Kimi ne olduğunun farkında değil, kimi eve girmek istemiyor... Depremi çocuklara nasıl anlatmalıyız? 'Sen bunları düşünme demeyin'

Dün Marmara Denizi’nde önce saat 12.13’te 3,9 ve ardından 12.49’da ise 6.2 büyüklüğünde iki deprem meydana geldi. 6.2’lik depremin ardından en büyüğü 5.9 olan yüzlerce artçı meydana geldi ve gelmeye de devam ediyor.

Şiddetli sarsıntının ardından insanlar sokaklara döküldü. Çok sayıda insan evlerine giremedi, geceyi arabalarda, parklarda, bahçelerde geçirdi. Evlere girenler de haliyle televizyondan, sosyal medyadan deprem haberlerini takip etti.

Bazı çocuklar deprem gerçeğiyle ilk kez tanışırken, bazıları sallantının etkisiyle çok korktu. Kimisi “Anne ne oluyor, neden dışarı çıkıyoruz” diye sordu, kimisi ise yeniden deprem olur korkusuyla eve girmek istemedi. Kimisi televizyonda gördükleri, duydukları deprem haberlerinden etkileniyor kimisi ise neden arabada uyuduklarını anlamlandıramıyor.

Peki anne babalar çocuklarına deprem gerçeğini nasıl anlatmalı? Çocuk ve Ergen Psikoloğu Buse Başakgil anlattı.

1- DEPREMİ VE AFET DURUMUNU ÇOCUKLARA NASIL ANLATMAK GEREKİYOR?

Depremler, doğanın bir gerçeği. Ancak çocukların bu gerçekle ilk karşılaşmaları çoğu zaman korku, kaygı ve belirsizlikle dolu olur. Bu yüzden, biz yetişkinlere büyük bir sorumluluk düşüyor. Çünkü bir çocuğun depremi nasıl algıladığı, onun gelecekteki güven duygusunu doğrudan etkileyebilir. Çocuklara depremi anlatmak deprem anı veya depremin hemen sonrasına bırakılmamalıdır. Aslında bu sadece deprem değil, diğer doğal afetler için de geçerli. Çocuğun yaşına uygun anlayabileceği basit ve gerçek bilgi vermek, sakin ve güven verici olmak, hazırlık sürecinde katılıma izin vermek, oyun ve hikâyelerle öğretmek, soru ve duygulara alan açmak gerekir.

2- DEPREMİ HANGİ YAŞ GRUBUNA NASIL ANLATMALIYIZ?

Çocukların yaşı, gelişim düzeyi ve önceki yaşantıları, onlara neyi nasıl anlatmamız gerektiğini belirler. Yani “her yaşa aynı şekilde anlatılmalı” gibi bir yaklaşım doğru değil. 3 yaş grubundaki çocuklar bazı şeyleri daha net anlamaya başlarlar ama hala hayal ve gerçek arasındaki sınırlar çok net değildir. Depremin ne olduğunu basit bir şekilde anlatabilirsiniz: “Bazen yerin altındaki taşlar birbirine sürtünür, o zaman yer biraz sallanır ama biz ne yapacağımızı biliyoruz” şeklinde depremi tanımlayabiliriz. 3 yaş grubu çocuklara deprem gibi karmaşık ve potansiyel olarak korkutucu bir konuyu anlatırken oyun en etkili araçlardan biridir. Bu yaş grubunun dünyayı hareket ederek, görerek ve oynayarak keşfettiğini unutmayalım.

‘GÖRMEZDEN GELMEK GÜVENSİZLİK YARATIR’

7 yaş civarındaki çocuklar, bilişsel gelişim olarak ‘gerçek’ ve ‘hayal ürünü’ ayrımını yapabilecek noktaya gelirler. Bu yaş, çocukların hem sorgulamaya başladığı hem de çevresinde olan biteni daha derinlemesine anlamlandırmaya çalıştığı bir dönemdir. Dolayısıyla, daha büyük çocuklara yani 7 yaş ve üzerindeki çocuklara deprem gibi ciddi konularda yaklaşımımız hem dürüst hem de destekleyici olmalıdır.

Bu yaşta çocuklar "bize bir şey olmaz" gibi yanıltıcı cümleleri sorgularlar. Eğer bir deprem yaşanmışsa veya haberlere yansımışsa, tamamen görmezden gelmek güvensizlik yaratır. Şu ifadeleri kullanabilirsiniz: “Evet, deprem doğada zaman zaman olan bir olaydır. Ama biz önlem alırsak, kendimizi daha güvende hissederiz. Tıpkı yangın çıkarsa çıkışı bilmemiz gibi.”

7 YAŞ ÜSTÜ ÖZELLİKLE BU SORULARI SORABİLİR

7 yaş ve üstü çocuklar özellikle şunları sorabilir: “Bize de olacak mı?”, “Evimiz yıkılır mı?”, “Ya seninle beraber olmazsam?” Bu soruları cevapsız bırakmak ya da "sen bunları düşünme" demek onları yalnızlaştırabilir. “Bize de olabilir ama biz önlem alırsak zarar görme ihtimalimiz azalır. Ben her zaman seni korumak için elimden geleni yapacağım.”

Bu yaş grubu duygularını artık daha açık ifade edebilir ama hâlâ korku ve kaygıyı nasıl yöneteceklerini tam bilemezler. Korkmasına izin verin. "Korkman çok normal, ben de küçükken korkardım" diyerek empati kurun. “Birlikte neler yapabileceğimizi konuşalım mı?” deyin ve çözüm üretmeye geçin. 7 yaş ve üzeri çocuklar artık sorumluluk alma duygusu geliştirmeye başlar. Bu yüzden bilgi aktarımını katılımla desteklemek çok etkili olur. 7 yaş ve üzeri çocuklar artık sorumluluk alma duygusu geliştirmeye başlar. Bu yüzden bilgi aktarımını katılımla desteklemek çok etkili olur. Beraber deprem çantası hazırlayın. "Sence neler koymalıyız?" diye sorarak dahil edin. Ailece bir acil durum planı yapın. “Deprem olursa hangi çıkıştan çıkarız, buluşma yerimiz neresi olur?” gibi kararları birlikte verin. Okuldaki tatbikatları onunla konuşun. Sorumluluk vermek, çocuğun güvende hissetmesini sağlar.

3- ÇOCUKLARI DEPREM HABERLERİNDEN TAMAMEN UZAK MI TUTMALIYIZ?

"Haberleri izlemesin, hiçbir şey bilmesin; koruyayım."
"Nasıl olsa duyacak, o zaman her şeyi birlikte izleyelim."

Çoğu ebeveyn bu ikilemde kalıyor. İkisinin de aşırı uçları çocuklar için ideal değil. Asıl hedef, çocuğun yaşına ve duygusal olgunluğuna uygun şekilde doğru bilgiyle karşılaşmasını sağlamak, ama duygusal yükü kaldırabileceği kadarını vermek olmalı. Çocukları deprem haberlerinden tamamen uzak tutmak gerekmez ama nasıl ve ne kadarına maruz kaldıkları mutlaka ebeveynin rehberliğinde olmalıdır. Peki nelere dikkat etmeliyiz?

- Travmatik görüntülerden koruyun: Yıkılmış binalar, enkaz altındaki insanlar, ağlayan kişiler gibi görüntüler 7-8 yaşındaki çocuklar için bile yoğun duygusal yük oluşturabilir. Bu yüzden görüntülü haberler yerine, konuşarak açıklama yapmayı tercih edin.

- Süreyi sınırlayın: Haber izleme süresi kısa tutulmalı. Uzun süre maruz kalmak hem korkuyu hem çaresizlik hissini artırır.

- Soru sormalarına izin verin: “Sana bu haberler ne hissettirdi?” diye sorun. Korktuklarını söylerlerse küçümsemeyin, “Korkmuş hissetmen çok normal, ben de izlerken üzülüyorum ama biz elimizden geleni yapıyoruz” deyin.

- Alternatif içeriklerle destekleyin: Kurumların hazırladığı yaşa uygun videolar, kitaplar veya çizgi filmlerle depremi anlatmak daha etkili ve güvenli olabilir.

4- DEPREMDEN KORKAN, EVE GİRMEK İSTEMEYEN YA DA ÇOK ENDİŞELENEN ÇOCUKLARI NASIL SAKİNLEŞTİRMELİYİZ?

Depremi yaşamak, özellikle çocuklar için sadece bir sarsıntı değil, aynı zamanda güven duygusunun sarsılması demektir. Eğer çocuk eve girmek istemiyorsa, depremle ilgili sık sık sorular soruyorsa, uykuları bozulmuşsa, hep tetikteyse ya da sinirli görünüyorsa, bunlar tamamen normal ve anlaşılabilir tepkilerdir ama doğru bir yaklaşımla bu korkular zamanla azalır ve yerini güven duygusu alır. Deprem sonrası bazı çocuklar evin “tehlikeli” olduğunu düşünebilir. Onu zorla eve sokmak ters tepebilir. Bunun yerine:

 Kademeli olarak alıştırın:

-- İlk gün birlikte kapının önünde oturun.
-- Sonraki gün camdan içeri bakın.
-- Ardından birlikte kısa süreliğine içeri girin (sevdiği oyuncağı almak gibi).
-- Her adımda yanında olun ve “Bak, buradayız, güvendeyiz” gibi cümlelerle destekleyin.
-- Güvendiği bir nesneyle (oyuncak, battaniye vb.) içeriye girmesine izin verin.

Sakinleştirici rutinler oluşturun

Deprem sonrası çocukların günlük rutini bozulduysa, bu da güvensizlik yaratabilir. Bu yüzden:

-- Uyku saatini düzene sokun.
-- Uyumadan önce kısa bir hikâye okuyun.
-- Beraber “nefes alma oyunları” oynayın (burnundan derin nefes al – ağzından ver).
-- “Güvende olma kutusu” yapın (içine sevdiği nesneleri koysun, gerektiğinde açsın).

Yaratıcı yollarla ifade etmelerine izin verin

Kimi çocuk duygularını sözcüklerle değil, oyunla ya da resimle anlatır.
Bunları teşvik edin:

-- Resim yapmasına izin verin (depremle ilgili çizimler olabilir).
-- Oyun kurmasına fırsat verin (lego, evcilik, kukla oyunlarıyla korkusunu dışa vurabilir).
-- Hikâye uydurup anlatmasına destek olun: “Sen deprem kahramanı olsaydın ne yapardın?”

Zaman tanıyın – her çocuk farklı hızda toparlanır

Bazı çocuklar birkaç gün içinde normale dönerken, bazıları için bu süreç haftalar sürebilir. Sabırlı olun. Tepki göstermeyin, acele ettirmeyin.