebiliyor. O nedenle bunlara yarı sentetik de diyoruz. Öte yandan bir maddenin doğal veya sentetik olması, uyuşturucu etkisi açısından çok fark etmiyor. Yani doğal maddeler de bağımlılık yapıyor.

Türkiye’de sentetik olduğu bilinen ‘met’in yanı sıra hangi uyuşturucu maddelerin kullanımıyla karşı karşıyayız?

En sık sentetik kannabinoidler. Öte yandan ekstazi de sentetiktir. Yine galara adıyla satılan ilaç görünümlü maddeler de sentetiktir.

Bonzai Türkiye’de çok fazla ölüme yol açmıştı. Şimdilerde yeni bir sentetik kannabinoid maddenin A4 veya peçete ismiyle giderek yaygınlaştığı söyleniyor. Nedir bu A4?

Tamamen sentetik kannabinoid bir madde. Bonzainin form değiştirmiş şekli. A4 ve benzerleri sentetik kannabinoidlerin kâğıda emdirilmiş halidir.

YeÅŸil reçete olmasına raÄŸmen el altından satışı yapılan bir ilacın uyuÅŸturucu olarak kullanılmasında artış olduÄŸu söyleniyor.Â

Maalesef söz konusu ilaç ve benzerleri yani pregabalin kullanımı giderek artıyor. Ama pregabalinin reçeteli kullanımı giderek azalıyor. Hekimler daha az ve gerekli durumda yazıyor. Sağlık Bakanlığı yakından takip ediyor. Ancak merdiven altı pregabalin üretimi yaygınlaştı. Buna daha çok galara adı veriliyor. Bunlar şiddetli ve hızla bağımlılık yapan, hafıza üstüne çok olumsuz etkisi olan, kişinin kontrolünü kaybettiren, koma ve ölüme yol açan sentetikler.

Çoğunlukla Afganistan’da üretilen met ucuz ve kolay ulaşılabilen bir madde mi?

Met genelde ucuzdur ve artık ülkemizde de üretiliyor.

Kullanan kişide kolayca bağımlılık yaratıyor mu? Hangi gruplarda yaygın ve ne gibi zararları var?

Aynı eroin kadar hızla bağımlılık yapar. Beynin yapısını değiştirir, dişleri çürütür, ciltte bozulmalar yapar. Sıklıkla psikoza yol açar. Artık her sosyoekonomik düzeyde yaygın maalesef.

Birleşmiş Milletler’in raporuna göre 2022’de dünyada 296 milyon kişi uyuşturucu madde kullandı. Son yıllarda madde kullanımında değişen eğilimler, farklılaşan nedenler gözlemliyor musunuz?

Ülkelere göre değişiklikler oluyor. Örneğin ABD’de fentanil yaygınken Avrupa’da fentanil henüz bir sorun değil.

Madde bağımlılığının ilk başlardaki etkileri, ergenlik dönemindeki bir çocuğun reaksiyonlarıyla neredeyse aynı. Aileler çocuklarının maddeyle ilişkisi olup olmadığını nasıl anlar?

Korunmak için çocuğu yakın takip etmek, arkadaşlarının ebeveynlerini tanımak ve onlarla görüşmek, uyuşturucu konusunun evde konuşulabilir olmasını sağlamak, genel olarak iletişim kanallarını açık tutmak ve gerekirse idrar testi istemek gerekir.