‘Azınlık Raporu’ filmi gerçek mi oluyor?... İngiltere cinayetleri önceden bilecek
Güncelleme Tarihi:
İngiltere, yapay zeka ile cinayet işleme potansiyeli olanları tespit edecek bir proje başlattı. Potansiyel suçluyu önceden tespit etmeyi hedefleyen proje akıllara 2002 yapımı ‘Azınlık Raporu’ filmini getiriyor. Ancak uzmanlar bu projenin kişilerin eğitim başta olmak üzere birçok hakkını ihlal edebileceğinden kaygı duyuluyor.
The Guardian’da yayınlanan habere göre İngiliz hükümeti, cinayet işleme olasılığı yüksek kişileri belirlemek amacıyla yapay zeka ve algoritmalar kullanan bir ‘cinayet tahmin’ programı üzerinde çalışıyor. Hükümet bu program ile şiddet suçlarının işlenmesinin önüne geçmeyi amaçlıyor. Program kapsamında polis kayıtları, denetimli serbestlik verileri ve diğer resmi kaynaklardan elde edilen kişisel bilgiler analiz edilecek. İsim, doğum tarihi, etnik köken gibi temel bilgilerin yanı sıra ruh sağlığı geçmişi, bağımlılık durumu ve aile içi şiddet mağduriyetleri gibi hassas veriler de kullanılacak. İnsan hakları örgütleri, ‘tüyler ürpertici ve distopik’ olarak nitelendirdikleri programın, etik dışı ve ayrımcı olabileceği uyarısında bulundu. Hükümet, projenin şimdilik yalnızca araştırma amaçlı olduğunu söylese de aktivistler, kullanılan verilerin azınlık gruplara ve yoksul insanlara karşı tahminlerde önyargı yaratabileceğini iddia ediyor. İnsan hakları savunucuları ve uzmanlar, projenin masum insanlar üzerinde de uygulanması halinde özellikle öğrencilerin eğitim yaşamının olumsuz etkilenebileceğini, temel hakların ihlal edilebileceğini ve onların toplumdan dışlanabileceğini söylüyor. Öte yandan söz konusu teknoloji, 2002 yapımı ‘Azınlık Raporu’ filmini de hatırlattı. Steven Spielberg tarafından çekilen bu film, ‘PreCrime’ adlı bir sistem sayesinde cinayetlerin daha işlenmeden öngörülmesini ve potansiyel suçluların tutuklanmasını anlatıyordu. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dekan Yardımcısı Doç. Dr. Zafer İçer, özellikle gençler ve öğrenciler açısından olası sakıncalarına dikkat çekerek proje hakkında şunları söyledi:
“Bu habere göre insanların, cinayet yani kasten öldürme fiilini işlemeden önce kişisel verileri kullanılarak çeşitli programlar yoluyla potansiyel suçlu olup olmadıkları tespit edilebilecek. Bu uygulama, suçun önlenmesi ve güvenliğin sağlanması amaçları doğrultusunda devletlerin yapay zeka teknolojisini kullanma ihtiyacının bir örneği olarak değerlendirilebilir. Devletler aslında potansiyel suçluların tespiti hakkında bazı uygulamaları kullanıyor. Başta yüz tanıma teknolojileri olmak üzere birçok dijital araç var. İngiltere’deki durumda da kişilerin yüzleri, geçmişleri, sağlık durumları, etnik kökenleri, aile içi şiddet mağduru olup olmadıkları gibi birçok verinin kullanıldığı algoritma üzerinden cinayet işleme potansiyellerinin tahmin edildiği bir uygulama söz konusu. Ceza hukuku açısından bakıldığında bu durum sakıncalı görünüyor. Çünkü ceza hukukuna göre bir kişinin cezalandırılması ya da soruşturulması için suça ilişkin icra hareketlerinin başlaması gerekir. Bu kapsamda henüz işlenmemiş bir suça ceza hukuku araçlarıyla müdahale etme imkanı yok. Burada ise potansiyel suç tahmininden söz ediliyor. Bu durumda işlenmemiş ve hatta hazırlığı dahi yapılmamış bir suçun ön görülmesiyle bu kişiler hakkında bazı kararların alınması söz konusu olacak.
Bu kapsamda yapay zeka tarafından ‘potansiyel suçlu’ ilan edilecek kişilerin belirli yerlere girememesi, kalabalık faaliyetlerde yer alamaması ya da kamu binalarına alınmaması gibi yaptırımlar uygulanabilir. Haliyle bu kişilerin bir noktada özgürlükleri kısıtlanmış olacak. Bu tarz uygulamalar, dünya genelinde artarak devam edecek gibi gözüküyor. Ancak burada problem insan hakları açısından karşımıza çıkacak. Öte yandan ön yargılı algoritmalara dayanan bu uygulamaya benzer nitelikteki uygulamalar eğitim sektöründe de kullanılabilir.
ÖĞRENCİLER DIŞLANABİLİR
İngiltere’nin bu uygulamasında bir yaş sınırı henüz belirtilmediği için yapay zekanın potansiyel suçlu olarak değerlendirdikleri çocuklar ve genç yetişkinler de olabilir. Onlar böyle bir durumda üniversite ve liseye girişlerde, burs başvurularında ya da sınav uygulamalarında sorun yaşayabilir. Haliyle bu kişilerin eğitime eşit erişim hakkı ihlal edilebilir. Dolayısıyla bazı öğrenciler, sistemden bu yüzden dışlanabilir. Yani kişilerin kariyerlerini, çocukların geleceklerini etkileyebilecek bir söz konusu olabilir. Ayrıca bu uygulama kişilerin toplumdan dışlanmasına ve izole bir hayat yaşamasına neden olabileceği gibi onları suçluluğa da itebilir.”
ÇOK KRİTİK SONUÇLARI OLABİLİR
Prof. Dr. Tunca Doğan, Hacettepe Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Yapay Zeka Mühendisliği Anabilim Dalı Öğretim Üyesi:
“Daha önce suç işlemiş ve adli kaydı olanlarla ilgili çok fazla bilgi mevcut. Bunlar kullanılarak bir yapay zeka modeli eğitilebilir ve bundan sonra o kişilerin suç işleyip işlemeyeceğiyle ilgili bir öngörüde bulunabilir. Ancak daha önceden suç işlemeyen insanlarla ilgili veriler daha sınırlı. Ayrıca o kişiler daha önceden suç işlemediği için bununla ilgili yapay zekanın bir ilişkilendirme yapması zor. Yani masum insanlarda sonuçlar büyük ihtimalle daha başarısız ve yanıltıcı olabilir. Modelin yanlış yanıtlar vermesi çok kritik sonuçlara yol açabilir. Öte yandan bu sistemin haclenmesi, içindeki verilerin çalınması ve hatta o verilerin daha sonra kötüye kullanılması mümkün. Örneğin okulunu bitiren ve iş başvurusu yapan bir genç sırf potansiyel suçlu olarak görüldüğü için kariyerine dahi başlayamayabilir.”