Belediyelere hangi durumlarda kayyum atanır? Yasalar ne diyor?
Güncelleme Tarihi:
İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu'nun, İstanbul'da yürütülen "yolsuzluk ve terör" soruşturması kapsamında sevk edildiği nöbetçi sulh ceza hakimliğince "yolsuzluk" suçlamasına ilişkin olarak tutuklanmasının ardından yaşanacak olası süreç merak konusu oldu. Akıllarda pek çok soru var: Belediyelere kayyum atanması uygulaması nasıl işler? Hangi durumlarda belediyelere kayyum atanır?
Kamuoyunda "belediyeye kayyum atanması" olarak anılan belediye başkanının görevden uzaklaştırılmasına ilişkin ayrıntılar 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun ilgili maddeleriyle düzenlenir. Özellikle kanunun “Görevden Uzaklaştırma” başlıklı 47’nci maddesi doğrudan konuyla ilgilidir.
Ancak öncelikle seçilmiş belediye başkanının, belediye başkanlığının sona ereceği hallere bakalım…
MADDE 44 - BELEDİYE BAŞKANLIĞININ SONA ERMESİ
5393 sayılı Belediye Kanunu’nun yasanın 44’üncü maddesi belediye başkanlığının sona ereceği halleri açıklar. Buna göre;
Belediye başkanlığı, ölüm ve istifa hâllerinde kendiliğinden sona erer.
Belediye başkanının;
a) Mazeretsiz ve kesintisiz olarak yirmi günden fazla görevini terk etmesi ve bu durumun mahallin mülkî idare amiri tarafından belirlenmesi,
b) Seçilme yeterliğini kaybetmesi,
c) Görevini sürdürmesine engel bir hastalık veya engellilik durumunun yetkili sağlık kuruluşu raporuyla belgelenmesi,
d) Meclisin feshine neden olan eylem ve işlemlere katılması,
Hâllerinden birinin meydana gelmesi durumunda İçişleri Bakanlığı'nın başvurusu üzerine Danıştay kararıyla başkanlık sıfatı sona erer.
Belediye başkanının "seçilme yeterliği"ne ilişkin esaslar ise Yüksek Seçim Kurulu tarafından belirlenir ve aşağıdaki gibidir:
2972 sayılı Kanunun 9. maddesinde; 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanununun 11. maddesinde belirtilen sakıncaları taşımamak şartıyla, 18 yaşını dolduran her Türk vatandaşının büyükşehir belediye başkanlığına, belediye başkanlığına, il genel meclisi ve belediye meclisi üyeliğine seçilebilecekleri belirtilmiştir.
2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu'nun "Milletvekili Seçilemeyecek Olanlar" başlıklı 11. maddesi ise şöyledir:
Aşağıda yazılı olanlar milletvekili seçilemezler:
a) İlkokul mezunu olmayanlar,
b) Kısıtlılar,
c) Askerlikle ilişiği olanlar,
d) Kamu hizmetinden yasaklılar,
e) Taksirli suçlar hariç, toplam bir yıl veya daha fazla hapis veya süresi ne olursa olsun ağır hapis cezasına hüküm giymiş olanlar,
f) Affa uğramış olsalar bile;
Basit ve nitelikli zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı suçlar ile istimal ve istihlak kaçakçılığı dışında kalan kaçakçılık suçları, resmî ihale ve alım satımlara fesat karıştırma veya Devlet sırlarını açığa vurma suçlarından biriyle mahkûm olanlar,
Türk Ceza Kanununun İkinci Kitabının, birinci babında yazılı suçlardan veya bu suçların işlenmesini aleni olarak tahrik etme suçundan mahkûm olanlar,
Terör eylemlerinden mahkûm olanlar,
Türk Ceza Kanunu’nun 536’ncı maddesinin birinci, ikinci ve üçüncü fıkralarında yazılı eylemlerle aynı Kanunun 537’nci maddesinin birinci, ikinci, üçüncü, dördüncü ve beşinci fıkralarında yazılı eylemleri siyasi ve ideolojik amaçlarla işlemekten mahkûm olanlar.
MADDE 45 - BELEDİYE BAŞKANLIĞININ BOŞALMASI HALİNDE YAPILACAK İŞLEMLER
Belediye başkanlığının boşalması hâlinde yapılacak işlemler de 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 45'inci maddesinde açıklanmaktadır. Buna göre;
Belediye başkanlığının herhangi bir nedenle boşalması durumunda, vali tarafından belediye meclisinin on gün içinde toplanması sağlanır. Meclis, birinci başkan vekilinin, onun bulunmaması durumunda ikinci başkan vekilinin, onun da bulunmaması durumunda en yaşlı üyenin başkanlığında toplanarak;
a) Belediye başkanlığının boşalması veya seçim dönemini aşacak biçimde kamu hizmetinden yasaklanma cezasının verilmiş olması durumunda bir başkan,
b) Başkanın görevden uzaklaştırılması, tutuklanması veya seçim dönemini aşmayacak biçimde kamu hizmetinden yasaklama cezası alması durumunda bir başkan vekili,
Seçer.
Öte yandan 15.8.2016 tarihli 674 sayılı Kanun Hükmünde Kararname'nin 38'inci maddesi bu maddeye bir ek fıkra getirmiştir.
Söz konusu ek fıkrada, şu ifadeler yer almaktadır:
Ancak, belediye başkanı veya başkan vekili ya da meclis üyesinin terör veya terör örgütlerine yardım ve yataklık suçları sebebiyle görevden uzaklaştırılması veya tutuklanması ya da kamu hizmetinden yasaklanması veya başkanlık sıfatı veya meclis üyeliğinin sona ermesi hallerinde 46’ncı maddedeki makamlarca belediye başkanı veya başkan vekili ya da meclis üyesi görevlendirilir. Görevlendirilecek kişinin seçilme yeterliğine sahip olması şarttır. Görevden uzaklaştırılan veya tutuklanan belediye meclisi üyesinin istifa etmesi halinde de bu fıkra hükümleri uygulanır. Bu fıkra gereğince belediye başkanı veya başkan vekili görevlendirilen belediyelerde bütçe ve muhasebe iş ve işlemleri valilik onayı ile defterdarlığa veya mal müdürlüğüne gördürülebilir. Bu belediyelerde belediye meclisi, başkanın çağrısı olmadıkça toplanamaz. Meclisin, encümenin ve komisyonların görev ve yetkileri 31’inci maddede belirtilen encümen üyeleri tarafından yürütülür.
Belediye başkanı veya başkan vekili belediye meclis üyeleri arasından ve gizli oyla seçilir. İlk iki oylamada üye tam sayısının üçte iki ve üçüncü oylamada üye tam sayısının salt çoğunluğu aranır. Üçüncü oylamada salt çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamada en çok oy alan iki aday için dördüncü oylama yapılır. Dördüncü oylamada en fazla oy alan üye, belediye başkanı veya başkan vekili seçilmiş olur. Oyların eşitliği durumunda kura çekilir.
Birinci fıkranın (b) bendi uyarınca başkan vekili seçildikten sonra belediye başkanlığının (a) bendinde belirtilen nedenlerle boşalması durumunda bu maddeye göre belediye başkanı seçilir.
Yeni seçilen belediye başkanının görev süresi, yerine seçildiği başkanın görev süresi ile sınırlıdır. Başkan vekili, yeni başkan seçilinceye veya görevden uzaklaştırılmış ya da tutuklanmış olan başkan göreve dönünceye kadar görev yapar.
Belediye başkanı veya başkan vekili seçilinceye kadar belediye başkanlığı görevi, meclis birinci başkan vekili, bulunmaması durumunda ikinci başkan vekili, onun da bulunmaması durumunda vali tarafından görevlendirilecek bir kamu görevlisi tarafından yürütülür.
Belediye başkanı veya başkan vekili seçimi en geç 15 gün içinde tamamlanmadığı takdirde belediye meclisinin feshine ilişkin hükümler uygulanır.
MADDE 46 - BELEDİYE BAŞKANI GÖREVLENDİRİLMESİ
5395 sayılı Belediye Kanunu’nun 46’ncı maddesi de belediye başkanının görevlendirilmesine ilişkin esasları belirler.
Bu maddede, “Belediye başkanlığının herhangi bir nedenle boşalması ve yeni belediye başkanı veya başkan vekili seçiminin yapılamaması durumunda, seçim yapılıncaya kadar belediye başkanlığına büyükşehir ve il belediyelerinde İçişleri Bakanı, diğer belediyelerde vali tarafından görevlendirme yapılır. Görevlendirilecek kişinin belediye başkanı seçilme yeterliğine sahip olması şarttır” ifadeleri yer alır.
MADDE 47 - GÖREVDEN UZAKLAŞTIRMA
Belediye başkanının görevden uzaklaştırılmasına ilişkin ayrıntılar da 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun "Organlara İlişkin Ortak Hükümler" başlıklı dördüncü bölümünü oluşturan 47'inci maddede değerlendirilmektedir.
Bu maddede, “Görevleriyle ilgili bir suç nedeniyle haklarında soruşturma veya kovuşturma açılan belediye organları veya bu organların üyeleri, kesin hükme kadar İçişleri Bakanı tarafından görevden uzaklaştırılabilir” esasının altı çizilir ve şu detaylar yer alır:
Görevden uzaklaştırma kararı iki ayda bir gözden geçirilir. Devamında kamu yararı bulunmayan görevden uzaklaştırma kararı kaldırılır.
Görevden uzaklaştırılanlar hakkında; kovuşturma açılmaması, kamu davasının düşmesi veya beraat kararı verilmesi, davanın genel af ile ortadan kaldırılması veya görevden düşürülmeyi gerektirmeyen bir suçla mahkûm olunması durumunda görevden uzaklaştırma kararı kaldırılır.
Görevden uzaklaştırılan belediye başkanına, görevden uzak kaldığı sürece aylık ödeneğinin üçte ikisi ödenir ve bu süre içinde diğer sosyal hak ve yardımlardan yararlanmaya devam eder.