İstihdamda artık kadının adı var ama işi zor

Önümüzdeki 4 yılda istihdamda kadınların ağırlığı artırılırken, hem kadınların mesleki becerilerini geliştirecek programlar uygulanacak hem de kadın girişimcilik kültürünün geliştirilmesi için destekler sağlanacak. 2025-2028 yıllarını kapsayan Ulusal İstihdam Stratejisi yayımlandı. Stratejiye göre, gelecek 4 yılda istihdamın artırılmasında ağırlık kadınlara verilecek ve 2028 yılında kadınların işgücüne katılma oranı yüzde 40’a yükselecek.

Peki, Türkiye’de kadın istihdamı hangi boyutta, istihdamda zorluk çekilen alanlar neler ve kadın istihdamını artırmak için hangi önlem ve destekler uygulanıyor? Kadın istihdamına yönelik kesin veriler 2023 yılına ait ancak SGK’nın 2024 yılı sigortalılık oranlarına gösteren son rakamlarına göre, toplam 25.6 milyon sigortalı çalışanların 8.8 milyonu kadın çalışanlardan oluşuyor. Buna göre, çalışanların arasında toplam kadın istihdamının oranı yüzde 34’lerde. Toplam sigortalı çalışan 25.6 milyonun içinde özel sektörde çalışan kadın sayısı 6.6 milyon, kendi işinde çalışanların sayısı 776 bin ve kamuda memur olarak çalışanların sayısı ise 1.4 milyon.

Dünyaya baktığımızda ise kadınlarda işgücüne katılım oranı yüzde 48’lerde, istihdam oranı ise yüzde 45. Kadınlarda işsizlik oranı ise yüzde 5.3. Ne istihdamda ne de eğitimde (NEET) olan kadınların dünyada oranı ise yüzde 30’a yakın.

Türkiye’ye baktığımızda ise işgücüne katılma oranı erkeklerde yüzde 71.2, kadınlarda ise yüzde 35.8 olarak gerçekleşmiş durumda. Son 9 yılda ise kadınların işgücüne katılma oranında 5.9 puanlık bir artış görülüyor. İstihdam oranına bakıldığında da erkeklerde yüzde 65.7 iken kadınlarda yüzde 31.3 olarak gerçekleşmiş. Yine son 9 yılda kadınların istihdam oranının 5 puan arttığı dikkat çekiyor. Türkiye’de, ne istihdamda ne de eğitimde olan genç kadınların oranı ise yüzde 30’larda. Kadınlarda istihdam oranı en yüksek olan grubu, yüzde 59.3 oranıyla yükseköğretim mezunları oluştururken; bunu, yüzde 36.9 ile mesleki veya teknik lise ve yüzde 30.5 ile lise mezunu kadınlar izliyor.

EN YOĞUN HİZMET SEKTÖRÜNDE ÇALIŞIYORLAR

İŞKUR verilerine göre ise toplam kayıtlı işsiz sayısı 2024 yılı sonu itibariyle 2.2 milyon iken bunun 1.3 milyon kadınlar oluşturuyor. Yine İŞKUR verilerine göre, 2024 yılında 555 bin 921 kadın işe yerleştirilirken, bunun 553 bini özel sektörde istihdam edildi. Sektörlere göre istihdamın cinsiyet dağılımı incelendiğinde, hizmetler sektörü kadınların en fazla istihdam edildiği alan olarak dikkat çekiyor. Son verilere göre, hizmetler sektöründe 6.5 milyon kadın istihdam edilmekte olup bu sektörü 1.9 milyon ile tarım, 1.7 milyon kişi ile sanayi takip ediyor.

Sektörlere göre incelendiğinde ise; tekstil hazır giyimde istihdamın yüzde 44’ünü kadınlar oluşturuyor ki, kadın istihdamının yoğun olduğu sektörlerin başında tekstil geliyor. Otomotiv sektöründe çalışanların yüzde 20’si, çelik sektöründe çalışanların yüzde 9’u, alüminyum sektöründe çalışanların yüzde 16’sı, kimya sanayinde çalışanların yüzde 26’sı makine sektöründe çalışanların yüzde 12-15’i, elektrik sektöründe çalışanların yüzde 9’u ve turizmde çalışanların yüzde 33’ü kadınlardan oluşuyor.

NEDEN İŞGÜCÜNE KATILAMIYORLAR?

Peki, potansiyel olmasına rağmen kadınların işgücüne katılımı neden bu kadar sınırlı? Çeşitli araştırmalar ile Ulusal İstihdam Stratejisi bu konuyu detaylı inceliyor. Madde madde sıralayayım.

Kadınlar işgücüne katılmama nedenleri arasında ev işleriyle meşgul olma geliyor.

Bir başka etken ise çocuk. Anneler özellikle belli yaşa kadar çocuklarını kendileri büyütmek istiyor, bu da işgücü piyasasından uzaklaşmaları anlamına geliyor. İşyerleri ve kamu bu sorunu kreş ile çözmeye çalışsa da tam bir sonuç alınamıyor.

Bir başka neden, kadın-erkek arasındaki fırsat eşitsizliği. Anketler, özellikle bazı sektörlerde erkeklerin kadınlardan daha fazla maaş alması nedeniyle kadınların bu sektörlerden uzak durduğunu ortaya koyuyor.

Bir başka araştırma ise kadınların erkeklere göre işyerinde daha fazla ‘mobbing’e maruz kaldığını gösteriyor. Bu durum da kadınları işgücü piyasasından uzaklaştırıyor.

Yapılan bir başka araştırma ise işten ayrılma, işten çıkarılma, doğum veya başka nedenlerden dolayı bir müddet işgücü piyasasından uzak kalan kadınların, yeniden çalışma hayatına dönmekte zorlandıklarına dikkat çekiyor.

İşgücü piyasasındaki eşitsizliklerden ve kırılganlıklardan kadınlar erkeklere göre daha fazla etkileniyor. Kadınların işgücü piyasasında karşılaştıkları ayrımcı tutum ve davranışlar, kadınlar üzerindeki bakım sorumlulukları ve kadınların iş-yaşam dengesini sağlamada karşı karşıya kaldıkları güçlükler ile düşük eğitim seviyesi gibi faktörler kadınların işgücüne katılmamalarının temel nedeni olarak gösteriliyor.

İŞ POZİTİF İLE 556 BİN KADIN İŞE YERLEŞTİ

Kadınların işgücüne katılması için bir süredir farklı projeler ve çalışmalar yapılıyor. Bunların tamamı da İŞKUR üzerinden yürütülüyor. Bunlardan biri, İş Pozitif projesi. Kadın istihdamına yönelik mesleki eğitim, teşvik ve hibe gibi destekler veren kamu kurumları, sivil toplum kuruluşları, kadın kooperatifleri ve özel sektör şirketleri bir araya gelerek kayıtlı kadın istihdamının artırılması için güçlerini birleştirdi. Projenin adına da İş Pozitif denildi. İş Pozitif kapsamında kadınlara; mesleki eğitim, mali destek, hibe destekleri, istihdam teşvikleri, mesleki yeterlilik belgesi, ihracat destekleri, ortaklık kurma imkânları, tarımsal ve kırsal kalkınma destekleri, hayvancılık mali destekleri, işbirlikleri ve danışmanlık hizmetleri veriliyor. Böylece kadınlara hem kendi işlerini kurma hem de istihdama katılma imkânı sağlanıyor.

İş Pozitif ile iş hayatına katılmak isteyen kadınlar 15 projeye dahil ediliyor. Mesela, kadın istihdamı için pozitif ayrımcılık projesinden imalat sektöründe faaliyet gösteren ve en az iki çalışanı olan işverenler programdan yararlanıyor. İstihdam ettikleri her bir kadın için 25 bin TL’ye kadar ücret, prim, vergi ödemesi yapılıyor. Çocuğu olan kadınlar için de ayrıca 3 bin TL çocuk bakım desteği veriliyor. İş Pozitif sayesinde bir yıl içinde 556 bin kadın işe yerleştirilirken, 40 bin 425 kadın kurs ve programlardan yararlandı ve 1 milyondan fazla kadına da danışmanlık hizmeti verildi.

İSTİHDAM STRATEJİSİ KAPSAMINDA 4 YILDA NELER YAPILACAK?

Çalışma hayatında cinsiyete bağlı ayrımcılıkla mücadele kapsamında farkındalık ve bilinçlendirme çalışmaları yürütülecek.

Girişimcilik kültürünün kadınlar arasında geliştirilmesi amacıyla bilinçlendirme çalışmaları yapılacak.

Kadınların girişimcilik becerilerinin geliştirilerek iş kurmalarının desteklenmesi sağlanacak.

Kadınların mesleki becerilerinin geliştirilmesi amacıyla hayat boyu öğrenme programlarından
daha etkin şekilde faydalanmaları sağlanacak.

Sendikal örgütlerde kadınların daha fazla sayıda ve daha aktif yer almaları adına kapsayıcılık faaliyetleri gerçekleştirilecek.

Kadın istihdamının artırılması amacıyla kurumsal çocuk bakım hizmetlerinin yaygınlaştırılmasına ilişkin faaliyetler yürütülecek.

Kadınların kooperatifler yoluyla işgücüne katılımlarını artırmak amacıyla kadın kooperatifleri desteklenecek.

Kadınların bilişim sektöründe daha fazla yer almaları için, veri tabanı, yazılım, ağ teknolojileri, dijital pazarlama, bilgisayar oyunları ve uygulamaları ve bilgi güvenliği konularında mesleki eğitim programlarının yaygınlaştırılacak.

RAKAMLARLA KADIN İSTİHDAMI

Aktif sigortalı çalışanların arasında toplam kadın istihdamının oranı yüzde 34.

25-49 yaş grubunda yer alan ve 3 yaş altında çocuğu olan kadınların istihdam oranı yüzde 28 iken, çocuğu olmayan kadınların istihdam oranı yüzde 56.2.

İşgücüne katılma oranı yüzde 35.8.

Ne istihdamda ne de eğitimde olan genç kadınların oranı yüzde 30.

Kadınlarda istihdam oranı en yüksek olan grup yüzde 59.3 oranıyla yükseköğretim mezunları.

Kayıtlı işsiz kadın sayısı 2024 sonu itibariyle 1.3 milyon.

Kadınların yoğun olarak istihdam edildiği sektör hizmet sektörü.

Tekstil hazır giyimde istihdamın yüzde 44’ünü kadınlar oluşturuyor.

Kadın çalışanların yüzde 32.2’si kayıt dışı çalışıyor.

Tarım sektöründe kayıt dışı istihdam oranı kadın çalışanlar için yüzde 90.6.

EN ÇOK İMALATA YÖNELİK EĞİTİME KATILIYORLAR

Kadınların işgücüne katılmaları için İŞKUR mesleki eğitim kursları ve işgücü eğitim programları düzenliyor. Sadece 2024 yılında bu programlara toplam 69 bin kişi katıldı, bunların 40 bin 425’i kadınlardan oluştu. Kadınlar en çok işbaşı eğitim programlarını tercih etti. Geçen yıl 39 bine yakın kadın işbaşı eğitim programına dahil oldu. 1.400 kadın da mesleki eğitim kursu alarak, işe yerleşti. Yine geçen sene İŞKUR tarafından açılan toplam yararına programlara toplam 154 bin kişi katılırken, bunların 104 bine yakını kadınlardan oluştu. Benzer şekilde işgücü uyum programına ise 137 bin 476 katılımcının 120 bin 300’ü kadınlardan oluştu. İŞKUR tarafından açılan programlara katılan kadınlar incelendiğinde en fazla katılımın imalat sanayine yönelik eğitim programı olduğu görüldü ki, geçen yıl 20 bine yakın kadın bu programlarda eğitim aldı. Kadınların tercih ettiği ikinci mesleki eğitim ise perakende ticareti olurken, bunu turizm sektörü, sağlık ve sosyal hizmetler ve idari ve destek hizmetler sektörüne yönelik eğitimler izledi.

KADINLARI İŞGÜCÜNE KAZANDIRAN O PROJELER

Kadın İstihdamı İçin Pozitif Ayrımcılık Projesi: İmalat sektöründe faaliyet gösteren en az iki çalışanı olan işverenler programdan yararlanıyor. Program sonunda işverenlerin istihdam ettiği kadınları program süresinin iki katı kadar süre istihdam etmesi sağlanıyor. İstihdam edilen her bir kadın için 25 bin TL ücret, prim, vergi ödemesi İŞKUR tarafından yapılıyor.

Her Meslekte Kadın Eli: Forklift, kepçe operatörü, CNC torna tezgahı operatörü gibi kadınların işgücü
piyasasında yer alamadıkları alanlara yönelik kurs ve programlar düzenleniyor ve kadınların sanayide
yer alması sağlanıyor.

Kayıtlı Kadın İstihdamını Desteklenmesi: Kadın işverenlere, ilave kadın istihdamı için işçinin işverene maliyetinin yüzde 65’ini geçmemek üzere asgari ücretin net tutarına kadar hibe veriliyor.

Engelli Kadınlara Destek Projesi: Kendi işinin patronu olmak isteyen engelli kadınlara İş Pozitif projesi kapsamında 150 bin TL’ye kadar hibe desteği veriliyor.

Mesleki Yeterlilik Belgesi Olanlara Teşvik: İşsiz olan kadınları sigortalı sayılarına ilave olarak istihdam eden özel sektör işverenlerinin bu kadınlar için prime esas kazançları üzerinden hesaplanan sigorta primleri işveren hisselerine ilişkin tutarları karşılanıyor.

Dünyada rakamlar nasıl?

İşgücündeki kadınların dünya ortalaması yüzde 48’lerde. ABD’deki işgücündeki kadınların yüzdesi, yüzde 46.38. Kadınlar küresel işgücünün yüzde 42’sini ve kıdemli liderlerin yüzde 31.7’sini oluşturuyor ve neredeyse her sektörde ve ekonomide erkeklerin gerisinde kalıyor. Kadınlar giriş seviyesi pozisyonların yüzde 50’sini elinde tutarken, üst düzey pozisyonların yalnızca yüzde 25’i ile C-suite’e erişimleri hala yok. Uluslararası Çalışma Örgütü ve BM Nüfus Bölümü’nden alan Dünya Bankası’nın Dünya Kalkınma Göstergeleri’nin 2022 yılı verilerine bakıldığında işgücünde en yüksek kadın yüzdesine sahip 10 ülkeye bakıldığında ilk üç sırayı yüzde 52.76 ile Ermenistan, yüzde 52.61 ile Türkmenistan, yüzde 51.96 ile Burundi alıyor. İşgücünde en düşük kadın yüzdesine sahip 10 ülke arasında ilk üç sırayı ise yüzde 8 ile Yemen, yüzde 14 ile Irak ve yüzde 16 ile Katar alıyor.